Europa ne kete shekull do te qe arene e ndryshimeve te medha dhe rrenjesore,social politike,ushtarake e juridike,perhapja e ideve te iluminizmit dhe nacionalizmit,ndryshimi i raporteve te fuqive te medha te kohes,do te sillnin qe ne krye te ketyre levizjeve te viheshin personalitete me te shquara dhe vizionare te kesaj epoke.Keto personalite sikurse Napoelone Bonaparte dhe Ali Pasha Tepelena do te behej frymezim dhe inspirim i pashtershem dhe objekt i trajtimit ne veprat artistike te kohes ne çdo fushe te arti ne Europe. Edhe arti Italian sikurse ai Francez e Anglez po dhe me gjere nuk do te rinte indiferent ndaj personalitetit te Ali Tepelenes.Aliu u be objekt trajtimi te gjitheaneshem nga artistet dhe arti Italian i kohes.Vizioni dhe inteligjenca e tij e brilante,trimeria dhe guximi i tij i skajshem,dhuntia dhe aftesia per te drejtuar e sunduar i pavarur zotrimet e tija, njohurite e thella te puneve te qeverisjes si ato administrative,diplomatike,ushtarake,juridike dhe ekonomike e benin ate nje sundimtar te shquar dhe nje vizionar te madhe qe ja kish fiken dhe vete Sulltani.Per Aliun nga artistet e shkrimtaret Italianu shkruajten libra, publicistike,piktura, u luajten opera ne skenat me prestixhoze te kohes ne Itali si ajo e La Scala ne Milano,u shkruajten drama dhe u luajten neskena si ajo e Firences etj. Ska figure tjeter kombetare perveç atij te Skenderbeut qe te jene trajtuar kaq gjate e hollesisht nga arti europian e boteror.Por jo gjithmone pasqyrohej objektivisht personaliteti i Aliut ne punet shteterore, ne jeten e tij private dhe intime,botekuptimet e tij filozofike, ato mbi fene, shpirti i tij i eger e romantik, ndjesia e tij ndaj te bukures ne jete.Si shume artiste te tjere europian edhe ata italian nuk arriten ta perceptonin qarte synimin dhe luften e tij,vizionin qe ai kish per bashkimin e trojeve shqiptare,kjo aspirate e tij lidhej ngushte me luftrat e Napolonit ne Europe per zgjimin kombetar te popujve te Europes, e ne kete rast atyre Ballkanik.Prandaj Ali Pasha Tepelena konsiderohet si skendija e pare e nazionalizmit dhe artikulusi me i hereshem i idese se bashkimit kombetar ne Ballkan e ne kete rast ne Shqiperi, mungesa e nje aleance te mirefillte me pashallare te tjere krahinore dhe veçenarisht me ate te Shkoders (Bushatllinjte),dhe kethimi i kraheve nga fuqite e medha te kohes e sidomos Anglezeve,nuk i dha mundesine e krijimit te shtetit te pare nacional ne Ballkan.Jane te shumta veprat kushtuar Ali Tepelenes nga ata italian ne 1800.1-Luigi Ciampolini,Le guerre dei Sulioti contro Ali Pascia di Jannina,comentario,Firenze,Ronchi,1827.
2-Carlo Grassini,Storia di Ali Tebelen,Bascia di Jannina,Milano,Meiners,1829
3-Girolamo Fiorio,Ali Tebelen Pasca di Giannina,Tragedia,Mantova,tipografia F.Branchini,1836
4-Giovanni Galzerani,Ali Pascia di Giannina,Azione Pantomimica, La Scala,Milano,Truffi 1838
5-Antonio Zanchi Bertelli,Ali Pascia di Giannina,in Tragedie,Mantova,tipografia Elmucci 1839
6-Diego Soria,Ali Tebelen Pasciadi Jannina,Racconto storico,Torino,Chirio e Mina,1847-1848;altre edizioni come Ali Tebelen di Jannina,Romanzo storico:Napoli,Gazzetta dei tribunali,1846;Costantinopoli,Poligrafia italiana,1848;Bari Petruzzelli
7-Vincenzo Errante,Ali Tebelen,Novella,Palermo,Virzi 1840;anche in Liriche,tragedie e novelle,II,Roma,Cotta 1874
8-Pietro Giuria,Ali Pascia di Giannina (Tragedia),1843;anche in Poesie edite ed enedite,Savona,Miralta,1890
9-Giuseppe Vedeche,Ali Pascia di Giannina,in Teatro dramatico,II,Firenze,Mazzoni,1844
Free Blogger Albert Pasho.
