Ali Pasha i Janines, Origjina e tij,karakteri,pushteti,qellimet dhe burimet.1809

Historia e Ali Pashe i Janines,origjina e tij,karakteri,pushteti qellimet dhe burimet.Nga periodikia "The Literary Panorama",Vellimi i VI nga Charles Taylor,1809.

Midis princave të Mustafa Bairaktarit, Ali Pasha i Janinës, zë një vend të rendesishem, ushtria dhe publiku i kanë kushtuar shumë vëmendje sjelljes së tij, dhe i kanë ndjekur me ankth veprimet e tija.Ne kemi menduar se historia e këtij udheheqesi, mund të kontribuojë për të hedhur dritë mbi shkakun e këtij interesi publik, ndërkohë që në të njëjtën kohë do të ishte nje shërbim per te kuptuar,cilat probleme serioze ka krijuar per Porten. Në natyrën e problemeve per Porte krijuar prej tij, Buonaparti mbështetet për realizimin e projekteve të tij kundër perandorisë turke. Ai mendon se kjo qeveri e ndarë (Janina e Aliut), kur të pushtohet nga forcat e tij të përqendruara ne numer te madh, do të dorëzohet me pak rezistencë dhe se ai mund ta zëvendësojë ate me veten e tij,si qender e besnikërisë, në vend të një pasardhësi të osmanëve,e thene kjo me një fjalë. Nga ana tjetër, ne dyshojmë se afrimi i rrezikut ekstrem do t'i shtynte këta pasha tani të përçarë mes tyre, të bashkoheshin për mbrojtjen e tyre të ndërsjelltë, se ata do të kishin te qarte dhe të mjaftueshëm, për të kuptuar se shkatërrimi i autoritetit osman, nuk do të mungonte edhe në rrënimin e shtëpive të tyre, dhe formimi i dukave dhe principatat, etj. për gjeneralët e perandorit dhe mbretit.Napoleone do të përballet me një rezistencë te detajuar, natyra e vendit i favorizon kundërshtarët e tij, dhe ka mundësi ,që një gjeni i dëshpëruar i turqise, ta mësojë atë, të mendojë më pak për aftësitë e veta dhe të mos e shesë lëkurën e ariut, deri sa te mos e ket kapur,dhe ta rrjepur. Lufta e tanishme me Austrinë ka për qëllim Turqinë, nga ana e Francës. Nëse Turqia është e mençur, trupat e saj do të mbajne një pozicion që nuk do të lejojë Rusinë të drejtojë trupat e saja te medhaja, si te doje ajo. Turqia, me pak fjalë, mund të mbajë një lloj kontrolli mbi fqinjët e saj, qe e rrethojne dhe Buonaparte mund të zbulojë se rruga për në Persi dhe Indi,qe eshte objektivi i tij final, është e bllokuar dhe shumë fort,për të lejuar kalimin e tij. Por duke hequr dorë nga çdo referencë e mëtejshme për politikën e Napoleonit te Madh, ne dëshirojmë t'i prezantojmë lexuesit tonë me një kapo turk, i cili, megjithë fatkeqësitë, është ngritur në një nivel të lartë, i cili lexon  gazetat e Evropës dhe parashikon që një ditë këta evropianë të mallkuar mund t'i shkaktojnë probleme. Një prijës që nuk i duhet gjë tjetër ,veçse shkathëtesi dhe disipline te mosbesimtarëve, për t'i bërë ata të dridhen ,por dhe vet ata, te dridhen perpara emrit të Pashait së Janinës. Qendresa e një gjysmëbarbari ne pavarësinë e tij të egër, mund të paraqesë nje pengese më të mëdhe, për përparimin e ambicieve të furishme, sesa të gjitha ato që kanë goditur per te kumdershtuar triumfin e tij prej fitimtari te patolerushem ne gjithe rajonet e Europes civilizata ma e magjepsur.Aliu, aktuale Pasha i Janinës, lindi në një fshat,afer Tebelenit, ose Tebdélem, një qytet i Thesprotisë së lashtë, tani pjesë e Shqipërisë, rreth 60 milje larg Janinës, në veri. Babai i tij ishte, thuhet, një Pasha me dy bishta(code), që komandonte atje, dhe nëna e tij, e cila zotëronte guximin e amazoneve të atij vendi, ia transmetoi atij me eksiztencen e saj. Kur babai i tij vdiq, Aliu ishte shumë i ri për të mbrojtur zotërimet e tij dhe do të ishte zhveshur(grabitur pasurine) prej tyre, nëse nëna e tij nuk do të merrte ne dore administrimin e pasurive, e vuri veten ne krye veten të shqiptarëve dhe me guximin e saj të patrembur, e ndihmuar nga sakrifikimi  e pasurisë së saj,beri të zmbrapsi me sukses sulmet e përsëritura të armiqve të tij të shumtë. Në mes të betejave, nga të cilat paqja e Thesprotisë trazohej shpesh, Aliu, duke u rritur si burrë, përvetësoi parimet e para të luftës dhe te komandimit, sapo ishte në gjendje të mbante një musket(pushke), zuri vend ne komande. Më i guximshmi ndër guximtaret, ai kaloi te gjitha gradat e hirarkise ushtarakedhe nuk ndermori t'i komandonte shokët e tij, derisa te kishte provuar veten të denjë për te komanduar, me arritje ushtarake që siguruan miqësinë e tyre. Më pas ai zvendesoi  nënën e tij. Ai nuk ishte vërtet gjithmonë i suksesshëm, dhe fatikeq, më shumë se një herë, e tradhtoi guximin e tij pa e trembur. Aliu, i dëbuar nga Tebeleni, pasi kishte humbur pothuajse të gjitha fshatrat e tij, në një kohë ku mbeti me pak para, me të cilat do të paguante trupat e tij. I trembur nga fatkeqësitë, ai dinte se si të krijonte burime të tjera dhe revolucioni ne vazhdim vendosi fatin e tij.Që nga ai moment pushteti i tij ishte objekt i lëkundjeve te sistemit politik.Atij ju bashkuan burra guximtar nga të gjitha anet e vendit,dhe luftuan nen standardin e tij, dhe zotërimet e tij u zgjeruan gradualisht. Ai shpejt i çoi mendimet e tij përtej kufijve të ngushtë me të cilët ishte mesuar ne rinine e tij. I ndjeri Pasha i Janinës, per mungese te  energjisë, e kishte lënë të gjithë Shqipërinë pre e anarkisë ,dhe pasi i kishin prere koken, Aliu u emërua në postin e lirë te pashait,dhe mori në zotërim  Janinen,aktualisht qender e fuqise se tij. I matur në te arrdhen e tij, Aliu nuk humbi kohë per te ndërmarrë hapat e nevojshëm për të forcuar autoritetin e tij, të pasigurt dhe të njollosur me gjak, si vazhdimesi zgjeroi zotrimet e tija, duke pakesuar rebelet me arme kunder Portes.Këta ai më pas i mori nen mbrojtjen e tij si nënshtetas, dhe mbi të gjitha strehoi dhe favorizoi fenë ortodokse. Ai gjithashtu lidhi aleanca me agallaret e Thesalisë, dhe bashkengjiti dy djemtë e tij me pushtetin e tij,duke mar per ta titujt e PashaitSë fundi, pas një sërë suksesesh, të cilat tejkaluan edhe pritjet e tij më të mira, Aliu mori graden me tre bishtat (code), në kthimin e tij nga fushata ushtarake Widin kundër Passwan Oglu, në 1798. Ai është tani (1809) pesëdhjetë e dy vjeç, dhe tek ai nuk dallohen shenja të pleqërisë së parakohshme, fytyra e tij fisnike dhe e hapur, karakterizohet nga tipare të forta, qe demostrojne të gjitha emocionet e dhunshme të shpirtit të tij, megjithatë, ai di si ta dominoje atë, kur është e nevojshme, dhe pamja e tij bëhet tërheqëse, dhe  megjithatë edhe në raste të tilla, e qeshura e tij, se ajo është në kundërshtim me zemrën e tij. Nga ana tjetër, kur ndëshkon, ai nuk është në gjendje ta fshehë zemërimin e tij; dhe linjat e tipareve të tij demostrojne pa rezerva dhunën e temperamentit te tij. Në paraqitje ai është i gjatë dhe atletik, trim deri në ekstrem, dhe krahët dhe kraharori i tij janë zbukuruar nga plagë të shumta ne beteja qe i japin nder. I qëndrueshëm në planet e tij, ai ka pershtatur një linjë veprimi, nga e cila ndonjëherë ka devijuar sipas rrethanave, por që e ka mbajtur vazhdimisht në sy. I bindur se me para mund të ruajë gjithmonë favorin e Portës, ai i paguan rregullisht haraçet e tij Sulltanit, megjithëse në fakt e ka bërë veten të pavarur. Koprracia e tij, për të cilën është kritikuar ashpër, nuk ka asnjë motiv tjetër, dhe mund të konsiderohet si mjeti i tij i vetëruajtjes. Ai kënaqet kur thotë se ai është një Pirro modern (ose Bourrhous, siç e thotë ai), por një Pirro, megjithatë, që tregon respekt të duhur për sovranin e tij. Ndryshe nga shumica e Pashallarve të tjerë, nga njohuritë e tij të përgjithshme, sytë e tij janë gjithmonë të fiksuar tek ajo që po ndodh në Evropë, ai merr gazetat e përkthyera, kërkon me padurim informacione dhe nuk është i papergatitur,per ndryshimet e sistemit politik.Gjithashtu i kujdeshem per trazirat e shpeshta të cilat ndodhin në perandorinë turke, ai në mënyrë te vazhdushme, përfiton nga dobësia e asaj, për të zgjeruar dominimet e tij dhe për të kapur poste me të favorshme. Ai beson për tu justifikuar në krijesat e tij të shumta, te miqtë e fuqishëm që i paguan, madje edhe në Divan,dhe tek Porta. Duke e njohur atë dhe raporte leale me të. Megjithatë ai, i pakënaqur, me kete fuqi kalimtare, Aliu ka par ne të ardhmen, me vendosmërinë për të mos ia lënë Pashallekun e tij një të huaji. Si kemi thene, se ai tashme ka marrë për dy djemtë e tij titujt Pasha. Dhe Porta qe ne pergjithesi pret vdekjen e zyrtareve te saj,per te fituar te drejtat e saj,duket se e ka humbur Shqiperine pergjithmone.Mouctar, djali i madh i Aliut, duke ndjekur shembullin e babait të tij, ka dhënë prova të energjisë më të madhe, madje mund të akuzohet për egërsi. Veliu me një prirje më të butë, duket i zhytur me prekupacionet e administratës. Megjithatë, të bashkuar, nga miqësia më e fortë, asnjë motiv interesi nuk i ka ndarë deri tani këta vëllezër. Aliu ka qeverisur Artën dhe Negrepontin me titullin Pasha. Veliu mban postin e Dervendgi Pasha, ose inspektorit të rrugeve Me këtë bashkim postesh, Aliu ka siguruar mbështetje  e te dy djemtë e tij, bashkimi  i të cilëve, ia forcon më shumë autoritetin. Aliu, gjithmonë nje shqiptar i vërtetë në zemrën , flet vetëm atë gjuhë, dhe greqishten moderne.Ai mbeshtet  lumturinë e tij në komandimin e atyre të cilëve i jane debitor dhe presin nje promovin prej tij.Mouctar ka mesuar turqisht,dhe qe nga femijeria e tij ka familjaritet me armet,i udhehequr nga natyra e tij luftarake.Veliu me mire i shkolluar, mer çdo dite me shume njohuri dhe me shume...Aliiu ka zgjedhur si rezidence penisolen e Janines,formuar nga nje liqen Acherusia,lidhur me Janinen me nje rrip te ngushte,mbrojtur nga nje keshtjelle.Ketu i mbrojtur nga sulmet,Aliu jeton i izoluar nga qyteti dhe banoretNë këtë pozicion të fortë, i aftë për të qëndruar për një kohë të gjatë, edhe pas marrjes së Janinës, ai është i rrethuar nga një grup i zgjedhur shqiptar, i mbrojtur nga trimëria e tyre e natyrshme, por jo nga frika e terrorit te tij. Megjithatë, ai nuk e perjashton kete mjet per te forcuar autoritetin të tij, në kryeqytet,por perkohesisht nga raste te shenjave te besimit nençmues. Jo shumë kohë më parë (në 1805), të gjitha dyqanet u mbyllën me shfaqjen e tij në rrugë, dhe ai ndjeu një farë vetëkënaqësie, duke parë veten qe ta kishin kaq frike. Ai fillon të kuptojë se dashuria për nënshtetasit e tij është me e preferueshme se frika e tyre. Dhe ai ka lënë mënjanë një pjesë të pompozitetit të frikshëm te tij që e rrethonte. I çliruar nga kjo egërsi barbare, që derdh gjak pa motiv, ai ndalon duart e tija, por vetem me interes, ose për të siguruar qetësinë e tij, të cilën, nga temperamenti i tij mosbesues,qe ai ndoshta e konsideron veten si të ekspozuar ndaj më shumë rreziqeve që në fakt nuk ekzistojnë. Për më tepër, ai mbron tregtinë dhe industrinë, ai kënaqet t'i stabilizoje në zotërimet e tij, dhe pikëpamjet e tij për këtë temë janë vërtet të habitshme, duke pasur parasysh gjendjen barbare, në të cilën supozohej që jetonte deri tani. Ushtria e Ali Pashes është pothuajse ekskluzivisht e përbërë nga shqiptarë, të cilët duke qenë të mësuar me ajrin e ftohte të maleve të tyre dhe të mbështjellë në veshjet e tyre të trasha, duket se e shpërfillin ndryshimin e stinëve. Gjatë fushimit, ata kalojnë tërë ditën duke luftuar, duke kënduar dhe duke kërcyer, dhe nga zakonet e tyre,konsiderohet kenaqesi te ngrenit te bukes se grurit ose te misirit,me ullinj te zinj ose disa turshi me sardele.Shumë ndryshe nga turqit, të cilët i quajnë Osmanli, dhe lumturia e tyre e vetme është në plogështi, shqiptarët janë gjithmonë në lëvizje. Ata e përshëndesin afrimin e rrezikut me brohoritje të gëzueshme, dhe  sido që të shkoje ngjarja, ata kurrë nuk heqin dore të pretendojnë të gjithë meritën e suksesit, dhe mbi të gjitha ata kurrë nuk e pranojnë një humbje. Kur terhiqen, ata vetëm thonë se nuk kanë qenë fitimtarë, por, nëse ja dalin  të heqin një kokë, ata gëzohen me zë të lartë per avantazhin e vogel. Natën, ato veshjet e trasha, që përmendëm, ju shërbejnë si shtretër, koka e tyre mbulohet me fesin e tyre (një lloj kapele, disi e ngjashme si ajo e skocezeve),këmbët e tyre, megjithatë, janë të mbrojtura mirë nga cothurns, ata janë, fjalë për fjalë, të ngarkuara me arme, dhe të kënaqur me fatin e tyre, ata e vendosin lumturinë e tyre në jetën e fushimit te luftes. Sëmundjet janë aq të ralla midis tyre, sa nga gjashtë mijë burra të vendosur në shërbim aktiv, për një kohë të gjatë, jo më shumë se njëzet mund të gjenden në listën e të sëmurëve. Nga ana tjetër, duhet thënë se nuk ankohet kurrë një shqiptar, përveç rastit kur është i sëmurë me të vërtetë,vendin  mund ta mbajë edhe kur është i sëmurë, pastaj tërhiqet në familjen e tij, në malet e lindjes, por nxiton të bashkohet me shoket e tij kur sherohet. Ushtari shqiptar mburret me profesionin e tij, ai tregon, me krenari, plagët e tij të shumta, si tituj  nderi. Gjendja e copëtuar e lirit te rrobave të tij është motiv krenarie,  për të shprehur trimërinë me te madhe të një shqiptari, thonë se ai nuk e heq kurrë këmishën derisa t'i bjerë ne copa. Shkurt, në mbreterine e Epirit një vëzhgues mund të gjejë ushtarët e Aleksanderit, të Pirros dhe të Skënderbeut. Me njerëz të tillë të disiplinuar siç duhet, nje gjeneral mund të beje mrrekullira dhe ndoshta mund të ndryshojnë pamjen e botës orientale. Në rënien e perandorisë, vetëm shqiptarët kanë ruajtur karakteristikat e tyre të vërteta, krenarë dhe të padurruar për te luftuar, ata janë të lumturuar te transportuar nga armet e tyre. Oficerët shqiptarë në përgjithësi mbajne  një lloj brezi, i cili, në një marshim, mban armet e tyre. Veshja e tyre eshte mënyra e jetesës se tyre, japin idene e ngjashme me kalorsit tane te lashte. Do të ishte e kotë këtu të detajojmë intrigat e vogla, luftërat shkatërruese dhe krimet e të gjitha llojeve me të cilat Aliu zgjeroi gradualisht dominimet e tij, ato tani përfshijnë Epirin, Arkadinë, malet e Pindit, Fokidës, një pjesë të Etolisë, Thesalisë dhe disa zona të Maqedonisë, së bashku me Prevezen dhe portet e tjera detare që dikur i përkisnin venecianëve dhe që ai ua ka mar francezëve.Pashallaret  e Artës, Argyro-castron, Ohrit dhe Delvines, janë në fakt, të varur prej tij, megjithëse ai i lejon ata të shijojnë masken e autoritetit te tyre, madje edhe fiset e egra që banojnë në malet e thepisura të Epirit, kanë ndjerë fuqinë e armeve të tij, ose janë nënshtruar nga intrigat e tij. Të ardhurat e nxjerra nga Aliu nga këto vende mund të vlerësohen në 400,000 sterlina duke përfshirë edhe taksat, të cilat mblidhen me më pak ashpërsi se në pjesën tjetër të perandorisë. Prodhimet e tufave të shumta të tija dhe fitimet e tija nga shitja e leshit dhe drurit, dhe në të vërtetë nga tregtia në përgjithësi, sepse ai është tregtari më i madh dhe monopolisti i parë në zotërimet e tija. Kjo shumë është e mjaftueshme për të paguar tributet e tij ndaj Portës, për të përballuar shpenzimet e familjes së tij dhe për të mbajtur ushtrinë e tij. Forcat e tija ne kohë paqeje jane deri në gjashtë tetë mijë shqiptarë, edhe pse në raste të jashtëzakonshme, si në ekspeditën kundër Passwan Oglu, ai ka sjellë në fushën e betejes njëzet e pesë mijë burra, por më pas shpenzimet shtesë paguhen te tera nga Porta. Ai ka, përveç kësaj, në zotërimet e tij, elementët e një milicie nga më të shkëlqyerat, sepse profesioni i armëve është ai i çdo shqiptari, ata gjenden në të gjithë perandorinë, në shërbim të çdo Pashai, perbejne rolin guardies  në përgjithësi , dhe marrin  pjesë aktive dhe te dores se pare  në të gjitha trazirat që trazojne perandorinë. Kur me këto mjete kanë fituar atë që e konsiderojnë nje kompetencë, ata kthehen te pa ndryshushem në malet e tyre të lindjes, dhe janë gjithmonë të gatshëm t'i binden thirrjes së Pashait të tyre. Të tjerë preferojnë profesionin e hajdutit te rrugeve ,dhe pasi kanë fituar pronë nga ajo menyre e jetës, ata gjithashtu kthehen dhe nuk konsiderohen me keq për këtë arsye. Duke pasur familjaritet  me kalimet më sekrete të vendit, ata janë te jashtezakonshem ne luftimet e shpejta dhe te pjeshme, ku muslimanët dihet se janë përgjithësisht me superiorë, se trupat e disiplinuara të Evropës. Këtyre mjeteve natyrore të mbrojtjes dhe te sulmit, Aliu bashkon gjithë talentin e një politikani, si dhe në lidhjen e njerëzve me interesat e tij,si ndaj atyre që ai dyshon për planet e tyre te dyshimta. Ai kurrë nuk i shqetëson agallaret e tij per ti parandaluar per zhvatjet e tyre, përkundrazi, ai i lë ata të veprojnë sipas gjykimit të tyre,i të bindur se mashtruesit nuk do të kërkojnë kurrë ndryshim, kur u sigurohet mosndëshkimi, dhe nga kjo sjellje disa prej tyre janë të përkushtuar me fanatizëm ndaj tij. Ai kurrë nuk fle  në një siguri të rrezikshme, dhe, gjithmonë vigjilent për lajmet nga Europa, siç e kemi thene tashmë, ai nuk e lë kurrë nje te huaj të kalojë nëpër zotrimet  e tija pa e thirrur ne pranine e tij,jo per te mar nje favor prej tij,megjithese ai eshte po aq i pangopur sa çdo turk tjeter,sesa per te mar informacion.Më pas krahason informacionet e ndryshme që ka marrë, llogarit ngjarjet, dhe çdo gjë e shtyn njeriun të besojë se Aliu do të jetë një nga mbështetësit më të fortë të zotërisë së tij, megjithëse shërbimet e tij do të jenë ato të një feudali të madh dhe jo të një skllavi të përkushtuar. Pashalleku i Aliut, si pjesa tjetër e Perandorisë Osmane, duke pasur një popullsi pafundësisht joproporcionale me shtrirjen e saj territoriale, toka, megjithëse jo veçanërisht pjellore apo e kultivuar mirë, prodhon më shumë se sa është e mjaftueshme për nevojat e banorëve, me tepricën ata blejnë para për të paguar taksat dhe për të blerë produkte Europiane,te nevojshme ne nje vend,ku dhe arti me i zakonshem e kesaj civilta jane komplet te panjohura. Armët e të gjitha llojeve perbejne një objekt thelbësisht te domosdoshëm për një popull kaq luftarake, ato janë madje një send luksi mes tyre. Në përgjithësi ata preferojnë pushkët dhe pistoletat e prodhuara në Brescia. Gjithashtu ata importojnë xhamin dhe letrën nga Italia. Gratë e tyre, stolia më e madhe e të cilave është një shami e qëndisur me ar, marrin fije ari dhe argjendi nga Vjena.edhe Gjermania i furnizon gjithashtu me copa leshi dhe pajisje hekuri. Nga portet e Ortës,Prevezes, Vallona, ​​Durazzo dhe nga  Boinna, ata eksportojnë çdo vit me anije slavone ose raguzane pesë ose gjashtë ngarkesa vaj ulliri, në Trieste dhe Venecia, tre ose katër anije ngarkuar me lesh, të të gjitha llojeve, kryesisht të palara, të destinuara për Ankona dhe Xhenova; tre o katër anije me grurë për Genova, dhe një ose dy me duhan, për Napolin dhe Messinë. Para revolucionit, Franca, e cila kishte marrëdhënie të vazhdueshme me Shqipërinë, monopolizoi pjesën më të madhe të asaj tregtie, me shtimin e disa ngarkesave të vlefshme të drurit, me cilësi shumë më të lartë se ajo e Balltikut,qe përdorej në kantieret e Toulonit, dhe u vu re se fregatat më të mira të marinës franceze ishin ndërtuar nga ai lloj lisi, që furnizohej nga pyjet e Shqipërisë. Ne besojmë se kjo rrethanë nuk do t'i shpëtojë qeverisë tone  

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho