Edinburgh Magazine, JANURY-JUNE 1838. Metternich per Ali Pasha Tepelena. Albert Pasho

 Te shumta qene perpjekjet e Aliut per juridiksionin e shtetit te tij te pavarur.Ato qene te shumta ne kancelerit Europiane,qe ne fillim te sundimit te tij deri ne vdekje.Ato e kane fillimin qe ne vitin 1791 traktatin me Ruset , Francezet, Anglezet me Vatikanin dhe misionet Masone te kohes. Per nje nga keto perpjekje te Aliut,gazeta prestixhose e kohes Endiburgh Magazine,ne botimin e saj te vitit 1838 ne muajn Prill do ti kushtoi vemendje njeres prej ketyre nismave te Aliut pikerisht ate me Princin Metternich, diplomatiko da una familja ilustre, Ministro i Jashtem i Impero Austriako, nje nga protoganistet kryesore te Kongresit te Vjenes 1815 Europa pas Napolonit.Ja çfare shkruan kjo gazete :

Ne epoken e Ali Pashes ribeli i fameshem, qe guxoi te ngreje stendartin ( Flamurin-Stemen) e vet kunder Sulltanit.Princi Metternich mori nje leter,ne te cilen, pas disa mirenjohje te sjellshme dhe stimes dhe admirimit,vazhdon me problemin qe e shtyn ti shkruaj,qe ishte per ti kerkuar Princit qe ti dergoje menjehere nje beres konstitualist ( Jurist Kushtetutes ), sepse kishte deshire te qeveriste vendin, qe do shpallte,sipas modelit Europian me te perparuarit.Por siç ndodhi qe Princi vazhdonte te jete me miqesor me Sultanin,edhe pse qellimi i tij ishte per ta rrezuar.Isha i detyruar ta refuzoj kete patronizim qe mu afrua me kaq miresjellje.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Dhuratat qe shkembyen Ali Pashe Tepelena dhe Lord Byroni ne Tepelene 1809. Albert Pasho

Gjate vizites qe beri Bayroni ne Tepelene ne takimin me vezirin ne 20 Tetor 1809 midis te tjera do te kishte dhe dhenie dhuratash ne shenje miqesie. Ali Pasha Tepelena i dhuroj Bayronit nje thike ( kjo ne figure ) 31 cm te gjate,me doreze ne argjende e lare me flori,ne fund te dorezes ku fillonte thika,qe ne forme te rrumbullaket e zbukuruar me 40 rubine te vegjel,po keshtu zbukurime ne forme lulesh punuar ne flori shume holle rrethojne tere tehun e thikes. Kjo nuk eshte vetem nje thike por nje veper e vertete arti qe deshmon nivelin e larte te artizanatit ne Janines,per punimin e arit dhe argjendit ne Epir.Ndersa Aliu i kerkoi Bayronit ti dergonte nje pushke Angleze te shtrenjte qe tja shtonte koleksionit te tij.Kur Bayroni u kethye ne Angli i dergoi kete pushke te mrrekullushme, punuar nga mjeshtri me i madh i kohes ne Angli i mbiquajtur "Karl" qe do te thote Mbret.Ky emertim qe shume i perdorur ne Angli gjate sundimit te Mbretit Giorgo IV.Me te mbritur pushka ne Janine u ripunua duke u zvendesuar mbulesat e saj me ar e argjend. Afer kembezes eshte inçizuar firma Manton dhe nje kurore e vogel,ndersa kana e pushkes eshte shkruar ne Persisht keto fjale: " Kjo arme eshte dhuruar nga Mbreti i Anglise vezirit te fameshem,Ecelenca e tij Ali Pasha ne vitin 1812".

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Flota detare e Ali Pasha Tepelenes dhe politika e tij per Ishujt e Jonit. Albert Pasho

 Ali Pashe Tepelena ky burre shteti,vizionar dhe diplomatik deri ne kufijte e gjeniut,si asnje tjeter ne kohen e tij e kishte kuptuar dhe dinte fare mire se projekti per krijimin e shtetit te tij pa zotrimin e detit nuk do te qe i mundur,dhe koha per kete i dha te drejte.Perveç kesaj Ali Pasha deshironte te ngrinte nje flote te fuqishme ne detin Mesdhe qe do te ishte si kunder peshe e fuqive te tjera detare ne Mesdhe si ushtarake ashtu dhe tregtare,po ashtu Aliu deshironte nje port ne brigjet shqiptare te tija,te cilat ishin ne fillim nen sundimin Venecian dhe me pas te fuqive te medha te kohes.Per kete qellim Aliu kishte ngritur floten e tij detare tregtare dhe luftarake, kjo per tre faktore kryesore. Do te sherbente rritjes ekonomike te shtetit te tij duke i hapur horizonte tregtie ne mesdhe dhe me gjere,mbrojtjes dhe pavaresise se shtetit te tij,dhe per faktin tjeter qe ishujt jonike kishin qene ngahere baza operative e kundershtareve te shtetit te tij,ata aty gjenin strehim dhe perkrahje per destabiliziminn e shtetit te tij.Menjehere pas marjes se Janines Aliu filloj te krijoj floten e tij detare e cila do te kishte bazat e saj ne Preveza, Prage e Vlore. Fillim e kesaj flote do ta shenonte nje anije e vogel luftarake qe francezet ja kishin dhene Aliut, kjo do te perbente berthamen e flotes te tij te ardheshme.Ne vitin 1817 ne baze te regjistrave lokal,flota do te qe e perbere nga : nje veliero lufte me tre direke ,18 anije te medha,10 anije per transport te mjeteve,nje yacht,nje brigantino,tre fregate dhe nje numer te madh anijesh te pajisur me armatim dhe ushtar,11 kanoniere,nje korvete dhe anije te tjera me te vogla. Admiralia e flotes se tij quhej Kirlanaguitch qe do te thote dallandyshe.Pothuajse te gjitha anijet e tija u ndertuan ne Salaora e Arta. Ushtaraket e flotes ishin, Admiralio e komandante i portit te Prevezes Zekirian Bey, kapitano Vincenzo Marcelesse e Fortunato Passano italian.Po ashtu Aliu kishte dhe nje flote te vogel ne ishullin e Janines.Ne mes te barkave kishte edhe nje veliero me tre direke,kurse marinaret qene te zones kryesisht nga Parga dhe Korfuzi.Kjo flote do ti sherbente Aliut per krijimin e shtetit te tij qe ne fillimet e tija.Si nje shtet qe do te shtrihej pothuajse ne gjithe Ballkanin dhe te zvendesonte Perandorine Otomane nje keto teritore.Qe ne vitin e pare te marjes se Janines si Pasha Aliu filloi te vere ne zbatim projektin e shtetit te tij,per kete ai mori kontakt me Zarinen Katerina te Rusise edhe pse Perandoria qe ne lufte me Rusine qe ne 1777.Per kete kontakt sherbeu si kanal komunikimi konsoli Rus ne Korfuz Liberios Benakis pushtuar ne kete kohe nga Venacianet.Po keshyu Aliu nuk i nderpreu perpjeket e tija per kete qellim,ne Qershor te 1791 duke lexuar qarte renien Perandorise dhe ndryshimet gjeopolitike,gjate luftes Ruse Turke, mori kontak me gjeneralin Rus Vasily Tamara ku i kerkoi ndermjetesine me Carin e Rusise per nje pian aleance me Rusine ku propozoi nje traktat bashkepunimi,qe rezultonte midis te tjerave me keto pika:1. Te sgurohej praktika e besimit musliman.2. Te caktoheshin kufijte e shtetit te tije,ku greket dhe muslimanet (shqiptaret) te kishin te njejtat te drejta ne pozita politike e ushtarake etj.3. Te krijonte dhe zbatonte ligje e dekreti ne teritorin e tij dhe te kishte greqishten si gjuhe zyrtare.4.Greket duhej te mbroheshin nga Rusia,por keta nuk mund ti drejtoheshin Rusise per te zgjidhur problemet qe mund te kish me te.5.Rusia duhej te ishte e obliguar ti vinte ne ndihme te tij etj etj. Aliu i shtriu keto kontakte edhe me governatoret e tjere kryesor te Europes,si dhe me figura te tjera te shqyara te kohes nje pjese e te cileve vizituan edhe oborrin i tij,duke shkruar faqe te rendesishme ne historine e Shqiperise, Ballkanit dhe Europes.Te gjitha keto me qellimin e vetem krijimin e shtetit te tij te pavarur.Komandanti pergjitheshem i Venedikut per detin e Mesdheut,duke kuptuar rrezikun qe paraqeste Aliu, vuri ne dukje qeverine qendrore te Venedikut, rrezikun dhe qellimin e Pashait ne detin Jon,pas marjes dhe fuqizimit se pozicioneve te tija ne Shqiperi dhe gjirin e Ambrakise. Ali Pasha deshironte forte nje rruge te daljes ne det dhe krijimi i flotes do te sherbente ketij qellimi duke shumefishuar fuqine e zjarrit.Megjithe kete Republika e San Markos qe ne oret e fundit 12 Maj 1797 kapitullon dhe kemi hyrjen e Francezeve.Keta ishin te prekupuar qe te afroheshin me Aliun,duke i dhene dhurata dhe mbi te gjitha duke i premtuar se do ta ndihmonin ne qellimin dhe arritjen e krijimit te shtetit te tij.Ne veren e viti 1797 Aliu siguroi te kontaktonte vete Bonaparten,sepse qe te dy kishin te njejtin vizion per shkaterimin e Perandorise Otomane,.Persa i peket deitit Jon dukej se kishin rene dakort per ti ndare ishujt.Napoloni deshironte fort Korfuzin,Cefalonine dhe Zanten keto aq shume sa dhe Italine e gjithe.Ndersa Aliu Lekfaden dhe Itaken me ndihmat ushtarake te francezeve ushtria e Aliut u forcua shume.Deshtimi i Napolonit ne Egjipt dhe mbasi Aliu kishte mare Butrintin,Vonicen,Igumenicen dhe kishte kethyer Gjirin e Ambrakise ne zotrimin e tij pike e forte referimi per daljen ne det.Aliu do kethente syte drejt Rusise.Pak me pare te ketyre ngjarjeve Admirali Rus Ushakov duke i shkruar te derguarit special te Rusise ne Stamboll Gjeneralit Tamara e pershkruan Aliun : Nuk duhet te dalim ne konkluzionin qe Ali Pasha eshte i dedikuar terresisht francezeve,ky burre eshte dinak dhe mashtrues pa fund,po kerkon te çlirohet nga çdo varesi dhe te behet i pavarur absolut,eshte e dukshme qe ana e tij do te jete nga me i forti.Duke perfituar nga arritja e flotes Ruso-Turke nen komanden e Ushakov dhe Kadir Bey ne detin Jon ne 1798,Aliu dergoi ushtrine e tij nen komanden e Veliut per te mar Korfuzin,duke menduar gjithmone qe operacioni i flotes Ruse-Turke do deshtonte.Por ky dominim do kish jete te shkurter,ne 1800 kemi krijimin e Republikes se Ishujve Jon gjusem e pavarur nen mbrojtjen e impero Ruso e Otoman.Kjo do te behej strehe per kundeshtaret e Aliut ,por ky nuk i ndaloi perpjeket per eleminim dhe largimin e tyre, duke bere presion ndaj Republikes dhe duke ju ngritur taksat ishujve per levizjen e tyre.Keshtu ne Nentor 1803 u nenshkrua nje traktat ku premtohej qe ishulloret do te largonin nga ishujt elementet kunder Aliut,dhe ky ne kembim beri lehtesira e favore tregtie e detare.Konjukturat politike do te ndryshonin prape,Franca do te afrohej prape me Porten,kurse relaconet Ruse Turke do te dobeshohesin deri sa te mernin fund ne 1806.Lufta midis tyre do te niste prape.Aliu do te pianifikonte perseri zgjerimin e teritoreve te tija, shteti i tij de fakto qe nje shtet model ai do te perfshinte Poleponezin,pothuajse gjithe Greqine qendrore,nje pjese te Eubese,Thesaline,nje pjese te Maqedonise.Ne pranveren e vitit 1807 Aliu i asistuar edhe nga francezet rifortifikoi tere bregdetin ku vendosi dhe ushtine e tij.Francezet e kishin furnizuar edhe me munizione e topa per shkaterimin e Republikes Joniane.Por traktati i Tiblisit 1807 qe i dha ishujt aleateve te Portes Francezeve.Edhe njehere Pashai mbeti larg qellimit te tij per marjen te pakten te nje ishulli Dhe francezet kishin filluar ti kethenin shpinen e te mos i besonin me.Por nee horizont shfaqet nje aktor tjeter nje fuqi ekonomike e ushtarake Britania e Madhe.Interesi i Inglezeve per detin Jon dhe bregdetin Jonik do te rritej kjo per arsyen se duke zotruar keto teritore ose me e vogla duke bashkpunuar me Aliun ,do te kishin ndaluar lehtesisht nje shtrirje te Ruseve ne Ballkan.Ndersa Aliu nga ana e tij mendoj qe me ndihmen e Angezeve kete here te merte 7 ishujt Jonik,duke perdorur edhe anen ekonomike duke mos i furnizuar dhe ate fiskale.Por Angezet duke arritur nje aleance me Porten 1809 ne Janar,per rreth nje vit moren ishujt perveç Korfuzit.Por Aliu vazhdoi te minonte Francezet me çdo mjet,demtoi interesat etyre ekonomike.1815 situata do te ndryshte Porta kishte filluar te mendonte si te eleminonte Aliun si nje rrezik eminent per te.Napolone ishte zhdukur nga skena pas Kongresit te Vjenes,dhe u terhoqen nga ishujt qe rane ne duart e Inglezeve dhe keta te fundit nuk u treguan te gateshem te ndihmonin Aliun per krijimin eshtetit te tij.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho