Lord Bayron dhe Ali Pashe Tepelena,udhetimi dhe historia e veshjes tradicionle shqiptare te Bayronit

 Lord Bajroni eshte nje nga evropianet me te fameshem qe vizituan Ali Pashe Tepelena.Udhetimet e tij ne territoret e Perandorise Otomane ato Europiane shenuan nje pike kthese ne jeten e Bajronit.Ai udhetoi me nje grup miqesh te gjithe te rinj Hobhouse te cilin e kish njohur ne Kolegjin e Kembrixhit ne 1805.Keta arriten ne Preveze ne 29 Shtator 1809 dhe nga ketej udhetuan ne Janine.Ketu takuan William Leake nje oficer i Altilerise ne ushtrine Mbreterore dhe diplomat britanik ne kete periudhe qe qendroi ne oborrin e Pashait per 2 vjet, me pas me fuksione konsulare per interes te Mbreterise te Bashkuar. Leake organizoi strehimin ne Janine te tyre dhe organizoi udhetimin e tyre per ne Tepelene ,vendelindja e Aliut dhe rezidenca e dyte e Aliut pas Janines. Keta qendruan per rreth 10 dite ne Janine ku bene vizita ne familjaret e Aliut (djemte) dhe duke shijuar e blere veshje tradicionale ne pazarin e Janines. Dashuria e Bajronit per veshjet orientale kish filluar qe ne moshen 14 vjeçe kur ne nje ballo me maska te organizuar ne kete kohe ne kolegj ishte maskeruar si nje i ri Turk. Kete entuziazem per veshjen shqiptare ai ja shpreh nenes te vete kur bleu kete veshje ne leteren qe ai i dergoi.Ai i shkruan: une kam disa veshje shqiptare te mrrekullushme te vetme gjera te shtrenjta ne kete vend, ato kushtojne 50 gine secila,kane aq shume ar ne veshje sa ne Angli do te kushtonin 200 gine. Udhetuan nga Janina ne Tepelene ne kushte moti jo te pershtatesme dhe arriten ne Tepelene me 19 Tetor.Kurre s do ta harroj pamjen e mrrekullueshme me te hyre ne Tepelene ne oren 5 ne te ngrysur kur po perendonte dielli.Me solli ne mend ( me pak ndryshime te veshjes) pershkrimi qe i ben Skoti keshtjelles Brankseme ne kengen e tij .Shqiptaret me petkun e tyre ,( me me te bukurin ne bote,me fustanelle te gjate te bardhe,tallagane te qendisura me ar, me anteri e jelek kadife te kuqe, te qendisura me oje te arta),me shpata e kobure te lara me argjende,tartare me kapele te gjata,turqit me qyrk te madh e turbante,ushtaret togje togje ne qoshkun e madh te hapur ne balle te pallatit dhe sklleverit arape ne galeri te madhe e te gjate,me kuaj te vendosur ne nje qilar perposht,dyqind kalores te shaluar ne kuaj dhe gati te sulen ne cdo moment,kalores qe sjellin e duke shpenelajme te ndryshme,daullet e mujezinet qe thrrasin izane nga minarete e xhamive,te gjitha keto me pamjen e jashtezakonshme te pallatit vete,qe sajon nje atmosfere te re gezimi per syte e nje te huaji.Me shoqeruan ne nje konak shume te kendeshem dhe sekretari i vezirit erdhi te me pershendese,ne menyre allaturka. Te nesermet visitova Ali Pashane.Ky qe veshur me uniforme zyrtare,prej gjenerali,ngjeshur rreth mesit nje shpate te bukur ,e pisqolle te lara ne ar e argjrnde etj.Veziri me priti ne nje dhome shume te bukur,te shtruar me mermer,ne mes te se ciles rrjedhte uji ne nje shatervan.Salla qe e stolisur me divane me ngjyre te kuqe rreth e rreth te shtruara me mendafshe.Bajroni dhe shoket e tij u larguan nga Tepelena ne 26 Tetor. Veshja tradicionale shqiptare me fustanelle eshte ajo me e romatizuar e Bajronit,pikerisht ajo e Thomas Philips ne Londer ne 1814 u kopjua ne 1834 dhe u ekzpozua ne Akademine Mbreterore ne Londer.Kjo veshje pas blerjes me entuzizem dhe veshjes per te ekzpozuar ne kete pikture,Bajroni nuk e veshi me kurre.Pas kethimit te tij ne shtepi ne Angli ne vitin 1811,ai ne Maj te vitit 1814 do ti shkruaj mikes te tij Margaret Mercer-Elphinstone per kete veshje: Po te dergoje veshjen shqiptare e cila do te jete nje veshje e admirushme per nje burre lufte hollandez si burri juaj,kemisha ose kilti do ta gjeni shume te gjate dhe kjo tregon rangun se kush e mbane ate nuk e di pse por keshtu eshte, fustanella qe eshte ma antike arrine ne gjunje dhe dimoston kembet e fuqishme kur perthyen.Po te pelqen veshja mbaje do te jem shime i kenaqur te ta jap pasi me kujton nje ose dy gjera qe nuk dua ti kujtoj.Kjo dhurate e Bajronit siguroi mbijetesen e kesaj veshje.Margaret Mercer Elphistone u martua ne familjen Lansdowne dhe ekete veshje e mori me vete ne shtepine Bowood ne Wiltshire rezidence e familjes Lansdownes.Ketu kjo veshje qendroi me vite te tera ne garderrobat e kesaj familje deri kur Doris Langley Moore nje historiane dhe studiuse e Bajronit e zbuloi ne vitin 1962.Kjo po mundohej te hapte nje muze kostumesh ne Bath dhe po kerkonte veshje kur u ftua nga Lady Lansdowne per te kerkuar ne koleksionin familjar ku gjeti dhe kete veshje e cila u krahasua me pikturat e Bajronit dhe u ekzpozua ne muzeun e kostumeve ne Bath ne vitin 1963,dhe pas ketij ekzpozimi u kethye serish ne Bowood House.Ne vitin 2002 kjo veshje u ekzpozua perseri ne ekzpositen e National Portrait Gallery,Londer e organizuar per te eksploruar krijimin dhe mbijetese e trashgimise te Bajronit.

Free Blogger Albert Pasho

Ismail Rahmi Tepedelenlizade Pasha, djali i vogel i Veliut. Nipi i Ali Pashe Tepelenes.Tepedeleni-Zade(Djali i Tepelenasit)

Leter autografige e nenshkruar dhe vulosur nga Valiu i Edirne

Ismail Rahmi Pasha,drejtuar familjes se famshme me origjine nga Krimea

Haci Giray per ngushellime

(Tepedelenlizade) Ismail Rahmi Pasha

Governator ne detyre i Adrianopojes  1848-1850

Ismail Rahmi Pasha eshte djali i vogel i  Veli Pashes djali i Ali Pashe Tepelenes lindur ne 1806.Pati nje karriere te gjate afer Vezirit te Madh, dhe mbuloi shume detyra te larta ne administraten e shtetit Turk.Luajti nje rol vendimtar ne asgjesimin e Jeniçereve ne vitin 1825-1826.Ne vitin 1828 ju dorezua fushata kunder Rusise,ne vitin 1847 mer titullin Vezir.Ka sherbyer si Governator ne Andrianopol nga viti 1848 deri ne vitin 1850.Ne Gusht te vitit 1859 zvendeson Mehmed Said Pasha Mirza Governator i Selanikut,dhe qendron ne postin e Governatorit te Selanikut deri ne vitin 1860.Nga viti 1869 deri ne vitin 1871 ka qene Governator i Prizerenit.Ka sherbyer si fuksionar i larte i shtetit edhe ne Edirne,Janine,Trabzonda,Krete,Trikalle,Alepo etj.Ishte shumei i shkolluar dhe intelektual ekselent. Ismail Rahmi Pasha pati kater femije tre djem dhe nje vajze.I madhi Asaf Bey,Huseyien Kamil,Qamil Bey dhe vajza Shefike Hanemi.Vdes ne vitin 1875 ne Stamboll ne moshen 68 vjeçe,u varros ne varrezat e Stambollit ne pjesen Aziatike te saj,me nderime shume te medhaja.Keto me poshte jane nga doreshkrimet e tija;

Ali Pashë Tepelena qe gjyshi i jem, e Ibrahim Pashë Vlora baba i nanës s’eme e i gjyshes s’ate. I pari u rrethua prej ushtrisë osmane dhe i dyti mbeti i mbyllun në kala të Janinës prej 1225 h deri në 1235 h (1810-1820). Mbaje mend se i kam pa të dy ndër ditët e mbrame të jetës së tyne. Ali Pasha qe injorant, turqishten e fliste me vështirësi e me gabime. Me mue shprehej në shqip. Ibrahim Pasha, përkundrazi, qe i urtë e i dijshëm, fliste bukur, këndonte e shkruante. Kohët e mjerimit të vet i kalonte herë me të lutuna fetare e herë me lexime, e sidomos me lexime të Divanit të Hafizit, me ndihmën e të cilit donte me zbulue fatin e vet t’ardhmen.Ali Pasha, i shtym prej ndjesivet shemrake (rivaliteti), që ushqente ndaj tij e burgosi Ibrahim Pashën; me gjithë këtë për personin e dijen e tij kishte nderim dhe besim ndër mendimet e tija t’arsyeshme (logjike). Disa herë Ali Pasha më pat çue mue te Ibrahim Pasha për me marrë vesht se ç’mendonte për të e për politikën e tij. Ibrahim Pasha megjithse i dëshpëruem dhe i urrejshëm ndaj Ali Pashës, nuk vente gojë kundra tij, por dhe rrugë si kallxonte për sa synonte politikën që ndiqte ai (Ali Pasha). Ibrahim Pasha ishte simpatik e burrë i kandëshëm dhe prandaj për të kisha një dashuni të veçantë. Dhe ai më thonte se më donte ma shum se djalin e vet dhe më nxiste me mësue.Ali Pasha kishte shpresë me shti në dorë, vonë ose herët, Hurshid Pashën dhe kështu me i shpëtue lakut në të cilin kishte ra. E Ibrahim Pasha, përkundrazi, vetë ishte mërzit nga jeta dhe s’mendonte me kthye prap dikur dhe një herë në shkambin e lumtunisë së tij të përparshëme dhe ishte mendenbushun për fatin tragjik të bramë t’Ali Pashës!Megjithë këtë arsyetim ishte i qartë dhe i shkathtë në trup, edhe pse i thatë. Mbas katër pesë vjetësh vdiq dhe u varros ndër varrezat e Edirnekapës, aty ku ishin të varrosun dhe krenat e preme t’atit e të gjyshit të tij.Ismail beu, pa u ba ende pashë atëherë, i cili i dha sihariqin ma i pari Kryeministrit që ishin shpartallue e zhbi Jeniçerët dhe u emënue në roje të rrethevet të Dikilitashit, pati disa nëpunësina në Stamboll. Në vitin 1255 h (1839) prej Ministrisë së Tersanes si vali n’Izmir, prej ku mbas një vjeti u emënua Ministër i Karantinës. Në vitin 1262 h (1845) tue iu njoft meritat e tij personale, si një burrë shteti i zoti n’administrim të vendit dhe tue u çmue besnikrija e tij ndaj sulltanit, u dërgue në 1263 h (1846) si prefekt në Tërhallë, po n’atë vjet u emënue prefekt në Viza e me titull Veziri prefekt në Trabzon, në 1264 h (1847) prefekt n’Edrene; në 1265 h (1848) prefekt në Janinë, prej ku mbrrijti me lirue me intervenimin e tij parësin e Toskërisë që ishte e internueme dhe i dha fund periodës s’errtë të Tanzimatit. Dhe një herë ma vonë qe vali në Janinë, por asnjë herë nuk desht t’a vizitonte varrin e gjyshit të vet në Manastir të Pandelimanit dhe të shihte Tepelenën, vend-lindjen e tij. Sa herë që Ismail Pasha kujtonte vuajtjet e familjes së tij mjerohej dhe mallkonte shkaktarët. Shqipen e fliste shumë qartë, dhe në konak të vet mbante shërbëtorë shqiptarë. Kudo që qe vali punoj me të drejtë dhe në publik u njoft si një vali ndër ma të mirët. Prej natyre qe shumë i butë, i drejtë dhe i prinun me ba mirë. Kur bisedonte i kandej m’e përcjellë gjithmonë me kallxime ngjarjesh dhe me shëmbuj. Fjalët i kishte të lidhuna dhe ishte shumë i qartë ndër shprehje. Ç’quhej për sjelljet e fjalët ma t’ambla e dije fisnike. Qe një vezir inteligjent dhe bamirës ndaj ata që fati i kishte lëshue dorët. Megjithse ndër turq s’ashtë zakoni me përdorë mbiemën familjejet dhe kujtimi i emnit të familjes së tij ngjallte përshtypje të tmerrshme ndër turq, ai nderohej me u qujtë “Tepedelenli-Zade” (Birë i Tepelenasit). Konaku i tij qe një qendër ku u mblidhshin të pasun e të varfër, dhe kuvendi që bahej n’at konak qe me ia pas zili. Mbas mjerimit që i ngjau t’et, Qeveria ia ktheu pasuninë e konfiskueme, e cila qe mjaft e madhe; por vuajti dhe ai vetë për shkak se i hyni grindja me të birin, Asaf Beun e me të bijën e Shefika Hanëmi. Pjesën ma të shumtën e pasunisë së tij e trashëgoj i biri i vogël Qamil beu. Mbas vdekjes se tij dolën një grumbull trashëgimtarësh në pasuninë që la ky, të gjithë si të afërm të tij dhe pretenduen me gëzue atë mori pasunije, asht një çudi e fatit se ndër këta trashëgimtarë doli edhe një zezak, të cilit si dihej farefisi me një akt-trashëgimi falco në dorë dhe tue pretendue se ishte djali i Mahmud beut të birit të Muftar Pashës mujti me shti në dorë arbitrarisht, mbasi Mahmud beu s’kishte lanë djalë, me gjithë kundërshtimet e pjesmarrësvet të familjes.

Ismail Rahmi Pasha (Djali i vogel i Veli Pashes )

Free Blogger Albert Pasho