Arkeologu danez Peter Oluf Brønsted (1780-1842) lindi në Fruering pranë Aarhus në Danimarkë dhe studioi teologji dhe filologji në Universitetin e Kopenhagës. Në vitin 1806, ai dhe miku i tij Georg Koës (1782-1811) u nisën për një turne të madh evropian që më në fund i çoi në Greqi dhe Shqipëri. Ata arritën në Greqi në vitin 1810 ku Brønsted takoi Charles Robert Cockerell (1788-1863) dhe Lord Byron. Në dimrin e viteve 1811-1812 Brønsted kreu gërmime në ishullin Kea. Ai gjithashtu gërmoi në Aegina dhe Salamis dhe pastaj, me Haller, gërmoi Tempullin e Apolonisë në Bassae (Arkadia). Në shtator të vitit 1812, ai udhëtoi për në Zante (Zakynthos) për të parë varrin e mikut të tij Koës, i cili kishte vdekur në ishull nga pneumonia. Shoqëruesi i tij më pas ishte konti pesëmbëdhjetë vjeçar Nicolo de Lunzi, djali i konsullit danez në Zante. Më 12 dhjetor 1812, duke u kthyer në Danimarkë, Brønsted dhe Lunzi u ndalën në Prevezë, që në atë kohë ishte kufiri jugor i Shqipërisë, për të vizituar Ali Pasha të Tepelenës.Brønsted jep një përshkrim të mirë të Luanit te Janines, ne "Intervistat me Ali Pashen e Janinës në vitin 1812," qe u botua për herë të parë në vitin 1999 nga Instituti Danez në Athinë
Aliu i kishte bërë një shenjë oficerit të rojeve të tij që ishte te dera, për të na lënë te qete qe të pimë kafe me argale. Shqiptari, i cili u shërbeu ëmbëlsirat dhe kafene mbi një tabaka të madhe argjendi, përkuli një gju në tokë perpara tyre , së pari tek Veziri, qe ishte pranë nesh. Aliu më pyeti përsëri perse nuk i kisha thënë se isha danez. U përgjigja me pohim. «Më duket, se po u pergjigje Aliu dhe vazhdoi, se ju , populli juaj eshte ne largesi sigurie, me anglezët këto vitet e fundit.Ai tha se kam lexuar diçka për këtë në Gazetat e Korfuzit?" Kesaj pyetje z. F.— dhe unë me kënaqësi do t'i kishim shmangur, ne shikuam njëri-tjetrin dhe buzëqeshëm. Unë iu përgjigja se disa dallime kishin ekzistuar, pa dyshim, midis dy qeverive, por duhej shpresuar se ato do të ndreqeshin së shpejti."E pra," tha ai, "gjërat ndryshojnë shpesh, atje poshte në vendet tuaja, dhe miqësitë shkojne e vijne,poshte e larte.Ai i shqiptoi këto fjalë në një mënyrë kaq të këndshme, saqë më nxiti t'i përgjigjesha:"Po, Madhëria Juaj, pak a shumë njësoj si këtu në Turqi." Këtu ai ja shpërtheu nje të qeshure te madhe dhe tha: "Është e vërtetë ,është e vërtetë" duke përsëritur disa herë këto fjalë.Ai e ndërpreu temën dhe unë u gëzova shumë për këtë. Më pas më beri disa pyetje, në raport me vendin tim, popullsinë e tij, qeverinë e tij etj. Dy gjëra i bene pershtypje në përgjigjet e mia, së pari ,se Danimarka në kohën e begatisë së saj,kishte zotëruar një flotë prej njëzet e dy anijesh të linjës per udhetaret dhe katërmbëdhjetë ose pesëmbëdhjetë fregata lufte; Së dyti , Norvegjia ky vend interesant, nuk ishte ndarë akoma nga monarkia daneze, shtrihej kaq lart në veri. Ai kishte dëgjuar diçka për Islandën, veçanërisht për vullkanin e Heklas, por nuk ishte në dijeni se ky ishull i përkiste Danimarkës, pasi besonte se ishte një varësi nga Anglia. Ai pyeti nëse ishte e vërtetë, siç i kishin thënë disa udhëtarë, se vullkani i Heklas kishte një komunikim me atë të Etnës në Sicili, kështu që shpërthimet e tyre shpesh ndodhnin në të njëjtën kohë.Ju përgjigja se, sipas gjithë pikepamjeve, farkëtimet e mëdha vullkanike të globit tonë kishin shumë ngjashmeri fizike me njëra-tjetrën, por kjo, megjithatë, nuk ishte një arsye pse shpërthimi i një vullkani nuk duhej të ishte tërësisht lokal dhe se nëse të dy ata që ai fliste kishin pasur shpërthime të njëkohshme ishte, ndoshta, një rastësi aksidentale.Gjithmonë kam dëshiruar,u përgjigj Aliutë shoh një vullkan, por jo tëndin, atje lart në skajin e veriut, sepse atje lart është tepër ftohtë, por ate te Etnës ose Vezuvit. Klima duhet të jetë me e mirë në Sicili dhe në një pjesë të Italisë, por, nga ana tjetër, ato kanë vështirësitë e tyre.Më thonë se ka grabitës në rrugët kryesore atje poshte ne në Itali.«Nuk pashe asgjë nga këto,u përgjigja,por fatkeqësisht, kam takuar disa këtu në Turqi.» "Në cilën pjesë?" "Mbi zinxhirin e maleve të Pentedactylon (Taygetus) per te shkuar nga Mistra në Calamatha në Morea, jo shumë larg kufijve të Mayna."Pastaj i tregova diçka nga takimi im me grabitësit, të cilët më kishin plaçkitur plotësisht mua dhe njerzit e mi, disa muaj më parë. Ai qeshi shumë per faktin e ardhjes time pothuajse lakuriq, vetëm me katër para në xhep në Calamata dhe më pyeti se kisha marrë një furnizim të ri me para etj,dhe per kete me thuaj.Më pas Aliu tha: « Kur të ndaheni nga ketu, unë do t'ju jap një pasaportë (bouglourdi) dhe një nga njerëzit e mi për te shoqeruar. Atëherë do të shohim nëse jeni në gjendje të më gjeni një grabitës të vetëm në të gjithë Shqipërinë , çfarë thoni ju për këtë, Z. F.?"Ky i fundit tha disa fjalë lajkatuese mbi sigurinë e udhëtimit nëpër të gjithë shtrirjen e territorit të tij etj. Për veten time nuk mund të mos mendoja se njihja një grabitës në territoret e tij, dhe më të madhin nga të gjithë, por, sigurisht, kete e mbajta për vete. Më pas ai bisedoi me mua për udhëtimet e mia në Turqi, ne Kostandinopojë,ne Smirnë dhe mbi të gjitha ne Athinë, qytet të cilin më tha se dëshironte shumë ta shihte.Duke folur për monumentet e lashta të Athinës, zoti F. vërejti, thjesht rastësisht, se miqtë e mi dhe unë kishim bërë disa gërmime në pjesë të ndryshme të Greqisë dhe se, disa muaj më parë, kisha ndihmuar në një ndërmarrje të madhe të këtij lloji në Arkadia, në Morea (ky ishte gërmimi i tempullit të Apollo Epicurius të Phigalias). Këto fjalë që zoti F.— i kishte thënë në mënyrë te spontane dhe pa asnjë qëllim tjetër përveçse qe të fliste për diçka tjetër, u bënë në një farë mënyre fatale për mua; keto me kushtuan një vonesë prej pesë ditësh në Prevesa. Megjithatë, u shlyeva gjerësisht për humbjen e kohës nga avantazhi që më dha mundësia të shihja Ali Pashen në rrethana të reja, madje edhe pikante. Veziri, duke kapur menjëherë fjalët e zotit F. kërkoi me padurim nëse do të kisha qenë një nga ata Milordët, të cilët kohët e fundit i kishin dhënë një shumë të madhe parash djalit të tij Veli Pashes të Moresë për leje për të gërmuar diku? I thashë se miqtë e mi, dy anglezë dhe dy gjermanë, kishin ndërmarrë atë gërmim interesant, në të cilin isha i pranishëm dhe une dhe i tregova diçka nga mënyra se si u kryen grmimet dhe numri i punëtorëve të punësuar në të, dhe rezultatet e germimeve.Ai dukej, veçanërisht, i interesuar për pjesën, që i biri tij Veliu kishte marrë pjese në këtë çështje dhe për paratë që kishte kushtuar; dhe, menjëherë, më tha: "E shoh që duhet të jesh i aftë per germime te gjerave antike dhe më vjen mirë për këtë. Im bir më shkroi për mermeret e gjetura në Morea, Edhe unë vetë, kam antikitet në këtë vend. Kam, për më tepër, një shumë të mirë (ai qeshi shumë duke e shqiptuar këtë), dhe nëse keni mendjen të gërmoni një pjesë në Shqipëri, unë do t'ju furnizoj me aq njerëz sa të doni dhe kjo sdo ju kushtoi asgjë; — por është për t'u kuptuar se unë do të kem pjesën time të mermereve, dhe gjërave të çmuara që do te gjejmë. Çfarë thoni ju për këtë propozim?"Edhe pse e gjithë kjo u tha me një ton te lehte, unë ndjeva peshen, se qëllimi i tij ishte mjaft serioz, dhe unë nuk pranova, në mënyrën time më të mirë, për të ndërmarrë gërmime kundër vullnetit tim, duke i thënë se unë kisha qenë, tashmë, gjashtë ose shtatë vjet mungesë nga vendi im i lindjes, dhe se në fakt isha i detyruar, nga lidhjet e mia, për të përshpejtuar udhëtimin tim, nga Korfuzi, Italia dhe Gjermania për në Danimarkë etj. Prandaj, iu luta Lartësisë së Tij që të më falte."Ju keni, megjithatë, kohë të mjaftueshme," ma ktheu Pashai (dhe e pashë qartë se ai ishte pak i shqetësuar nga vështirësia qe isha gjendur), "për të shkuar me mua në rrënojat e Nikopolit; nuk eshte më shumë se një ligë që këtej."Duke parë mundësinë për të zbutur efektin e refuzimit tim të mëparshëm, iu përgjigja se isha tërësisht në urdhërat e Lartësisë së Tij për këtë qëllim, nëse i pëlqente të organizonte ditën tjetër, ose te pasnesërmen, për ekskursionin tonë të vogël."Do të jetë nesër,se deshironi, dhe ju zoti F.," duke u kthyer drejt tij, "duhet të jeni pjese e grupit, Do të dërgoj dikë tek ju këtë mbrëmje, për të rregulluar çështjen."Një Tartari po i njoftohej kjo disa minuta më parë,dhe une shfrytëzova rastin për të marrë leje. Pashai përsëriti dhe tha se ai kishte ndjerë shumë kënaqësi në bisedë me mua, dhe se të nesërmen ne do të shkonim në Nikopolis.Ai na përshëndeti në mënyrë të përzemërt, dhe Z. F. dhe unë u tërhoqem.Vizita ime e parë tek Ali Pasha më kishte argëtuar shumë, por eskursioni për të nesërmen nuk ishte sipas shijes sime. U konsultova me Z. F.— për të përcaktuar nëse kishte ndonjë metodë për t'iu shmangur, por ai më bindi fort nga çdo përpjekje e këtij lloji. Prandaj, isha i detyruar t'i nënshtrohesha. Në një vështrim të përkohshëm, të gjithë njëherësh, mësuan se ekskursioni ynë me Pashain në rrënojat e Nikopolit u pezullua!Veziri kishte pritur pasdite disa vizitorë të rinj, zotërinj të huaj, dhe gjithashtu zonja të huaja. Koloneli anglez M.C. dhe majori A., në shërbimin britanik, kishin mbërritur në mbrëmje nga St Maure (ku pata avantazhin të bëja të njohurit e tyre). Ata shoqëroheshin nga gruaja e kolonelit, vajza e tij, një fëmijë mjaft i vogël dhe një zonjë E, gruaja e një oficeri anglez në Zante dhe shoqja e zonjës së kolonelit. Zotërinjtë erdhën për të blerë misër te Vezirit, për përdorimin ne Ishujve Jonianë, dhe zonjat kishin përfituar nga një mundësi kaq e favorshme për të parë një qytet turk, dhe të famshmin Ali Pasha. Nëse Veziri, dhe qyteti ishin objekte kurioziteti për këto zonja, me siguri ata vetë, nga ana e tyre, nuk ishin më pak të tillë për njerëzit e mirë të Prevezës. Në të vërtetë ishte mjaft e natyrshme që oficerët e Vezirit – të cilët te erdhur nga pjesët më të largëta të Shqipërisë, dhe ishin mësuar të shihnin vetem gra të respektuara të mbuluara me velo dhe shumë te rezervuara, të habiteshin shumë kur panë këto zonja, njëra prej të cilave ishte shumë e re dhe e pashme, duke ecur në çdo vend me kete zotërinj, te zbuluara dhe te lira, të cilën e lejojnë mënyrat më të thjeshta dhe pa ndalime të vendeve tona.Habia e oficerëve të truperojes, dhe e shqiptarëve të tjerë u rrit shume per vëmendjen qe u tregua per zonjat dhe për ne, nga ana e Vezirit; Ky i fundit, i cili me sa duket kishte bërë një pazar të mirë me zotërinjtë anglezë, u tregua jashtëzakonisht i sjellshem ndaj zonjave, qe natyrisht, duhet të kenë prodhuar efektin e saj mbi të gjithë skllevërit e tij. Ai i kishte dhënë apartamente ketyre te ardhurve per feste në një nga pavionet e pallatit të tij të ri dhe kishte vendosur një toge me roje me urdhër të tij. Ata mezi u vendosën atje, kur Pasha, i cili kishte pallatin në lagjen tjetër të qytetit, u dërgoi atyre për të njoftuar synimin e tij për t'u bërë një vizitë zonjave. Gjysmë ore më pas, ai erdhi me karrocën e tij, i veshur me kostumin turk dhe me nje grup njerezish qe e shoqeronin. Isha i pranishëm në këtë vizitë dhe, herë pas here, veproja si përkthyes, sepse perkethyesi grek i Vezirit, ishte krejtësisht i pa njohur me gjuhën angleze, mund të komunikonte vetëm me zonjat në italisht, gjuhë të cilën ata vetë nuk e njihnin shumë mirë, — dhe mund të pohoj se Aliu, në çdo aspekt, e mbante dhe argëtonte shoqërinë e tij, Me një mirësjellje dhe dinjitet, që na goditi të gjithëve. Ai ofroi karrocën e tij për pjesën femërore të kompanisë dhe kuajt e tij për ne, për të bërë një ekskursion pasdite në Nikopolis; Pastaj, duke u kthyer drejt meje, tha: "Sa për ty dhe mua, ne do të shkojmë së bashku më pas, Jemi dakord për këtë pikë, apo jo?" Unë, sigurisht, u përgjigja në pohim.Ai gjithashtu i ftoi zonjat të darkonin me të në Haremin e tij në mbrëmje, pas kthimit të tyre nga rrënojat, duke kërkuar falje në mënyrë të hijshme, për të mos qenë në gjendje t'u premtonin atyre një shoqëri të shumtë (ai kishte sjellë vetëm katër nga gratë e tij me vete), as apartamente shumë të bukura; Pasi ndërtimi i Haremit në Prevesa nuk ishte përfunduar ende. Pastaj më tha, në greqisht, se i vinte keq që nuk mund të na angazhonte zotërinj për të qenë pjese eshoqerise, për shkak të zakoneve turke me të cilat duhet të njihemi.Gjatë gjithë kësaj mbremje festive, shpërthimi i të qeshurës se madhe i shpëtoi atij, vetem një herë — për kete fakt. Ai e kishte thene perkethyesit të pyeste kolonelin Anglez nëse do ta lejonte gruan e tij të shkonte me Vezirin në mbrëmje për të parë Haremin. Nuk i kushtoja vëmendje përgjigjes së vetë Kolonelit, por dëgjoi me saktësi përkthimin e përkthyesit të tij— "se koloneli nuk kishte asgjë për të thënë kundër propozimit të Vezirit dhe se ai ishte plotësisht i bindur se gruaja e tij nuk mund të ishte më mirë, sesa në shoqërinë e Lartësisë së Tij." nuk e di pse por keto fjale shkaktuan të qeshurën e tij të çuditshme. Disa punë më penguan të bashkohesha në ekskursionin e pasdites në Nikopolis.Të nesërmen i gjeta zonjat mjaft të kënaqura me argëtimin e mbrëmjes së tyre në Harem. Ata lartësuan shumë hijeshinë dhe sjelljet elegante të disa prej grave të Vezirit, si dhe mirësjelljen e tyre ndaj tyre. Veziri erdhi për të ngrënë mëngjes, dhe, ashtu si ditën e mëparshme, ishte shumë i sjellshem dhe shume gazmor. Ai na ftoi të gjithëve të kalonim mbrëmjen në pallatin tjetër të banuar nga vetë ai.Ai arriti atje në perëndim të diellit. Koloneli M.C. kishte sjellë me vete tre ose katër nga djemtë te lartë të regjimentit të tij; Dhe, pasi ishin shërbyer pije freskuese, ai pyeti — nëse Lartësia e tij do t'i lejonte të ekzekutonin disa marshe dhe muzikë tjetër ushtarake. Veziri ishte shumë i argëtuar me ta. Kur muzikantët kishin interpretuar disa pjesë, Pasha tha; se mbi të gjitha gjërat ai duhet të ndihet shumë i detyruar ndaj zonjave, dhe ndaj nesh të gjithëve, nëse do t'i tregonim atij disa ekzemplarë të valleve të vendeve tona, të cilat ai nuk dinte asgjë dhe shumë të dëshiruara për t'i parë. Zonjat nuk bënë asnjë kundërshtim. Ne ishim vetëm tetë persona, mes të cilëve ishin vetëm tre femra, por në udhëtime çështje të tilla janë rregulluar shpejt, veçanërisht në rrethana të ngjashme. Një vals u formua menjëherë, me muzikë shumë të mirë; pastaj një specie e contredanse franceze, e ndjekur nga një scotch. Zonjat kërcyen shumë mirë, por vajza e vogël e kolonelit, një fëmijë i bukur jo më shumë se dhjetë vjeç, veçanërisht dhe shumë zbaviti spektatorin tonë të moshuar, i cili ndonjëherë qeshte me gjithë forcën e tij. Në aspekte të tjera Veziri gaboi në admirimin e këtyre valleve të zakonshme të shoqërisë, të cilat ose janë monotone dhe të lakuara, ose, si shumica e shpikjeve të artit në kohën e Louis XIV, plot affection dhe pretension. Ai kishte akoma më pak arsye për t'i lavdëruar ato rrotullime të pakuptimta, pasi duhet të jetë mësuar me diçka të llojit pafundësisht superior, – pra – vallen kombëtare të shqiptarëve, që është një nga më të bukurat që kam parë ndonjëherë. Me shprehjen sentimentale ajo i afrohet fandangos spanjolle, dhe nga lëvizjet e saj të shpejta dhe të vështira në kërcimin e mrekullueshëm kombëtar norvegjez të quajtur Hailing. E kam parë vallen shqiptare të ekzekutuar në mënyrë njeshe dhe në çifte. Ushtarët në vallëzim mbajnë krahët e tyre (përveç musketit) dhe pastaj, kryesisht, duket fjalë për fjalë se i ngjan valles së lashtë ushtarake të Epiriotëve, shpesh të përmendur nga autorët e vjetër.Oficerët anglezë që kishin mbaruar pazarin e tyre me Pashain, duhej të niseshin me kompanine e tyre për në St Maure, në një orë të hershme ditën që pasoi; Në këtë mënyrë ata morën leje nga Aliu po atë mbrëmje. Duke i ofruar largimin zonjave, ai i dhuroi gruas së kolonelit një palë vathë diamanti, një spile diamanti zonjës E.—, dhe një unazë të vogël me një gure solitaire për zonjushën M.C. Ai i bëri këto dhurata me shumë hijeshi dhe u ngrit nga Divani (një shembull i rrallë i sjelljes te një turku të rangut të lartë) duke u dëshiruar atyre një udhëtim të mirë, dhe duke përsëritur – se do të ishte shumë më tepër në fuqinë e tij për të argëtuar zonjat, nëse një ditë do t'i bënin një vizitë në rezidencën e tij në Joanina. Ata ishin të magjepsur, siç kishin arsye për të qenë, me mirësjelljen e Ali Pashes dhe kur, në mbrëmje teksa i shoqëroja në pallatin tjetër, e pyeta zonjën E.— çfarë mendonte ajo për Vezirin — ajo m'u përgjigj :"Ju siguroj se e shikoj me të vërtetë si zotërinë më të dashur që kam parë ndonjëherë." — Mora lirinë të vëzhgoja këtë lëvdim per Pashain nuk ishte aspak një kompliment për Ne të tjerët.Veziri duke qenë i zënë të nesërmen, ekskursioni shkencor që ai kishte projektuar për në Nikopolis nuk u zhvillua; Por ai dërgoi për të informuar Z. F.dhe veten time, se ai kishte rregulluar ditën tjetër për këtë qëllim, dhe në të njëjtën kohë për të pyetur nëse ne do të shkonim me të në karrocën e tij ose më mirë zgjodhi të shkonte me kalë. Preferoja këtë të fundit pasi atëherë duhet të ishim më të qetë.Në kohën e caktuar u paraqitëm në pallat. Veziri dukej se ishte në qejfe, siç e quajnë turqit, që është me humor të mirë; Ai hyri direkt në karrocën e tij dhe ne shaluam dy kuaj te shkelqyer që ishin gati për ne. Njëqind Tzucadares(rojet personale) shoqëruan karrocën e Vezirit, disa me kalë, por pjesa më e madhe në këmbë.M. F.— dhe unë vume ne galop kuajt tanë të mrekullueshëm. Për fat të keq,ata kishin nje te mete te përbashkët të te gjithe kuajve turq, ata nuk mund te ecenin me trot, as me ritëm, por vazhdimisht në një galop të plotë ose të terhequr per dore; E cila ishte akoma më e pakëndshme për ne, rruga ishte e keqe, dhe karroca e Vezirit, si pasojë, avanconte shumë ngadalë. Ai na drejtoi vazhdimisht disa fjalë nga dritarja e karroces, gjë që në një nga këto raste, kethehej ne serio-komike.Oficerët me kalë që rrethuan karrocën e tij, duke dashur të më hapin rrugë për t'iu përgjigjur ndonjë pyetjeje të Vezirit, dy nga kuajt rrëshqitën nga skaji i rrugës në një hendek mjaft të madh; Njëri prej tyre ra dhe kalorësi, një oficer i veshur mjaft mire, ishte i mbuluar plotësisht me baltë; I tërbuar nga ky aksident, ai u hakmor për kafshën e varfër, por nuk guxoi te kthehet në qytet. Kur Pashai e pa atë në këtë gjendje, ai qeshi përzemërsisht me fatkeqësinë e tij, duke i thënë atij – se, në gjendjen e tij të tanishme ai kishte një ngjashmëri të madhe me një nga ata idhuj antikë për të cilët do të gërmonim.Arritëm në rrënojat dhe zbritem pranë nje kasolle të barinjve ose të dhive, shumë prej të cilave janë shpërndarë mbi hapsiren e gjerë të tokës të mbuluar nga muret dhe ndërtesat e rrënuara të qytetit të lashtë. Veziri hyri në kasolle, ku kishin përgatitur për të një qilim, disa jastëkë, një shërbim kafeje dhe argjinaturën e tij, me tuba për ne. Ai e ftoi Z. F.— dhe mua të uleshim në jastëkun pranë tij; Të tjerët mbetën jashtë vendit, ku bënë ca kafe të shkëlqyera. Në pritje të saj, Pashai bisedoi me fshatarin e varfër që ishte i zoti kasolles, per kopetë e tij, familjen e tij etj. Njeriu i mirë dukej se ishte mjaft i gjallë, dhe shumë i kënaqur dhe bisedoi me Vezirin, pa rezervën më të vogël. Dialekti i tij ishte një greqishte provinciale e përzier me shqipen.Ndërsa pinim kafe dhe duhan, Veziri mu lut t'i jepja një përshkrim të qytetit të lashtë të Nikopolit, popullsisë së tij dhe fatit të tij. Kur i thashe aq sa mund të kujtoja nga ngjarjet kryesore të lidhura me kete vend, ai më tha se ishte ne dijeni me çdo gjë që sapo kisha thene dhe thjesht më kishte pyetur për këtë temë, për të krahasuar tregimin tim me atë që i kishte dhënë një anglez, disa kohë më parë, të historisë së Nikopolit. Ai tha se deklaratat tona përputheshin në mënyrë të përsosur, dhe shprehnin shumë habi (një gjë që na ndodh shpesh me turqit) — që ne frankët, në skajet e botës, njiofim kaq mirë me vendet dhe qytetet e tyre. Pashai pastaj u ngrit, duke më kërkuar të dal me të - për t'i treguar atij diçka të bukur siç e quajti ai. Tunda pak kokën me këtë kërkesë, duke vërejtur se, ndoshta, nuk duhet të jem në gjendje t'i tregoj Lartësisë së Tij ndonjë gjë, por atë që ai e kishte parë tashmë shumë më shpesh se unë. "Është mirë," ia ktheu ai, por ti je njohës, sytë e tu janë më të mirë se të mitë, dhe ai qeshi. Për herë të parë shkuam në sheshin e madh të mureve më afër nesh. Ky shesh i madh, i kohës së Augustit, me murre fine te hollë dhe të fortë, ndodhet në rrethimin e qytetit antik. Pashai kërkoi mendimin tim mbi objektin e këtyre fortifikimeve. Iu përgjigja se i konsideroja si rrethim të rezidencës së perandorëve romakë, kur vinin, ndonjëherë, në Nikopolis; Shtova se, sipas mendimit tim, kjo kishte qenë ndërtesë e fortifikuar, e destinuar të përmbante një shtëpi-roje, kazerma, magazine armësh etj.; Me pak fjalë, ky shesh i paanë kishte qenë për qytetin e Nikopolisit, ndërtuar në një rrafshnaltë, atë që akropoli ndodhej në qytetet greke, të vendosura mbi male.. Veziri admironte murret e bukura, fliste, jo pa inteligjencë, për metodën romake të ndërtimit dhe pyeste nëse kishim ende, në vendet tona, artizanë që dinin të bënin tulla të tilla, dhe të përgatitnin një çimento kaq të fortë dhe elegante? Më pas arritem në teatrin e vogël, kur ka një pamje të shkëlqyer mbi pothuajse të gjitha rrënojat e qytetit të lashtë. Ai më pyeti disa rrenoja të teatrit të madh, që dukeshin në një distancë të caktuar: ai kishte krijuar idenë e gabuar se kishte qenë një lloj kampi ose më mirë një shtëpi roje e fortifikuar. Tema jonë që pasoi ishte stadiumi, i cili ishte edhe para nesh, dhe pranë teatrit të madh. Ajo që lidha me origjinën dhe destinacionin e stadiumit dukej se ishte e re për të; Ai më siguroi se duhet të jetë i disponuar që hapësira e saj e brendshme të behet që shqiptarët e tij të praktikojnë atje garat, si në kohet e me mëparshme, "por," ai shtoi , "populli im është mjaft i lehtë dhe mjaft i shkathët pa keto" — (në kete ai ishte sigurisht mjaft korrekt sepse zor se ekziston një racë burrash në Evropë më te shkathet se shqiptarët) — "kur isha i ri, " vazhdoi ai, "Unë kur isha i ri isha si nje sorkadhe, por tani jam i vjetër dhe tepër i shendoshe."Ne kete pike më kërkoi t'i tregoja disa vende, ku mund të gërmonim për mermere antike dhe kuriozitete të tjera. Unë u prononcua me një theks të caktuar, pavarësisht nga protestat e mia të bëra disa ditë më parë për këtë temë dhe fillova të frikësohesha se ai kishte një përsëritje të këtij lloji. Prandaj i përsërita, atë që kisha thënë tashmë, se nuk besoja se gërmimet e bëra në Nikopolis do të jepnin madje rezultate të ndonjë rëndësie në kete aspekt; Meqë u vërtetua mjaftueshëm, nga historia, se ky qytet i madh ishte plaçkitur nga monumentet e tij më të mira nga Konstandini i Madh, dhe më pas ishte shkarkuar nga Alarick. Megjithatë, shtova se do t'i tregoja Lartësisë së Tij dy rrënoja në brendësi të qytetit, që me sa duket kishin qenë tempuj dhe ku, ndoshta, mund të gjendeshin disa fragmente, në gërmime te kujdeshme. Vazhduam në një nga ato rrënoja dhe Pashai, duke qenë i kënaqur me vendin, i bëri një shenjë njërit prej rojeve të tij, i cili doli duke thirrur disa fjalë shqipe me zë të lartë, dhe menjëherë rreth njëzet fshatarë dualen nga një nga kasollet, të pajisur me kazma, lopata, sëpatë etj. Duke mos ditur asgjë nga këto përgatitje, fillova seriozisht të kisha frikë, se do të bëhesha ekskavator, pavarësisht nga vetja. Shqetësimet e mia për këtë temë u rritën, kur Veziri i bëri të sillnin jastëkët dhe tubin e tij nga kasollet ku kishim ngrënë mëngjes. Nga e gjithë kjo dukej sikur ai ishte i gatshëm per te qendruar aty.Rrënoja, në të cilën qëndronim, kishte qenë një ndërtesë drejtkëndëshe, me shumë gjasa një tempull, por pa peristyle; M'u duk se altari, ose vendi i adhurimit, në një nga skajet, ishte ngritur disa hapa mbi trotuar nga pjesa tjetër e ndërtesës, si për shembull, ai shihet në dy tempuj të vegjël në Pompei. Edhe pse e gjithë ishte gati në të njëjtin nivel për shkak të mbeturinave , pjesa më e madhe e të cilave kishte rënë në brendësi të ndërtesës. Në tre anët e mureve kishte nike të vendosura rregullisht.I detyruar, siç isha, të ndihmoja në këtë lloj gërmimi të çuditshëm, dhe duke mos qenë as në gjendje dhe as i gatshëm për të vazhduar në rregull, propozova, të paktën, të pastroja tokën nën dy nga niket në anën e gjatë të ndërtesës, të cilën Pashai e miratoi. Njerezit e tij u vendosen me vendosmëri në punë, gjë që u bë megjithatë, shumë e mundimshme, siç e kisha parashikuar, nga mungesa e instrumenteve te nevojshme; veçanërisht të levave të hekurit, të domosdoshme për të lëvizur gurët e mëdhenj të rënë nga entablature; litarët e fortë, përveç kësaj, për të nxjerrë masat e tjera, të cilat i pakomoduan punëtorët; Dhe së fundi, shportat e mëdha, për të hequr tokën. I vërejta Vezirit se e gjithë kjo ishte gati punë e humbur, pa mjetet e duhura. Ai e kuptoi dhe dha urdhër që çdo gjë e nevojshme të sillej të nesërmen, një hangar i ndërtuar për të mbajtur veglat dhe gjërat që do të gjenim. Ndërkohë ata vazhduan, për mirë për keq, të gërmonin mes plehrave në dy vende. Pas një ore germime, nga një prej këtyre gërmimeve, në tokë, u gjetën tre pllaka të bukura mermeri katrore, ndoshta pjesë e kalldrëmit të lashtë të ndërtesës. Veziri i kishte vendosur me kujdesin më të madh mbi një lloj karrigeje rrokullisëse/sedan (chaise roulante) dhe të mbuluara me kashtë, për t'u përcjellë në Preveze. Në zgavrën tjetër u gjetën dy medalje bronzi të parëndësishme, në ruajtjen e mirë të tolerueshme, që të dyja të Nikopolit; Njëri goditi i kohes nën Komodus, tjetri nën Caracalla. Veziri më dha të fundit, dhe e futi vetë në xhep tjetrin, duke qeshur me këtë rritje të thesarit të tij.Mbasi mbaroi pipen e duhanit, më në fund, u ngrit, me sa duket shumë i kënaqur me gërmimet e tij. Mora pjesë në kënaqësinë e tij, por nga një kauzë tjetër. Ai i dha ca para fshatarit të varfër, i cili në mëngjes na kishte pritur në kasollen e tij, ne bëmë të njëjtën gjë, dhe pastaj ai hipi në karrocën e tij, dhe ne kuajt tane për t'u kthyer në Prevesa. Ne shkuam perpara dhe pritem ne kembe zotrine e vjetër në mbërritjen e tij në pallat, sipas etiketës te ketij pashalleku fisnik. Përfitova nga disa pretekste për t'u terhequr, gjë që Pashai, më në fund, më lejoi ta bëja, dhe, gjithashtu, më caktoi orën për intervistën time të fundit në pallat të nesërmen.Në orën njëmbëdhjetë të mengjezit shkova me zotin F.— në pallat, në përputhje me ftesën e Vezirit; pasi kisha organizuar largimin tim po atë ditë.Gjeta atje një numër malesoresh, nga rrethet veriore të Shqipërisë, të një fizionomie tërësisht shqiptare, por të një ngjyre lekure me pak te zeze, sesa ata që kisha parë deri tani. Na thanë, në paradhomë, se këta njerëz kishin ardhur me urdhër të Vezirit, si pasojë e disa shqetësimeve që kishin ndodhur në rrethet e tyre. Dy fshatra kishin debatuar së bashku, të tjerët morën pjesë në grindje dhe nga grindjet kishin kaluar ne lufte mes tyre; per te cilen Veziri ishte i pakënaqur etj. Na njoftuan dhe na prezantuan menjëherë.Veziri ishte në një apartament të bukur, të cilin tani e pashë për herë të parë. Ishte një nga zakonet e tija për të mos zënë kurrë të njëjtën dhomë dy ditë rrjesht. Aliu dhe një nga ministrat e tij ishin ulur mbi Divan; Një sekretar grek ishte mbi vendin e tij, ose dyshemenë e ngritur, dhe në skajin e kësaj, në gjysmën tjetër të dhomës, dy shkallë më poshtë se Divani, ishin gjunjëzuar pesëmbëdhjetë nga malesoret që sapo përmenda. Veziri dukej se fliste pa pasion me këta njerëz të varfër. E dëgjova të qeshte në momentin që po hynim. Ai më bëri një shenjë për t'u ulur në Divan dhe duke qeshur më tha: "Kam pasur një provë të së vërtetës që më the ditën e djeshme, se ata grinden mjaft mirë në Turqi ashtu si në pjesën tënde të botës; Këta malesoret kanë diskutuar dhe kanëarritur tek lufta; Unë duhet ta bëj veten arbitër mes tyre." Ai bëri një lëvizje me dorën e tij dhe, shenja duke u kuptuar, fshatarët u tërhoqën menjëherë në paradhomë. Ai urdhëroi që të sillnin tuba dhe kafe. Në fillim ai foli për Nikopolin e tij; pranë një sasie rrënojash të mëdha në krahinat veriore të Shqipërisë, nga të cilat nuk dija asgjë, dhe ku duhet, pa dyshim, të gjejmë gjëra madhështore, nëse do të qëndroja me të rreth gjashtë ose shtatë muaj etj. I ofrova justifikimin e parë që më ndodhi, por e sigurova, se po të vija përsëri në Turqi, nuk do të dështoja t'ia paraqes homazhin tim Lartësisë së Tij dhe të përfitoja, kur rrethanat të lejoheshin, nga oferta e tij e hirshme. Pastaj më pyeti se cili ishte plani i udhëtimeve të mia. I thashë se kisha vendosur të shkoja me tokë në Arta, dhe më pas të kaloja pranë Pentepigadias, dhe pjesët ngjitur të maleve të Sulit, në Janine etj. Ai më ndërpreu duke më thënë "Po ta kishit marrë atë rrugë dhjetë vjet më parë, do të ishit grabitur" (kjo i referohej gjendjes së atyre pjesëve para se Suli të ishte nënshtruar); "ju tani mund të vazhdoni në Arta, dhe në Joanina, po aq të qetë sa shkuam dje në Nikopolis. Unë do t'ju jap një Bouglourdi(leje kalimi-pashaporte) dhe një nga njerëzit e mi, dhe ju do të më shkruani nga Joanina, ose nga Sajades, nëse keni qenë të kënaqur me të dhe në qoftë se banesa ime ju ka pëlqyer".Ai urdhëroi që një nga rojet e tij të thirrej (Dimo nga Argyrocastro, i riu për të cilin flitej) dhe e urdhëroi të më drejtonte në mënyrën e duhur; për të bërë atë që kërkoja prej tij; dhe të kujdeset në mënyrë të veçantë për të mos sjellë një çertifikatë të keqe nga unë në kthimin e tij. Ai e urdhëroi, përveç kësaj, të sigurohej se çdo gjë ishte hapur për inspektimin tim në seraglio, dhe shtëpitë e tjera të kënaqësisë së Vezirit në Joanina; Pas kësaj ai i diktoi sekretarit të tij Bouglourdi im. Duke e nënshkruar dhe duke ma dhënë, ai më bindi shumë të shkoja në Argyrocastro, për të parë djalin e tij më të vogël dhe të preferuar Salhi Beu, një i ri atëherë rreth dymbëdhjetë ose trembëdhjetë vjeç, dhe që po edukohej atje, me urdhër të tij, – larg oborrit dhe intrigave të Joaninas. Ai, pa dyshim, kishte parashikuar projekte të mëdha në lidhje me këtë fëmijë të shkëlqyer, por providenca i ka rezervuar ditët e tij, dhe ato të fëmijëve të tij. Ai më dha, gjithashtu, një komision për njeriun e tij të biznesit, një grek, në Venecia, për të cilin më kishte folur tashmë, në intervistën tonë të parë. Ajo lidhej me shtatëdhjetë e gjashtë xhameve(pasqyra) me pamje të madhësive të ndryshme, për dekorimin e disa prej seragliove të tij. — Më pas e plotësova këtë komision në Venecia. Kur mora leje prej tij, ai më përgjërohej, në një mënyrë vërtet të përzemërt dhe miqësore, t'i shkruaja ndonjëherë, por, mbi të gjitha, të kthehesha së shpejti për të mbetur një kohë e gjatë, që të gërmonim së bashku në rrethet veriore të Shqipërisë. Ai u ngrit duke më dhënë lamtumirën Një udhëtim i mirë, një udhëtim i lumtur, Zoti ju mbron, le të gjeni çdo lumturi në vendin tuaj dhe të ktheheni së shpejti!" Ende dëgjova në derë këto fjalë përsëritën "Kthehu shpejt, udhëtim i lumtur!"Pranoje se ky njeri i jashtëzakonshëm bëri një përshtypje të madhe mbi mua. Të tjerë e kanë parë nën një pikëpamje krejt të ndryshme; E pashë, absolutisht, siç e kam pasqyruar këtu. Ndryshimi është në natyrën e gjërave. Aliu ishte një nga ato vullkane të njëqind aspekteve, të cilat providenca i përdor per administrimin moral njelloj si në botën fizike, për të ekzekutuar dizenjot e saj. Por këto vullkane nuk hedhin gjithmonë përrenj zjarri dhe unë njoh kopshte të këndshme në anët e Etnës dhe të Vezuvit, që çdo vit vishnin me gjelberimin më të mirë, pranë atyre grumbujve të tmerrshëm, që kanë hedhur me valët e tyre të zjarrta vdekjen dhe shkatërrimin.Ali Pashe Tepelena eshte modeli me i perkryer i shqiptarit tipik ne te gjithe koherat.
Free Blogger Albert Pasho
Nessun commento:
Posta un commento