Hayde duke ngritur koken tha ;" Babai im ishte nje burre ilustre,qe Europa e njifte me emrin Ali Pashe Tepelena,pasha i Janines, qe perpara tij Turqia dridhej". Ali Pashe Tepelena ,Luani i Janines do te na shfaqet rreth 40 vjet me vone ne romanin " Konte i Monte Kristos" te Dumas si personazh dytesor( i heshtur) inspirator i vajzes se tij Haydes.Ky roman botuar ne vitin 1862 ne fillim ne gazeten "L indipedente" ne Napoli te Italise dhe me pas i ribotuar me qindra dhe mijera here do te inspirohej e frymezohej pikerisht nga jeta dhe vepra ,bemat trimerite dhe qendresen e Tepelenasit legjendar.Ali Pashe Tepelena eshte nje nga figurat historike qendrore e shek XVIII-XIX te Europes por dhe botes mbare. Aliu do te jete inspiracion per titanet e letersise Europiane,perveç Dumas edhe pena te tjera te fuqishme te kohes do te shkruajne per te si,Balzaku,Hygoj,Byroni e shume e shume te tjere.Keto punime perveç te tjera do te behen dhe myzat frymezuhese per artet figurative ku shume piktore te kohes do te gjejne burrimin e frymezimit te tyre.Keta autore do te gjejne tek Ali Pashe Tepelena dhe veçanerisht Dumas,njeriun qe kishte brenda vetes si se tij,si citon Dumas njekohesisht Tiberio,Caligola e Nerone,Aliu simbol i rezistences kunder opresionit Otoman,qe nje kohe me pare kishte impresionuar aq shume Byronin,dhe ne te njejten kohe nje figure shume e madhe dhe eminente romantike. Eshte figura e Haydes vajzes imagjinare te Aliut me Vasiliqine ne kete roman te cilen Dumaja na pershkruan ne menyre brillante,Haydea me nje bukuri magjepse,me sy te zinj te medhenj e te thelle ,hunde te bukur te holle,buze me ngjyre korrali,dhembe te bardhe te rregullt te ndriteshem,elemente qe i perkisnin races se njerezve saj te vendit nga vinte,e mbi te gjitha ajpo eshte ne lulen e rinise akoma Hayde nuk ka mbushur te njezetat.Ky roman " Konte i Monte Kristos" eshte pikerisht frymezuhes i shume piktoreve te medhenj te kohes qe do te na sjellin Hayden nga nje perzonazh imagjinar i Dumas ne nje personazh real qe te gjendet perballe, qe prek me dore,ku te shpalos bukurine dhe krenarine e saj, thjeshtesine dhe embelsine,melankonine dhe vitalitetin e saj,ashtu si jane shqiptaret.
Piktori francez Charles Louis Muller (1815-1892) do ta sjelle Hayden ne punim e tij me titull;" The Madness of Haydee"ne vitin 1848.Ky punim gjendet ne;Il Palais des Beaux-Arts de Lille,France.(Muzeu i Arteve te bukurane Lile te Frances).
Nje tjeter piktor francez Jean-Baptiste Camille Corot (1796-1875), do te na sjelle Hayde,i frymezuar nga poema e Byronit "Don Giovani",ky punim me titull;"Haydee,giovane donna in abito greco".Per kete tabllo ka pozuar Emma Dobigny nje nga modelet e preferuara te Corot.Kjo tabllo gjendet e ekspozuar ne; "Musee de Louvre" Paris,France (Muzeu i Luveres ,Paris,France).
Charles Lock Eastlake (1793-1865) piktor dhe shkrimtar anglez, President i Royal Academy.Frymezuar nga poema "Don Giovani" e Byronit eshte nje punim ne olio e tela me titull " Haidee,a Greek Girl" e vitit 1827 dhe ekspozuar per here te peare ne vitin 1831.Kjo veper eshte e tipit Bajronian dhe eshte konsideruar nga Duca di Wellington si me e mira e Royal Academy e vitit 1831.
Nessun commento:
Posta un commento