Shqiptarët nuk jetojnë të gjithë në territorin nga vjen emri i tyre si i quajne evropianet, gjejmë koloni shqiptare në Serbi, Bosnje, Bullgari, Azi të Vogël, Sirmi, Dalmaci, Istria, Puglia dhe Kalabri. Në këtë provincë të fundit italiane, i riu shqiptar që deshiron dorën e një vajze, vendos një dege peme(ulliri), qe simbolizon familjen e re, në derën e shtëpisë së të dashurit të tij. Nëse dega merret, pranohet deshira e tij. Në dasmë ndërsa vajza e re qe do te martohet ecën nëpër rrugët e fshatit në mes të të afërmve të saj, dhëndri zakonisht shkon drejt saj me goditje dhe shtytje, e kap fort dhe e mban në krahë deri në pragun e shtepise së re, ku nëna e dhendrit e pret çiftin e ri te lodhur nga festa, dhe ju lidh një shami blu. Në Shqipëri,raca shqiptare ndahet në dy grupe kryesore, gege dhe tosk, nga të cilat te paret banojne në Shqipërinë qendrore dhe veriore, dhe te dytet në Shqipërinë jugore. Ceremonitë e dasmave të mëposhtme janë nga rajoni jugor shqiptar i Riçës në luginën e Gjirokasteres.Ne kete rast autoriteti atëror në çështjet e martesës është i pakufizuar ne kete rajon. Ndërsa në rajone të tjera pëlqimi i të riut është pjesë e një aleance martesore.Ne Riça zakonisht i riu fejohet në moshën dhjetë vjeç dhe martohet në moshen pesëmbëdhjetë vjeçare, më mire perpara se vonë. Një djalë i vetëm rrallë jeton deri në tre vjeç pa pasur një nuse, e cila shpesh është ende në djep. Besohet se zoti është veçanërisht i favorshem për çiftet e fejuara, dhe se akti i fejesës kontribuon në ruajtjen e jetës. Vajzat nuk pyeten nëse duan apo jo, dhe jo vetëm në Riçë. Ata martohen këtu në moshën dymbëdhjetë vjeç. Sapo të shpallet fejesa, vajza nuk duhet të shihet më para dhëndrit dhe të gjithë të afërmve të tij, dhe të mos shkëmbejë kurrë asnjë fjalë me asnjërin prej tyre. Propozimi vjen nga prindërit e djalit,se ata kanë vdekur,propozohet nga të afërmit e tij më të afërt. Në rast pranimi nga prindërit ose të afërmit e vajzës, moneta te vjetra ari ose argjendi shkëmbehen si "shenjë" fejese ("nishan", si në turqisht), greke, romake, bizantine, italiane të vjetëra, të gjitha natyrisht të shpuara, sepse ato mbahen nga gratë në flokë dhe mbërthehen në kapelet e fëmijëve. Megjithatë, nëse nuk ka një shkëmbim të këtyre monedhave, i cili nuk ndodh kurrë pa nje arsye shumë të rëndësishme, fejesa anulohet. Nëse shkembimi behet, dhe kur afron koha e caktuar për dasmë, atëherë të enjten ose të shtunën, perpara ketyre tre nga njerëzeve te dhëndrit, zakonisht dy burra dhe një grua, shkojnë në shtëpinë e nuses, ku fejesa behet duke shkëmbyer unaza ari ose argjendi. Ato vendosen disa herë pranë njëra-tjetrës në një grumbull miell gruri. Ndërkohë, dasma ka nisur të hënën. Meqenëse gruri i nevojshëm për bukën e dasmës çohet në mulli nga miqësia e dhëndrit me këngë dhe breshëri armesh, dhe quhet "E hëna e miellit". Pasi gruri të jetë në mulli, dita e dasmës nuk mund të shtyhet nëse nuk ndodh vdekje ose fatkeqësi tjetër. E enjtja është "Dita e Drurit të Dasmës", në të cilën të gjitha familjet që do të marin pjese në dasmë marrin kërkesën në emër të dhëndrit për të sjellë drurin e nevojshëm. Formula është: "Jeni të ftuar në pemën e dasmës" Herët të enjten në mëngjes, gratë e familjeve të ftuara shkojnë duke kënduar në pyll, nga ku kthehen të ngarkuara rëndë me dru. Në duart e tyre ata mbajnë shkopinj, të quajtura "bighe", në të cilat është lidhur një cope e kuqe ose një buqetë gjethesh. Kështu ata shkojnë në shtëpinë e dhëndrit, vendosin barrën e drureve, vendosin shkopinjte me copat e kuqe në grumbullin e drurit dhe ulen për të ngrënë. Pastaj fillojnë të zene brymin dhe te pjekin buken, sepse e enjtja quhet edhe "dita e pjekjes". Ajo që vë duart e para në zenien e brumëit duhet të jetë një virgjëreshë, prindërit e së cilës janë ende gjallë. Përveç kësaj, se ka dhe vëllezër eshte akoma dhe më mirë. Një virgjëreshë e tillë, sado e varfër qe të jetë, konsiderohet veçanërisht e lumtur dhe thuhet se i sjell lumturi njelloj si nuses dhe dhëndrit. Ndërsa zenia e brumit te bukës fillon me këngë e rastit, ajo qe do te ze brumijn mbush një tas me brumë, bën xhiron në shoqërine dhe kërkon që paratë e saj të hidhen në brumë. Ajo përpiqet të lyejë dhëndrin me brumë dhe të marre sa më shumë që të jetë e mundur prej tij. Ajo që mbledh në këtë mënyrë i përket asaj. Një vajzë tjetër, e stolisur me rrobat dhe armët e dhëndrit, zë vendin e tij në këtë ditë, sepse ai vetë nuk mund të zbukurohet deri në ditën e dasmës. Kur puna ka mbaruar, fillojne te kercejne.. Të premten ka heshtje, të shtunën ftohen të afërmit më të afërt në shtëpinë e dhëndrit. Të gjithë duhet të sjellin një qengj. Mbërritjet mirëpriten me këndim nga gratë e caktuara posaçërisht, të cilat i falënderojnë për qengjat me fjalët: "Ne mbetemi devoteshem ty o Zot!" Pastaj ata festojnë gjithë ditën dhe gjithë natën,keshtu shume prej tyre nuk demostrojne tjeter veçse fytyra te gezuara ne kete moment, por e shikojnë veten te lodhur e përgjumur nga festa. Dasma do të zhvillohet të dielën dhe të gjithë të afërmit, si dhe të gjithë miqtë, janë të ftuar të marrin pjesë.Nga çdo familje vijne dy ose tre veta,shpesh behen pak me shume se 100 te ftuar se bashku. Çdo mysafir kontribuon me një bukë per kete rast, një bot druri vere dhe në varësi të shkallës së farefisnisë ose rrethanave financiare, njëzet para deri në dhjetë piastre para. I afërmi i afërt që nuk ka prure një qengji shkon deri në njëzet piastra. Dasma në shtëpinë e dhëndrit, nga i cili njëri mund të zgjidhet edhe thjesht për dasmë, pa qene dhe i vëllazëruar me dhëndrin. Në çdo rast, megjithatë, ai duhet ta përfaqësojë atë para të ftuarve, p.sh., te falënderojë te ftuarin kur shëndeti i tij është i dehur, sepse zakoni kërkon që jo vetëm nusja, por edhe dhëndri të dallohen nga ndrojtja gjatë dasmës. Prandaj, me ndrojtje, dhëndri shkon me burrat në një dhomë, ku një leckë (mbulese) një metra e gjysmë e gjerë shtrihet në dysheme përgjatë gjithë gjatësisë së saj dhe është e mbushur me bollëk me ushqime. Burrat ulen në stilin e tyre oriental me këmbët e kryqëzuara në të dyja anët e kësaj mbulese tavoline dhe hanë vaktin e tyre të parë, në të cilin pinë me zell shëndetin e nuses dhe dhëndrit me fjalët: "Jete te gjate dhe te lumtur!" dhe gjithashtu mos harrojnë formulën e urimit: "Bukë e ëmbël dhe e pandarë!" Gratë kanë shkuar te nusja, e cila duhet t'i puthë duart e grave njëra pas tjetrës. Pas saj qendron "gruaja e bizhuterive", e cila është përgjegjëse për kujdesin për veshjen dhe stolite e saj. Një orë më vonë, thirret edhe dhendri. Ai e puth në buze, ajo i puth dorën, pastaj i vendos rripin asaj, i vesh këpucët, kryesisht të kuqe, në të cilat më parë ka shpërndarë oriz dhe para si shenjë pjellorie, dhe, duke u kthyer te burrat, e lartëson bukurinë e saj me shumë dëshirë. Kur gjithçka është gati për t'u larguar, ai vjedh dy lugë argjendi që janë gati për këtë qëllim. Nëse njerëzit e dhëndrit munden, vjedhin edhe diçka tjetër, një gotë, një filxhan apo diçka të ngjashme, e cila megjithatë kthehet më vonë. Nusja puth duart e prindërve dhe të afërmve të saj dhe qendron pastaj e shaluar në kalin e saj me njëfarë ngurrimi. Sapo është siper, ajo pershendet duke perkulur kokën tre herë djathtas dhe tre herë majtas drejt shtëpisë së babait të saj, për të treguar se gjithmonë do të nderojë dhe do te doje familjen e saj, edhe kur do jete larg. Velloja e kuqe e nuseve eshte nje "flammeum" romak dhe i mbulon ato. Duke iu referuar kësaj velloje nusërie, shqiptari thotë në kuptimin e saj: "Unë e mbulova, dhe keshtu jam fejuar bashke me vajzën time". Në gegnishte madje thotë: "une e mbulova timen". Kur nusja, duke ndjekur njerezit e dhëndrit, ka arritur në gjysmën e rrugës për në shtëpinë e saj të re, ajo lë të afërmit e saj që e kane shoqëruar deri tani dhe e lë ekskluzivisht veten në kujdesin e dhendrit. Perpara të gjithë atyre që ajo kalon, ajo ul kokën.Te zotet e shtepive ku kalon procesioni i dasmoreve duhet të ofrojnë verë për pjesëmarrësit. Nëse nuk e bëjnë këtë, do të thotë armiqësi me dhëndrin. Kur procesioni arrin në shtëpinë e dhëndrit, nëna e tij ngjitet në një lartësi dhe, me bekime të forta, hedh oriz fillimisht tek nusja dhe dhëndri dhe pastaj në të gjithë procesionin. Dhëndri zbret, nusja ngrihet lart dhe zbritet poshtë nga kali,nga babai i tij ose të afërmit më të ngushtë. Një djalë i vogël, prindërit e të cilit janë ende gjallë, sepse ne shtëpitë e pagëzuara nuk u mungonte kurre respekti më i lartë për shtëpinë e kumbarit. Në dasmë, gjithashtu, kumbari meriton vendin e nderit, megjithëse nuk bën gjë tjetër veçse të mbajë kurorat dhe të paguajë priftin për martesën. Sapo të përfundojë kjo, ata ulen për të ngrënë. Nusja qëndron në një cep të dhomës me krahët e kryqëzuar mbi gjoks dhe kokën e përkulur. Dhëndri ngrihet në heshtje aq shpesh sa shëndeti i tij dhe i nuses është i lodhur dhe kjo flet vete për të. Nga ana tjetër, ai hap vallëzimin duke qenë në krye të rreshtit të burrave, i cili lëviz dorë për dore në rreth. Papritur ai nxiton mbi nusen, e cila po kërcen mes grave, e kap për dore dhe të dy kërcejnë duke kenduar me fjalët e mëposhtme: Korbi vodhi një thëllëze, Çfarë dëshiron ai me këtë thëllëz?, Për të luajtur dhe për të bërë shaka me të, për të kaluar jetën me të. Për momentin, megjithatë kjo nuk është ende aq larg. Të ftuarit, megjithatë, nisen drejt mbrëmjes, pasi ata i ka dhënë para nuses dhe ajo u ka puthur duart, por korbi fle me miqtë e tij dhe thëllëza me gratë. Të hënën në mëngjes, kumbari e çon nusen dhe dhëndrin në një dhomë të veçantë dhe i bën ata të kafshojnë me radhë një bukë të lyer me mjaltë per tre herë, gjë që natyrisht dhëndri e bën më përzemërsisht se nusja. Kuptimi i kësaj praktike te kenaqeshme të përbashkët është një premise për nusen dhe dhëndrin që të shkojnë po aq mirë sa buka me mjaltin. Më pas shfaqet nëna e nuses me sheqer, embelsira dhe raki dhe uron dhëndrin i cili i puth dorën. Kur ky formalitet përfundon kur nusja dhe dhëndri shkojnë në burimin e fshatit me pjata në duar, ku duhet të spërkasin njëri-tjetrin. Si eshte e kuptushme nusja lahet siç duhet, ndërsa dhëndri qendron si zotëri dhe nuk lahet,qendron i thatë. Pastaj vjehrri vjen në tryezë me miqë të shumte dhe nderohet në mënyrën më të lartë dhe argëtohet në mënyrën më festive. E njëjta gjë ndodh me dhëndrin kur darkon me të afërmit e tij në shtëpinë e vjehrrit të martën. Kur ai është kthyer në shtëpi e tyre, ata shpejt largohen, dhe mbetet vetëm kumbarin, derisa më në fund dhëndri e nxjerr edhe atë nga shtëpia me lloj-lloj premtimesh dhe dhuratash me feste. Pastaj dhëndrin e shoqerojne në shtrat dhe pret nusen, e cila i sillet pas një ore pas nje rezistence të nevojshme. Ky është fundi i dasmës dhe është vetëm çështja, nëse vjehrra është e kënaqur me nusen,dhe të mërkurën në mëngjes apo jo, dhe në përputhje me rrethanat e dërgon atë përsëri në familjen e saj apo e mban në shtëpi. Nëse është kështu,nusja ngrihet herët në mëngjes dhe lahet. Ky është aktiviteti i saj pas dasmës, aktiviteti i saj i parë në shtëpinë e re. Edhe pse nuk është kursyer nga puna e saj, jashtë shtëpisë, ajo duhet të puthë dorën e të gjithë atyre që takon, qofshin ata të moshuar apo të rinj, fisnikë apo të ulët, të njohur apo të huaj. Ajo shkon e zbukuruar, mban një "fés", në të cilën varen copat e arit që ka marrë nga dhëndri dhe të ftuarit e dasmës, dhe rreth ballit, të mbështjella si kurorë, një cope e bardhë. Vetëm kur ajo eshte shtatezane dhe te behet nene, ajo shkëmben "fés" me një shami të thjeshtë dhe i vendos paratë, të cilat i përkasin asaj dhe quhet "kiáfa ime" prej saj, me interes. Kur shpresat e saj janë realizuar, ajo nuk ka më frikë të flasë me burrin e saj në prani të të tjerëve, madje edhe me vjehrrin e saj, ose ta thërrasë atë me emër, të gjitha gjëra keto,që do të ishin kundër çdo mirësjelljeje deri atëherë. Është një veçori që banorët e zonave të ndryshme martohen me njëri-tjetrin, ndërsa të tjerët, për shkak të prejardhjes së përbashkët, nuk lejohen të martohen me njëri-tjetrin. Të parëve u përkasin Riçes dhe Lunxhuroteve qe jane fqinj, ndersa të dytët i perkasin banorëve te Hotit dhe Shkrelit, të cilët të gjithë marrin gratë e tyre nga jashtë dhe martojne vajzat e tyre jashtë vendit te tyre. Për më tepër, midis fiseve malore të dioqezës së Shkodrës, nusja blihet për treqind e tridhjetë piastra, nga të cilat babai merr treqind dhe nëna tridhjetë. Koha per martesë bie më vonë, për burrat midis njëzet dhe njëzet e pesë vjeç, për vajzat midis gjashtëmbëdhjetë dhe njëzet vjeç, vetëm në rastin e djalit të vetëm bëhet një përjashtim, madje edhe këtu ai martohet më herët por me vone se ne Riçes. Dasma dhe rikethimi ne shtepine e prinderve janë zakonisht një vit larg njëri-tjetrit. Shenjtërimi kishtar nuk pason gjithmonë menjëherë pas kësaj të fundit, por ndonjëherë shtyhet deri në fëmijën e parë. Midis fiseve në dioqezën te Pulati, angazhimet midis lidhjes se fëmijëve të djepit zhvillohen përsëri. Tre ose katër të afërm të djalit, pas një feste në mbrëmje në shtëpinë e vajzës, caktojnë çmimin e blerjes për të. Zakonisht është nga katërqind deri në tetëqind piastra dhe quhet "para në distancë". Fejesa shpallet të nesërmen në mëngjes nga një breshëri pistoletash. Kësti i parë i çmimit të blerjes quhet "unaza e para". Sapo kjo të paguhet, familja e burrit e konsideron vajzën si pronë të tyre dhe nëse të afërmit e saj dëshirojne ta martojne atë diku tjetër, armiqësia e gjakut do të pasojë. Zakoni i blerjes së nuses nuk mbizotëron kudo: në Gjirokaster, në Janninë, në vetë Shkodren dhe madje edhe në Dragot, një vend i ndarë nga fshatrat e Riçes vetëm nga lumi Vjose, nusja merr një prikë(paje) pak a shumë të konsiderueshme,si midis muhamedanëve, si dhe midis të krishterëve. E njëjta gjë ndodh edhe me shqiptarët, të cilët jetojnë në kryepeshkopatën e Tivarit, midis bregut të detit dhe bregut perëndimor të liqenit të Shkodrës. Burrat martohen këtu në njëzet e pesë vjeç, vajzat në nëntëmbëdhjetë vjeç. ( Perketheu Albert Pasho).
Free Blogger Albert Pasho
Nessun commento:
Posta un commento