Admirali i Flotës Mbretërore Britanike,Nelson për Ali Pashë Tepelena. ( Letra e tij,16 Prill 1804 ). Albert Pasho.

Admirali Nelson,figure qendrore ne strategjine e Mbreterise Britanike per te ndaluar shtrirjen dhe dominimin e Frances te Napoleonit ne detin Mesdhe.Nelson ishte nje strateg i pamposhtur i luftrave detare dhe me nje fame te jashtezakonshme,heroi i Anglezeve ne betejat detare epokale te zhvilluara ne ate periudhe,qe do te shenojne historine boterore si betejat e Nilit,Kopenhages dhe Trafalgarit ku dhe ra heroikisht ne beteje.Kjo leter e shkruar nga Admirali Nelson ne 16 Prill 1904 per Lord Hobart oficer ne sherbim te tij prane oborrit te Aliut eshte nje dokument i rendesishem sepse na flet per disa aspekte si personale midis Lord Nelson dhe Ali Pashes po ashtu edhe per situaten ne zotrimet e Aliut dhe marrdheniet e tija me Britaniket,Francezet dhe Ruset ne rajon.Ne aspektin personal mesojme qe leterkembimi i tyre ka qene i shpeshte qe nga koha kur Lord Nelson e pergezonte dhe uronte heroin e Epirit Aliun per fitoren me francezet ne Butrint,Vonice dhe Igumenice dhe kur vete ky kethehej fitimtar kunder Napoleonit ne betejen detare te Abakurit.Ky leter kembim vazhdon edhe pas kesaj letre kjo e pohuar nga admirali Nelson qe premton qe do ti shkruaj perseri Ali Pashes.Nga kjo leter mesojme qe Ali Pasha dinte edhe italisht nga menyra se si kishte shkruar per Nelsonin.Aliu kerkonte gjithashtu asistence ushtarake me ushtarak artiliere.Kuptojme me se miri,se Aliu idene e pavarsise nga Porta e kishte qe ne fillim te ngritjes se tij ne pushtet,dhe fushata e ndermare prej tij kunder Sulit ishte ne kete fuksion.Situaten gjeopolitike midis Frances,Anglise,Rusise,Portes se Larte dhe Ali Pashes.Letra eshte firmosur nga vete Nelsoni dhe me titullin e Dukes Bronte,titull qe mbreteria Angleze i akordoj pas fitores ndaj Napoleonit ne betejen e Abakurit.Ja çfare shkruhet ne kete leter;

I nderuar Lord Hobart

Victory Prill 16, 1804

Lordi im

Kam nderin tju transmentoj per lordin tuaj dy letra nga Ali Veziri,Pasha i Janines.Kapitani Cracraft ose zoti Forest ndoshta e kane pare kete leter perpara ketij momenti.Sa per anijen,do te kete ndonje gabim ne shkrimin e tij italisht,por persa i perket artilerve nuk mund te kete asnje gabim.Lordi juaj do te gjykoje se sa e pershtatshme do te ishte te dergoheshin ata.Do ti shkruaj Pashait per anijen.Mendoj se ai mund te kete ne mendje nje anije te vogel te bukur.Lordi juaj,guxoi te them qe ai eshte plotesisht i vetedijshem per llojin e pavarsise qe ky Pasha mban nga Porta,dhe se eshte konsideruar se sa here ai mund te merrte ne zotrim Suliotet,ai do te shpallte pavarsine e tij.Ai tani e ka realizuar objektivin e tij dhe mund te mbaj Morene pavarsisht te gjithe fuqise se Portes;por kohet gjthashtu kane ndryshuar,dhe ate qe ai mund ta kishte bere lehte dhjete vjet me pare,tani mund te jete e veshtire.Rusia,mendoj qe i reziston çdo fuqie qe mban Morene dhe Turqine Europiane perveç vetes se tyre.Lordi juaj do te gjykoje per qellimet aktuale te Pashait dhe nese ai shikon tek ne per mbeshtetje.Do ti shkruaj se e kam referuar letren e tij te lordi juaj.Nga kjo mund te jemi te sigurt,se nese ne nuk i japim atij dy artileristet dhe anijen,francezet do ta bejne.Jam,etj...

Nelson,Duca Bronte.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Drama "Ali Pasha" e Jean Pierre Felicien Mallefille,midis historise dhe teatrit romantik europian,Paris,France. Albert Pasho.

 Ne shek XVIII figura e Ali Pashe Tepelenes,sundimtari i Janines, Luani i Epirit do te shendrohet ne nje legjende te gjalle, objekt i nje admirimi te madh ne Europen e kohes.Jeta e Aliut ngritja ne pushtet,fuqia dhe madheshtia e pushtetit te tij si dhe menyra e renies dhe vrasjes se tij, e gershetuar kjo ngushte me karakterin e tij si nje njeri me ambicje te madhe,zgjuarsi dhe ashpersine qe e karakterizonte do te inspiroje autorin francez Jean Pierre Felicien Mallefille qe te shkruaj dhe te sjelle ne skene nje drame historike per Ali Pashen. Felicien ka lindur ne 3 Maj 1813 ne Mauritius dhe ka vdekur ne 24 Nentor 1868.Ka qene nje shkrimtar dhe dramaturg francez.Bente pjese e brezit te autoreve romantik te dramaturgeve franceze.Kjo drame e tij per Aliun e interesante dhe e rendesishme sepse paraqet Aliun si nje personazh tragjik si personazh i nje tragjedie klasike.Ishte i pari qe na jep nje paraqitje teatrale dhe te detajuar per Ali Pashen.Do te vihet ne skene ne vitin 1839 ne Teatri Odeon ne Paris te Frances.Mallefile zgjedh te shkruaj nje veper teatrale dhe ta paraqes Aliun si nje "sundimtar tragjik" si nje figure Shekspiriane qe bashkon bashke madheshtine dhe ashpersine e pushtetit,fatin e tij i destinuar te dorezohet para tij.Kjo drame afron nje paraqitje te detajuar historike dhe eshte ndertuar me 5 akte qe ndjekin gjithe jeten e Ali Pashes.Ne aktin e pare pershkruhet fuqia dhe ngritja e tij ne pushtet,Aliu paraqitet si nje sundimtar i forte qe i tremben dhe i rrethuar nga intrigat e oborrit te tij.Ne aktin e dyte,paraqitet konflikti me Sulltanin dhe Porten e Larte,tensionet politike mes tyre qe shendrrohen ne nje shtyhse dramatike te drames.Ne aktin e trete pasqyrohen raportet dhe kontraditat familjare,midis gruas te tij te re Vasiliqise dhe djemeve te tij,Mykhtarit dhe Veliut,tensionet dinastike mes tyre.Ne aktin e katert,eshte ribelimin e tij ndaj Portes dhe rrethimi i Janines,ku Aliu paraqitet si nje fuqi qendrore e fuqishme por ambicja e tij e madhe e çon drejt shkaterimit.Dhe ne aktin e peste dhe te fundit drama mbyllet me vrasjen e Aliut,nje skene me intesitet te forte tragjedik Shekspirian.Personazhet kryesore ne kete drame do te jene,Ali Pasha si protagonist nje sundimtar por dhe nje figure tragjike,qe lufton midis fuqise se pushtetit dhe fatit te tij.Vasiliqia gruaja e tij e re,qe presanton nje grua te forte dhe me influence,simbol i besnikrise dhe i zgjyarsise.Mykhtari dhe Veliu djemte e tij,qe meshirojne tensionet dinastike te familjes dhe ambiciet e tyre te ndersjellta.Fuksionaret otoman,emisaret e Sulltanit si mbartes te rrezikut te jashtem.Oborri dhe ushtaret qe prezantojne nje kontekst politik dhe ushtarak,me intriga dhe tradhti.Kjo drame e Mallefille eshte me afer se çdo veper tjeter afer kronikes historike te kohes, e detajuar dhe me nje vemendje te veçante per detajet politike dhe familjare.Kjo drame u prit shume mire nga publiku dhe kritika Parisiana dhe Francese,publiku francez ishte i apasionuar nga figurat e lindjes dhe Aliu ne kete rast perfaqesonte me se miri kete romanticizem.Kritika nga ana e saj do te vleresoje si nje drame serioze te romanticizmit,historike dhe tragjike.Ajo do te ngreje lart forcen dramatike te personazit te Aliut si nje "sundimtar tragjik" pothuajse Shekspirian qe perfaqesonte luften midis pushtetit dhe fatit,si dhe per realitetin historik te kohes.Edhe shtypi i kohes francez do te shkruaj per te,si gazetat "La Presse","Le Constitutionnel", "Revue des Deux Mondes" etj.Drama e Jean Pierre Felicien Mallefille do te prezantoje nje gurre te rendesishem dhe rrenjesor ne ndertimin e mitit Europian te Ali Pashe Tepelenes.Kjo drame ka po ashtu edhe nje vlere tjeter shume te madhe,ajo u be frymezim dhe shtytes per vepren e Alexandre Dumas,"Ali Pasha" dhe me vone "Konte di Montecristo".Dumas mbeti i mrrekulluar dhe afashinuar nga kjo histori e Ali Pashes shkruajtur nga miku i tij Mallefille,qe te krijoj dhe shkruaj nje version te tij i shtyre edhe nga deshira per te mbeshtetur edhe revolucionaret qe ishin duke shperthyer ne Shqiperi.Vepra e Dumas "Ali Pasha" publikohet per here te pare ne faqet e gazetes Napoletane "L'Indipedente".Por eshte versioni i Dumas qe do ta beje me popullore pasi ky e ripunoi dhe beri kete drame me aventuriere dhe romantike,duke e shendrruar ne nje veper mit romantik dhe aventurier tek romani "Conte di Montecristo".

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Silahdari i Ali Pashë Tepelenës, Iliaz Poda. Albert Pasho.

Fustanella e Kolonjës,nga të gjithë kapedanët dhe besnikët e luanit të Epirit Ali Pashë Tepelena, pa dyshim Iliaz Poda është njëri nga më të spikaturit dhe besnikët e tij.Ai do jetë silihdari i Aliut dhe krahu i tij i djadhte,përkrahe kapedanëve te tjere si Thanas Vaja,Tahir Abazi,Ago Vasjari e shume te tjereve.Ai duke shërbyer për një kohë të gjatë pranë Aliut dhe duke qene ne rolin e Silahdarit, për këtë arsye u quajt edhe Zylyftar.Lindi në Podë në 1768 të Kolonjës,por thuhet qe familja e tij i ka rrenjet nga Tepelena ,nga kurveleshi krahina e lopsit,zbritur ne Kolonje kohe me pare per probleme hasmerie.Ndoshta ky detal i familjes se tij e ka lidhur akoma me shume me Ali Pashe Tepelenen.per fillimet e tija ne oborrin e Aliut ne Janine ai i filloi si keshilltar dhe kujdestar prane djalit te mesem te Aliut,Veliut.Me vone me kalimin e kohes dhe venies ne dukje te aftesive te tija kaloj ne sherbim shume afer Aliut,si silihdar dhe njeri nga kapedanet dhe luftetaret me te shquar te tij.Zylyftar Poda u shqua si ushtarak i zoti dhe per kete Aliu e drgonte shpesh ne misionet e tij luftarake kunder bejlereve dhe klaneve rivale te tij.Gjate rrethimit te Janines nga osmanet,ne Janar te vitit 1821 Zylyftar Poda qe ne krye te luftetareve te tij kryesisht tosk bashkoje forcat me suliotet rreth 1.500 luftetar suliote per te ndihmuar Aliun e rrethuar ne lufte kunder osmaneve.Ne 27 Janar po te ketij viti rane dakort dhe dhane besen me kapedanet suliote,Marko Boçari,Noti Boçari,Kiço XHvella per nje lufte te perbashket per te ndihmuar e shpetuar Aliun nga osmanet,si vellezer armesh ne gjak dhe ne shpirt.Kjo bese dhe bashkepunim mes tyre kontriboje dhe beri te mundur ti sbrazin forcat osmane edhe pse perkohesisht.Zylyftar Poda do te jete firmetar i mareveshjes te aleances te levizjes greke dhe asaj shqiptare te Aliut ne Peta afer Artes ne 1 Shtator 1821.Kjo mreveshje do te nenshkruej nga tete perfaqesues te Aliut,tete kapedane perfaqesues te sulioteve dhe tete perfaqesues te levizjes greke.Objektivi i kesaj mareveshje ishte mbeshtetja ushtarake per Ali Pashen dhe si garanci do te ishte besa tradita e shqiptareve ne shekuj.Por kjo bese kjo, mareveshje per lufte te perbashket kunder osmanev u thye dhe u braktise nga suliotet dhe greket.Me vrasjen e Aliut dhe renien e pushtetit te tij, Zylyftar Poda do te vazhdoje luften nen shembullin dhe frymen e luanit te Janines Ali Pasha.Ne vitin 1823 ai do te denohet nga sulltani me vdekje per aktivitetin e tij te pavarur kunder osmaneve,por arriti ti shpetoje ketij vendimi.Ai duke qene edhe nje çifligar i madh dhe i pasur, nje nga ata çifligare te pasur, kete klase te re çifligaresh qe kontriboje dhe e krijoj vete pakenaqur.Ke vjet pushtet te pavarur.I prekur edhe nga reformat centralizuese te osmaneve,u bashkua me çifligaret e tjere shqiptar te pakenaqur.Kete lidhje William Meyer do ta emertoje "Lidhja Toske" si nje race e re individesh te cilet Ali Pasha i ka zgjedhur nga rradhet e vegjelise per te zvendesuar klasen e vjeter shoqerore.Mori pjese ne vitin 1828 ne kuvendin e Beratit si nje nga tre figurat kryesore te tij,perkrah Ismail Qemali dhe Shahin bej Delvina.Ky kuvend kerkoje largimin e zyrtareve osmane qe perandoria i kishte risjelle pas vdekjes se Aliut,dhe largimin e Reshid Hamet Pasha nga territoret shqiptare,janine,Vlore,Delvine.Mos marja pjese ne Manastir dy vjet me vone e thirrur dhe ekzekutuar nga vete Reshid Pasha ajo qe ndryshe quhet masakra e Manastirit i shpetoje jeten.Ne vitet 1829-1830 mori pjese ne luftrat antiosmane dhe hyri ne bashkepunim me krere dhe kapedane te tjere te Shqiperise se Jugut si dhe me Mustafa Pashe Bushatlliun.Pas disfates te Mustafa Pashes ne maj te 1831 i mbetur pa asnje ndihme u terhoq ne keshtjellen e Melesinit ne Leskovik,ku qendroi dhe perballoi heroikisht per rreth pese muaj focave osmane.Pas nje marreveshje me osmanet nderpreu qendresen me disa kushte dhe u largua nga Shqiperia per ne Krete tek Mustafa Pashe Gjirishti nga krahina e Korçes.Si shume kapedane dhe bashkepuntor te tjere te Ali Pashes qe kishin pasur lidhje me Mehmet Ali Pashen e Egjiptit ku nje shqiptar tjeter sundues,si Omer Vironi,Tafil Buzi,edhe Zylyftar Poada ne pranveren e vitit 1833 do te pranonte te vinte ne jete planin e hartuar nga disa krere feudal shqiptar dhe Mehmet Aliut te Misirit.Sipas ketij plani duhej te zbarkonte ne Sarande dhe doli ne Mesolongji por ne kete ndermarje ai deshtoi.Ne vjeshten e vitit 1835 u vra me urdher te sulltanit bashke me femijet,ndersa pronat e familjes se tij u konfiskuan nga shteti osman.Zylyftar Poda nga silahdar dhe bashkepuntor i Ali Pashes vazhdoj dhe u kethye ne nje lider i rezistences popullore antiosmane,ai do te reflektoje te kaluaren e tij ne oborrin e vezirit dhe luftes per pavaresi dhe do te kontriboje ne vazhdimin e saj ne kete linje te Ali Pashe Tepelenes per pavaresi.Kontributi dhe kujtesa e tij do te jetojne ne kujtesen historike te popullit tone,ajo do te lartesohet ne histori ne folklor dhe kenget e popullit.Historia e fustanellave te shqiperise per pavaresi qe nga koha e luan Aliut do te admirohet nga mbare Europa,ajo do te ngreje lart emrin e tyre dhe te shqiptarizmit.Perveç veprave monumenteve pikturave librave qe ju jane kushtuar figurave me te ndritura te fustanellave tona,edhe busti i Zylyftar Podes ka nje vend nderi ne mes te Europes.Busti i tij ndodhet ne Muzeun e Luvrit ne Paris te Frances,ai i ben karshi historise dhe kultures Europiane si pjese perberse e saj.

Albert Pasho

                                                                   Iliaz ( Zylyftar ) Poda

Free Blogger Albert Pasho