Me kish njohur Faethondi,me kish rritur Pirrua,
I pari Aliu,Tepelenasi hero,
Per te kuptuar situaten komplekse te gjendjes politike dhe territoriale te Europes Orientale,dhe ne veçanti te gadishullit tone Ballkanik, ne fund shek e XVII dhe fillim shek XVIII, duhet te kuptojme shkaqet e ngjarjeve dhe luftrave te kesaj perriudhe historike.Ngjarje qe kane sjelle dobesimin e vazhdushem dhe renien e Perandorise Otomane,perpara traktatit te San Pietroburgut,midis Perandorise Asburge( Sacro Romano Impero) dhe Rusise,dhe ne fund te saj tentativen e Perandorise Ruse dhe Perandorise Asburge aleat i Rusise per eleminimin e Perandorise Otomane.Ky plan ambicioz i ketyre dy Perandorive do te mar jete me luften kunder Perandorise Otomane qe zgjati rreth gjashte vjet.KJO LUFTE KISHTE SI QELLIM KRYESOR DHE PRIMAR NDARRJEN E TERRITOREVE MIDIS KETYRE DY FUQIVE,DHE ME DISA TERRITORE LESHUAR DHE DHENE FRANCES DHE ANGLISE,SI DHE RINDERTIMIN E PERANDORISE BIZANTINE NE TERRITORET QE NUK DO TE NDAHESHIN MES TYRE.Per shekuj me rradhe Perandoria Bizantine kishte sherbyer si mbrojtese e Europes nga sulmet qe vinin nga Orienti.Renia e saj ne 29 Maj 1453 me marjen e Kostandinopolit nga Sultan Maometi II,dhe e territoreve te tjera te kesaj perandorie,si dhe zhvillimi dhe fuqizimi gjithmone ne rritje te Perandorise Otomane ne vitet dhe shek e me voneshme,fale tregtise dhe luftra qe zhvilloi kjo zhvilloi per zgjerimin e saj.Marja e ketyre territoreve do te hapte rrugen direkt per te sulmuar Vienen, zemeren e Europes kristiane.Duke u shendruar ne nje rrezik serioz per vete e Europen kristiane.Por zhvillimi i ketyre ngjarje dhe i luftrave te shpeshta do te sillnin dale ngadale dhe dobesimin e vet Perandorise Otomane. Ky proçes i dobesimit te kesaj perandorie e ka zanafillen pikerisht ne rrethimin e dyte te Vjenes te vitit 1683,qe do te perbeje dhe si aktin e fundit te nje agresioni te Perandorise Otomane ndaj nje fuqie tjeter.Dobesia e ngadalte dhe e vazhdushme e panderprere e Perandorise Otomane,do te behet prehe e qellimeve espasioniste te Perandorise Ruse te Katerines II(1729-1796), Imperatrice e gjithe Rusive dhe Perandorise Asbuge me Imperator Giuseppe II (1741-1790) .Te dy keta do te takohen ne San Pietroburg ku do te nenshkruajne nje traktat aleance,ku do te diskutojne e percaktojne planet e reja shume te rendesishme,per ndarjen politike e territoriale te Europes Orientale perfshi dhe Ballkanin,pas eleminimit te Perandorise Otomane."Projekti Grek" keshtu do te quhej,kjo jo vetem nga ndarja e territoreve pas renies se Perandorise Otomane,por edhe per idene e rindertimit te Perandorise Bizantine,mbi territoret qe do ndaheshin dhe dhene shteteve te ndryshme te Europes.Ne 1762 vjen ne fron Katerina II,quajtur edhe Katerina e Madhe per politiken e saj qe ndoqi si ate te brendeshme dhe te jashtme.Ne vitin 1762 me traktatin e paqes te Kuciuk-Qainarge,pas fitores se Rusise ne luften Ruso-Turko te 1768-1774,do te arrihet nje akord shume i leverdishem per Mbreterine e Suedise te Pietro I,qe parashikonte pavarsine e Krimese dhe dhenia e saj Katerines II,bashke me bregdetin e detit Azov me portet e Azov dhe Tangarog.Nga ana e Sulltanit, Katerina II do te mar te drejten per pasarrdhesit e saj,qe te behen mbrojtes per lirite fetare per nenshtetesit e Perandorise Otomane te besimit te krishtere,ne keto territore,ne kete menyre Katerina e dyte pati pretekstin te nderhyje ne politiken e brendeshme te territoreve veriore te Perandorise Otomane.Kjo arritje per Katerines II ,nuk do te qe fundi i planeve te saj espasioniste,por perkundrazi.Ne vitin 1772 do ti duhej nje aleance e trefishte, me Austrine dhe Prusine per te mar te drejten te avanconte pretese drejt Perandorise Otomane.Politika e jashtme Ruse kalonte nga dy personalitete te dalluar ne luften e pare Ruso-Turko,i pari ishte konte Grigorij Aleksandrovic Potemkin,dhe eshte pikerisht ky qe e bindi Katerinen e dyte te mos bente aleancen e trefishte,se sipas tij i mjaftonte mbeshtetja e Austrise.Dhe i dyti Aleksandr Bezbodorodko,dhe eshte pikerisht ky qe ne vitin 1781 kishte pregatitur "PROJEKTIN GREK" nje plan per riorganizimin politik dhe territorial ne momentin qe Perandoria Otomane do te eleminohej.Plani parashikonte ndarrjen e Ballkanit midis Rusise dhe Austrise.Plani parashikonte qe bregdeti i detit te Zi,midis Bug dhe Dnestr,bashke me fortesen Ocakov ti merte Rusia,pas marjes se Besarabia,Moldavia e Vlalachia se tyre nga osmanet.Do te krijohej nje principate e Dacias me keto tre rajone,e pavarur nga Rusia por e governuar nga nje princ ortodoks(qe mendohej nga fuqite e tjera do te ishte princi Potemkin.Dhe me largimin total te turqeve nga Europa,mendohej te rindertohej Perandoria Bizantine e governuar nga Duka i Madh Rus Konstantin Pavlovic Romanov dhe emeruar si Imperatori i Ri.Edhe pse Imperatori i Austrise nuk ishte shume optimist i kesaj ideje,duke menduar problemet e mundeshme qe do te lindin ne Ballkan,Katerina nuk do te hiqte dore nga ky projekt.Ky plan nuk u realizua ashtu si ishte projektuar ne fillimin e tij,kjo edhe per shkak te interesave te fuqive te tjera te medhe te kohes.Por ai pati nje impakt te fuqishem ne kompzimin e territoreve te Europes Orientale dhe Ballkanit ne veçanti pas renies se Perandorise Otomane.
Ne kete harte me poshte,shpjegohet si do te ndaheshin territoret nga ky plan; "Projekti Grek".
Territoret rredhuar me vize me boje te kuqe do te ishte Perandoria Bizantine e Re,me Imperator nipin e saj Grand Duca Kostantin Pavlovic Romanov.
Territoret rredhuar me vize me boje te kaltert do te ishte principata e Dacia governuar nga konte Grigorij Aleksandrovic Potemkin.
Territoret e rrethuar me vize boje te verdhe,do ti jepeshin Perandorise Asburge.
Territoret e rrethuar me vize boje turkeze jane te Republikes Veneciane.
Free Blogger Albert Pasho.
Kontaktet e para me ruset, Ali Pashe Tepelena i pati gjate luftes Ruso-Turke 1787-1792,ku ai mori pjese per llogari te Portes se Larte ne kete lufte,ai pati kontakte me gjeneral ushtarak e diplomat ruse,si dhe me princin Potjomkin me ane te nje leter kembimi mes tyre.Qe ne vitin e pare,qe Ali Pashe Tepelena u be Pasha i Janines ne1788,filloi tratativat diplomatike me fuqite e medha te kohes,qe ishin perfshire ne luften e tre Perandorive,e mbi te gjitha keto tratativa me Ruset,edhe pse Perandoria Otomano ishte ne lufte me Ruset qe nga viti 1777.Ali Pashe Tepelena imagjinonte krijimin e shtetit te tij qe do te shtrihej ne gjithe Ballkanin,dhe pse jo te zvendesonte Perandorine Otomano ne kete rajon.Per kete bashkepunim me Ruset rruga e komunikimit me Carinen e Rusise Katerinen ishte Liberios Benakis,konsulli Rus ne Korfuz ne kete kohe nen kontrollin Venecian.Keshtu projekti i tij,ai i krijimit te shtetit te tij te pavarur, do te paraqitej dhe merte forme vetem tre vjet me vone qe ai u be Pasha i Janines1788 ,ne Qershor te vitit 1791 pasi kishte bere takime me ruset ne fillim te ketij viti lidhur me problematken e krijimit dhe shkeputjes se shtetit te tij.Ne fillim te vitit 1791 ne shkurt,sipas historianit rus G.L.Arsh ne dokumentat e nxjera nga arkivat e flotes luftarake ruse,shkruhet se tratativat filluan nga ana e Aliut."Ai (Aliu) nepermjet Lasalit i transmetoi Benakit dhe emisarit rus ne Sicili,gjeneralit Psaros,se ai(Aliu) mendon te kaloje ne anen e Rusise",emisari rus ju pergjegj se kete premtim te tij,ne emer te qeverise mund tja jape vetem princit Potjemkin.Zhvillimi i ngjarjeve ne vazhdim ne mars te po ketij viti,sipas G.L.Arsh do te evidentojne nje ngjarje po ne keto dokumenta,per nje marreveshje midis gjeneral Psaros dhe Ali Pashe Tepelenes per hartimin e nje "sulmi" nga flota ruse.Gjenerali Psaros e beri kete edhe per nje arsye tjeter perveç ndihmes per Aliun,dhe kjo qe qe te arrin sa me pak trupa nga ana e osmaneve ne front.Sipas G.L.Arsh kur Sulltani dergoi nje urdher Aliut qe bashke me 20 mije ushtare te tij ti mbashkengjitjesh ushtrise perandorake ne frontin e luftes. Aliu nuk e kishte pritur mire kete urdher,dhe per te mos ju bindur ketij urdheri,ne kte rast e ndihmoi plani i gjeneral Psaros me te cilin kishin rene dakort me pare.Gjeneral Psaros sajoi nje leter per kreret e fshatrave shqiptare e greke,qe keta ne daten 1 Mars 1791 te ndihmojne floten luftarake ruse, se ne te kunderten fshatrat e tyre do te digjeshin dhe shkateroheshin.Kete leter ja dergoi Aliut,i cili nga ana e tij ja dergoi Portes se Larte,duke njoftuar kete se gjoja e kishte mere kete leter nga kryepleqte e fshaterave shqiptare e greke,bashke me kerkesen per ndihme.Keshtu Aliu kerkonte "falje" Portesse ishte i detyruar qe pjesen me te madhe te ushtrise duhet ta linte ne mbrojtje te bregdetit dhe fshatrave,prandaj nuk ishte ne gjendje te zbatonte urdherin e derguar.Ne vazhden e ketyra ngjarjeve,ne Qershor te vitit 1791,ne ishullin e vogel te Kalamos,perfaqesusi i Aliut i kerkoi Gjeneralit Rus, Tamara, komandant i flotes Ruse ne detin Mesdhe,qe ti dorezonte Princit Potjomkin,nje marreveshje bashkepunimi me Rusine me tete pika,kjo marreveshje eshte shkruar ne ferngjisht.Ky dokument tregon idete dhe vizionin e Ali Pashe Tepelenes per krijimin e shtetit te tij te pavarur,qe ne fillim te heres,dhe tere jeten e tij ja kushtoje ketij qellimi. Marreveshje-bashkepunimi tete pikat e saj;
1-Ali Pasha angazohet te mare pjese bashke me greket,ne nje kryengritje per te zbuar turqit nga Ballkani.Per kete qendrim ai kerkon sigurime per njohen e tij si sundues i pavarur i pashallekut,per njohen e territorit te tij qe duhet zgjeruar ne te arrdhmen dhe per ushtrimin e lire te fese nga myslimanet.
2-Nga ana e vet,ai zotohej ti trajtoje njelloj si myslimanet,ashtu dhe te krishteret dhe ti pranoje ata si ne administrate ashtu dhe ne ushtri,duke patur si parim te vetem aftesine e tyre.
3-Taksat do te unifikohen per te gjithe banoret,greke apo shqiptare,mysliman apo te krishtere qofshin.
4-Do te largohen fuksionaret e larte turq me prirje armiqesore ndaj tij.
5-Aliu pranon qe Rusia te kete te drejten e mbrojtjes se te krishtereve ne shtetin e tij.Greket do te jene ne mbrojtjen e Rusise,por pa pasur te drejten per te transferuar çeshtjet e tyre gjyqesore dhe te apelojne ndaj gjykatave vendore ne gjykatat ruse.
6-Ali Pasha nuk do te paguaje taksa vasaliteti.
7-Aliu gjithashtu pranon qe ligjet dhe urdherat te shkruhen ne gjuhen greke,kurse shqipja do te jete gjuha e dyte e shtetit.
8-Me ne fund,Aliu pranon qe,si garanci,te dergonte ne San Pietroburg njerin nga djemte e tij.
Ali Pasha si vizionar dhe shtetar i madh qe ishte,e dinte dhe e kishte kuptuar fare mire qe Rusia ishte nje nga aktoret kryesore,me interesa jetike dhe projekte te medhaja ne kete rajon.Qe ne vitin 1781 Rusia e Katerines II kishte hartuar planin me emrin "Projektin Grek".Ky ishte nje plan per riorganizzin politik e territorial ne momentin kur Perandoria Otomane do eleminohej.Ky Plan parashikonte ndarjen e Ballkanit midis Rusise dhe Austrise, si dhe rindertimin e Perandorise Bizantine te re.Kjo Perandori do te drejtohej nga nipi i Katerines II ,Duka i Madh Rus Kostantin Pavlovic Romanov,si Imperatore. Emisaret dhe agjentet e saj ishin shperndare kudo ne gjithe Ballkanin,ne Rumeli per te pregatitur terrenin e duhur per interesat e saj ne kete rajon.Nje nga faktoret kryesor nder te tjeret,ku rusia u mbeshtet dhe qe e perdori per interesat e saj ishte elementi fetar,ai ortodoks qe perbente nje element shume te rendesishem ne kete rajon.Dhe vete Ali Pasha ishte i ndergjegjeshem per kete faktor plus te ruseve prandaj dhe u mundua edhe ai nga ana e tij ta perdori per qellimin e tij.Ali Pasha gjithashtu kishte kuptuar dhe parashikuar nga te paret dobesimin dhe fillimin e renies te Perandorise Osmane.Per te permbushur qellimin e tij,ate te krijimit te shtetit,si diplomat i rralle qe ishte, e dinte fare mire qe nuk mund te mbeshtetej vetem ne nje aleat te vetem sa do i madh dhe i fuqishem qe te ishte ai,prandaj ai do te merte tratativa edhe me fuqite e tjera te medhaja te kohes per te gjetur aleat te rinj.Por keto aleanca do ti percaktonte zhvillimi i ngjarjeve ne terren mes ketyre aktoreve,keto aleanca do te ishin te brishta dhe te paqendrushme ne kohe.Ne teresine globale te interesave gjeopolitike ne kete rajon,ajo e daljes ne det,kontrolli i bregdetit dhe ishujve do te ishte e nje rendesie te dores se pare,per permbushjen e interesave te ketyre aktoreve per qellimet e tyre gjeostrategjike e politike ne rajon.Rusia e vendosur ne detin e Zi,mund te dilte ne Mesdhe vetem duke kaluar ne ngushticen e Bosforit e cila ishte ne duart e Sulltanit.Prandaj Rusia do te mbeshtet "natyrshem "luften e popujve sllave dhe ata te fese ortodokse ne Ballkan.Austria gjithashtu deshironte nje dalje ne Mesdhe permes bregdetit dalmat.Anglia nga ana e saj kerkonte baza detare per floten e saj ne Mesdhe dhe ne fund Franca endrronte Orientin.Ishujt Jone qe ndodheshin ne periferi te Perandorise Osmane,ishin nen sundimin e Ali Pashe Tepelenes, jane si rrjedhoje ne nje pozicion strategjik te favorshem per te kontrrolluar detin Adriatik dhe Jon,dhe per kete arsye ai do te sherbeje si nje vend i avancuar per levizjet e pavaresise ne Ballkan.Ky mozaik i interesave dhe deshirave te fuqive te medha ne rajon ne pergjithesi dhe ne veçanti ne Ballkan,do ti jape Ali Pashes nje rol te dores se pare ne realizimin e ketyre interesave te fuqive te kohes. Fuqia gjithnje ne rritje e Frances te Napoleonit,pushtimi i Italise,dhe traktati i Kampo Firminos 1797,do te ndryshonin balancat gjeopolitike ne detin Mesdhe dhe ne ate Jonian ne veçanti.Te gjithat territoret nen sundimin te Republikes te Venetikut si ne bregdet, qytetet e saj (Butrinti,Parga,Arta,Vonica,Preveza) perfshi ketu edhe ishujt Jonian do ti kalonin Frances Bonapartiste.Tashme Aliu do te ishte ne kufinj direkt me nje nga fuqite me te medhaja te kohes Francen,dhe kjo afersi do te percaktonte interasat e perbashketa te te dy paleve ne rajon.Francezet ne fillim ndoqen nje politike me tolerante ne krahasim me Venecianet perkundrejt rajonit dhe Aliut ne veçanti,kjo per kater arsye kryesore, e para ishte ajo qe ta perdornin si baze per furnizimin e trupave te tyre ne rajon dhe Itali, e dyta qe ishujt Jonian ti perdorin si baze drejt espansionit te tyre ne lindjen e mesme dhe fushates se tyre ne Egjipt,dhe e treta kontrrolli i levizjeve detare si ekonomike dhe ushtarake ne Mesdhe,dhe e katerta ta perdorte Ali Pashen me ushtrine e tij,kunder Perandorise Otomane.Per kete qellim ata e vleresonin kete rajon dhe ishujt te nje rendesie te dores se pare.Kete na i deshmon vete Napoleon Bonaparte ne nje leter qe i dergon Talleyrand ku i shkruan;"Se deti Adriatik dhe bregdeti shqiptar kishin shume me teper rendesi per interesat Franceze,se sa e gjithe Italia".Per kete arsye ata vendosen qe te ndihmonin dhe te forconin Ali Pashe Tepelenen,si njeriu me i fuqishem ne rajon per arritjen e qellimeve te tija dhe te tyre bashke.Vete Aliu ne fillim te veres 1797 u mundua dhe shprehu deshiren ta takoje vete personalisht Napoleon Bonaparte,pasi te dy kishin te njejtin vizion te perbashket persa i perket shkatrimit te Perandorise Osmane,dhe krijimin e shteteve te reja ne rajon,Napoleone kishte deklaruar se donte forte ishujt e Korfuzit,Cefalonine dhe Zanten.Ndersa Aliu nga ana e tij Lefkaden dhe Itaken,sepse keto ishuj ne menyre te veçante si ishujt e tjere ishin kethyer ne strehe perSuliotet.Qe nga koha e Venecianeve shume hajdut dhe keqberes gjenin strhim ne keta ishuj,duke u kethyer ne nje problem per shtetin e Aliut.Aliu nga ana e vet perfitoi qe ne fillim nga Francezet,si nga ana ekonomike dhe ushtarake,por edhe per te rritur zotrimet e veta,keshtu lejimi i kalimit te flotes se tij ne kanalin e Korfuzit nga Francezet,nje qe te tille Venecianet nuk e kishin lejuar me pare,Aliu arriti te nenshtroi Himaren dhe bregun duke zgjeruar keshtu territoret e tija.Por rritja eksponeciale e Frances do te trembe fuqite e tjera te medha te kohes,keshtu krijimi i aleances se trefishte midis Rusise-Portes-Anglise,kishte si qellim ndalimin e ketij espansioni nga ana e Frances.Keshtu ballancat do te ndryshojne perseri ne kete rajon me deshtimin e fushates se Napoleonit ne Egjipt.Ali Pashe Tepelena nga situata e re e krijuar,u mundua te perfitoj duke ndryshuar pozicionin e tij ne keto aleanca,kesaj rradhe duke pare nga ruset.Keshtu ai mori Vonicen,Butrintin, Igumenicen dhe Prevezen,pa lejen e Sulltanit dhe pa arritur flota Ruse-Turke ne detin Jon,keshtu duke zoteruar gjirin e Ambrakise ne menyre per te patur mbeshtetje per te mare ishullin e Lekfades,kjo do te ndodhte ne kuader te arrdhjes te flotes se aleances, asaj Turko-Ruse ne detin Jon ne 1798,nen drejtimin e Admiralit Teodoro Ushakov per ruset dhe nga Kadir Bey per osmanet.Aliu po ashtu dergoi ushtrine e vet me floten e tij, te komanduar nga djali tij Veliu per te mar pjese ne rrethimin dhe marjen e Korfuzit nga kjo aleance,ai shpreshonte qe nje deshtim i saj per marrjen e Korfuzit,ti krijonte atij mundesine ta perdorte Korfuzin si bazen e vet..Arrdhjen e ruseve ne territorin e tij,Ali Pasha e pa me dyshim,kjo per arsyen se ai i dinte fare mire marrdheniet e ruseve me opozitaret e tij sidomos Suliotet dhe Himariotet si alet te tyre.Keta ishin kethyer ne nje pengese serioze per Aliun, per te kontrrolluar bregdetin dhe ishujt, duke u perdorur nga ana e Ruseve si nje minim te brendeshem te shtetit te tij.Si dhe raportet qe kishin keta me grekerit.Pak me pare te zhvillimit te ketyre ngjarjeve admirali Ushakov ne nje leter derguar,te derguarit special ne Stamboll te Rusise,gjeneralit Tamara do ta pershkruaj Ali Pashen me keto fjale;"Nuk duhet te konkludojme qe Ali Pasha eshte teresisht i perkushtuar ndaj francezeve,ky njeri eshte i zgjuar dhe dinak,ai po kerkon te çlirohet nga çdo varesi,per tu bere nje sovran i pavarur dhe absolut,eshte e qarte se ne veprimet e tija,ai eshte dhe do jete me francezet,por brenda tij ai eshte me me te fortin".Dominimi i kesaj aleance Ruso-Turke ne detin Jon do te jete i shkurter ne kohe nga viti 1799-1806.si rrjedhoje e saj me inisiativen e Carit I te Rusise,ata formuan nje shtet federal oligarkik ne vitin 1799 me emrin Republika Septinsulare ( Republika e Shtate Ishujve).Ky shtet do te vihet nen mbrojtjen e perbashket te ruseve dhe turqeve.Por jane ruset ata qe ngrriten nje baze detare ketu dhe formuan ushtrine e tyre per ta perdorur me vone kunder turqeve ne vitin 1806 kur kjo aleance do te prishej,por edhe per destabilizimin dhe nderhyrjen ne punet e brendeshme te shtetit te Ali Pashe Tepelenes.Pikerisht krijimi i ketij shteti perkon kur problemi i Ali Pashes me Suliotet po arrinte pikun e tij.Qe nga koha e Venecianeve,shume hajdut,opozitore te tij dhe suliotet, gjenin strehim ne ishujt Jonian,kur keta kishin probleme me Aliun ose me Porten e Larte.Ky ishte nje problem per Aliun qe mendonte, si ne kohen e Venecianeve dhe te Francezeve dhe tani te Ruseve keta opozitare te tij me ndihmen e tyre te forcoheshin dhe te perbenin nje rrezik per destabilizimin e shtetit te tij.Keta opozitare qe ne vitin e pare te ketij shteti,i shkruajten kontit Teotoki dhe ju luten Korfuzioteve qe ti ndihmonin ne luften kunder Ali Pashe Tepelenes.Nderkohe shume opozitore te tjere qene strehuar dhe gjetur mbrojtje ne ishullin e Lefkades.Kete fakt e verteton ne nje leter qe Kristos Katsikogiannis qe per shume kohe kishte qene ne sherbim dhe bashkepuntor i Aliut,te dates 12 Prill 1803 qe ja dergon administrates se Republikes te Shtate Ishujve ku midis te tjerave shkruan;"Qe te kater ishujt,Zante,Cefalonia,Itaka dhe Agia Mavra,jane shenderruar ne çerdhe dhe strehim per kleftet,qe pasi kane kryer shume te keqija e krime,jane strehuar dhe kane gjetur mbrojtje ne keta ishuj".Ali Pasha kerkonte ne nje fare menyre te bente presion ndaj administrtes se ketij shteti,ne menyre qe te kapte dhe ti dorezonin armiqte e tij,ose te pakten ti debonin nga ishujt.Per te arritu kete qellim Aliu aplikoj nje tase te rende mbi prodhimet dhe anijet qe mbanin flamurin e ketij shteti te ri, dhe do te perdornin portet e tija.Gjate kesaj periudhe u verifikuan incidente e probleme midis tij dhe Republikes te 7 ishujve,dhe raportet midis tyre po shkonin drejt acarimit.Suliotet dhe hajdutet,si dhe opozitoret e tjere te Aliut,perveç kerkesave per ndihme qe ju kishin derguar ne fillim francezeve dhe me pas ruseve por pa ndonje rezultat te dukshem.Keto kerkesa do te gjenin perkraje nga konte Georgios Motsenigos,ky si i derguar i ruseve ne Republiken e 7 ishujve,por ky veproj si nje individ i vetem dhe nuk arriti te merte dot aprovimin e superioreve te tij te Republikes se 7 ishujve, qe ti ndihmonte Suliotet dhe te tjeret, ne menyre thelbesore.Ali Pasha shfrytezoi edhe rastin kur ai u informua nga njerezit e tij, per kontaktet e francezeve dhe sulioteve,kur nje anije francese i ishte afruar bregdetit per te sjelle e furnizuar arme dhe municione Sulioteve dhe rebeleve.Kjo ngjarje do ti sherbente atij qe te justifikonte sulmin e tij ndaj rebeleve dhe Sulioteve perpara aleances se Rusise me Porten e Larte.Ne te njejten kohe Aliu dergoi metropolitin e Nafpaktos dhe Artes, Ignazio ne Korfuz per te bizeduar me Antonio Maria Kapodistria per ti dhene fund problemeve qe Aliu kishte me Republiken e 7 ishujve.Keshtu Ali Pasha perpara qe te merrej me çeshtjen e Sulit duhet te sigurohej qe te kishte krahet nga pas te lira.Keshtu ne Nentor te 1803 u nenshkrua nje traktat midis Aliut dhe Republikes se 7 ishujve,ku kjo e fundit premtoje te largoje nga territori isaj te gjithe armiqte dhe opzitoret e Ali Pashes,kurse nga ana e tij Aliu ju dha privilegje tregtie detare.Keshtu Aliu mund ti kushtonte kohe dhe njerez ,si dhe energji per te zgjidhur perfundimisht, nje nga problemet e brendeshme me te spikatur dhe te rendesishem per shtetin e tij.Suli ishte nje zone gjysme e pavarur ne malesite e thella te Çamerise,e paharritshme lehtesisht,dhe perbente nje sfide te ashper kunder pushtetit te tij,si edhe kunder autoritetit te tij te padiskutushem.Suliotet ky komunitet i shqyar luftetaresh Arberor,ne gjeneze dhe ne gjak,ne gjuhe dhe zakone te besimit ortodoks me origjine te lashte perbehej nga 19 fise,te shperndare ne pothuajse 60 fshatra.Per shkak te terrenit shume te thyer malor,nuk prodhohej pothuajse asnje produkt bujqesor,aktivitetet e tyre te vetme ishin blegtoria, grabitja(vjedhja) dhe lufta.Duke qene nje komunitet ne keto karakteristika gjeografike,ata ruajten karakterin e tyre te ashper luftarak,besen ne mes tyre ,bashkimin mes tyre ndaj kercenimeve qe ju vinin nga jashte,kjo pavaresisht nga mosmareveshjet dhe problematikat mes fiseve te tyre.Gatishmeria e tyre e vazhdushme per lufte,e favorizuar kjo nga terreni i tyre i thyer dhe i paharriteshem, ku ata terhiqesin me shpejtesi i beri ata te pathyeshem,por edhe grate et yre ishin te njohura ne lufte dhe merrnin pjese kur ishte e nevojshme. Te vetme lidhje qe kishin me perandorine osmane qe pakimi i takses se haraçit,kjo takse ju merrej jo muslimaneve ne perandorine osmane,dhe pagimi i kesaj takse ju mjaftonte atyre te mbanin pavaresine e tyre.Suliotet shpesh here lidheshin me armiqte e Ali Pashes bejleret kundershtar te tij, dhe nga ta merrnin ndihme te ndryshme .Po ashtu lidheshin me Ruset,Francezet,armatolet grek dhe banoret e ishujve Jon.Qe ne fillim Suliotet i kishin kerkuar ndihme Rusise ne lufte kunder Ali Pashes.Sipas historiant rus G.L.Arsh nga arkivat ruse del qe,Suliotet ne vitin 1789-1790 kishin derguar nje delegacion ne San Pietroburg per te kerkuar ndihme ruseve.Suliotet perbenim nje pengese serioze per zgjerimin e territorit te shtetit te tij,fuqizimin e ketij shteti duke prishur qetesine dhe sigurine e tij,dhe ishin nje sfide e hapur e autoritetit te Ali Pashes ne zotrimet e tija,simbolike kjo e lavdise se Ali Pashe Tepelenes.Fushaten e tij te pare kunder Sulit, Aliu e ndermori ne vitin 1792,ne krah te Aliut u rreshtuan edhe bejleret e Margaritit e Parimithise,te cilet duke qene ne kufi me suliotet,kishin pesuar dhe pesonin vazhdimisht grabitje dhe ishin ne lufte te vazhdushme me suliotet.Perpara se te ndermerte fushaten ushtarake,Aliu duke ditur mire pozicionin gjeografik dhe karakterin e tyre luftarak,ne menyre qe te kishte sa me pak deme si matriale dhe njerezore u mundua te perdore nje plan B.Ju dergoj nje leter krereve te fiseve suliote qe ta ndihmonin ne fushaten kunder bejlereve te Gjirokasteres,qe te bashkoheshin me te duke ditur qe keta bejlere ishin edhe armiq te Sulioteve.Keto aleanca midis shqiptareve qene praktike e kohes atehere.Keta pranuan duke derguar disa suliote te paket ne numer me ne krye Lambro Xhavella per te mesuar qellimet e verteta te Ali Pashes.Aliu Xhavelles i premtoje lirine e tij dhe pasurine ne kembim qe ai te punonte per Aliun brenda konfederates se Sulit,dhe si garanci per kete marreveshje mbajti peng suliotet e tjere qe shoqeronin ate.Xhavella u shtir sikur pranoj dhe u kethye ne Sul ku vuri ne dijeni kreret e tjere per intrigen e Aliut.Kjo do te bente suliotet te intesifikonin sulmet kunder Aliut.Kur Aliu u informua per tradhtine e Xhavelles filloi sulmin ndaj Sulit dhe pikerisht ne fshatin Kiafes.Disfata per Aliun qe e madhe edhe pse arriten te vrisnin Lambro Xhavellen,ai pati humbje ne njerez dhe para,sepse pagoi shume per te mar luftetaret e tij me te mire qe ishin zene nga suliotet,po ashtu dhe prestigji i tij u demtua shume.Aliu nuk do te hiqte dore nga Suli,prestigji i tij do te kethehej ne vend pak me vone kur mori Prevezen ne vitin 1798,kjo fale bashkepunimit edhe te suliotit te shqyar Gjergj Boçarit krere i Lakia i cili ne ndryshim nga kreret e tjere suliote ishte me paqesor me bejleret fqinje dhe me vete Ali Pashen,ai nuk sulmoi trupat e Aliut kur kaluan ne territorin e tij per te mar Prevezen dhe jo vetem kete por dhe Pargen po te mos kishin arritur Ruset dhe Osmanet.Marja e Prevezes do te ishte nje humbje edhe per suliotet qe e kishin si baze per furnizimin e tyre bashke me Pargen.Deri ne vitin 1801 kur do te filloi fushate e dyte e Aliut kunder Sulit ,Aliut ju bashkuan shume bejlere te tjere qe ishin armiqe te Aliut,si Pronio Aga,Mahmut Daliani,Hasn Zapari,Mustafa Ziguri etj madje dhe Ibrahim Pasha i Vlores.Kesaj rradhe suliotet paten humbje te medha por rezistuan nen udheheqjen Foto Xhavelles dhe Dhimo Drakos duke zmbrapsur sulmet e Aliut dhe u terhequr ne pjesen me te larte te Sulit.Duke pare kete rezistence Aliu ndryshoi stragjedi,ngriti nje zingjir me kulla te fortifikuara ne menyre qe te kontrrollonte te gjitha levizjet ne sul ne vendekalimet e saj.Suliotet u furnizuan nga Praga dhe gjeten mjete te terhiqinin ushqimet dhe kuajt nga fshatrat e tyre te pushtuara.Aleanca e Aliut me bejleret ne fushaten e vitit 1801 filluan te prishen.Kjo per arsye se Ali Pasha mori Delvinen ne vitin 1802,dhe kjo i friksoi se do tju vinte rradha dhe atyre.Ibrahim Pasha i Vlores,Pronio Aga dhe Mahmut Daliani,filluan te furnizojne suliotet me arme, para ,ushqime,e logjistike tjeter kunder Aliut.Si kunder pergjigje Aliu ju afroi paqe sulioteve me kushte,internimin e Foto Xhavelles,dhe pranimin e Kiço Boçarit si governator i Sulit.Nderkohe edhe francezet derguan municione ne Sul.Ne kete pike Aliu e shterngoi me shume rrethimin qe kishte ngritur me kullat ne vend kalimet ne grykat e Sulit.Ky shterngim do te jepte rezultatet e veta,popullesia qe po vuante mungesen e furnizimeve si ushqimore dhe te municioneve,do te detyronte Suliotet te terhiqeshin ne disa kala me larte,dhe nje pjese te popullesise te shkoje ne Prage dhe Ishujt Jon.Fushata e tret e vitit 1803 nen komanden e djalit te Aliut ,Veliut,kjo fushate perkrahe te ashpersise se saj luftarake do te perdorte dhe parane.Suliotet Kuçonika dhe Pilio Gjuzi pasi moren para te shumta nga Veliu,trupat e tij i strehuan ne shtepite e tyre ne mesnate.Keto me nje sulm te shpejte moren dy fshatra,duke i detyruar te tjeret te terhiqen ne Kaifa q e do te binte shpejt dhe do te shenonte fitoren e Aliut ndaj Sulit ne Dhjetor te vitit 1803.U nen shkrua nje marreveshje midis Sulioteve dhe Ali Pashes ne baze te se ciles.Suliotet do te largoheshin nga territori i tyre me gjithe gjene e levizhme,dhe te vendosesin ne nje vend te sigurt larg Sulit.Akoma edhe nje here te mundurit Suliotet,kerkuan strehim ne ishujt Jon.Rreth 3.000 arrijne ne Korfuz dhe Paxos.Ishujt nuk mund te perballonin kete numer te madh njerez,qe u shoqerua me probleme ne strhim dhe ushqim.Kjo do te sillte dhe pasoja politike.Suliotet miqe te ruseve, do te thireshin nga Lyberakis Gerakaris dhe Georgios Motsenigos per te mbeshtetur luften kunder Ali Pashes.Emisaret rus ju ishin bashkuar atyre,zyrtareve turk me qender ne Greqine Perndimore,me te vetmin qellim qe te kontrollonin dhe pengonin zgjerimin e Luanit te Epirit Ali Pashe Tepelena.Por balancat dhe aleancat do te ndryshojne prape ne rajon.Franca do te afrohet perseri me Porten e Larte,ndersa aleanca Ruso-Turke ka filluar te shuhet deri ne vitin 1806 kur ajo u prish perfundimisht.Traktati i Tilisit 1807 do ta largoje prape enderren e Aliut per ishujt Jon,kalimi i tyre kesaj rradhe prap tek Francezet nga ruset,dhe Napoleone nuk do te mbante fjalen e dhene Aliut qe te pakten ti jepte njerin nga ishujt.Kete enderr te zjarrte te tij Aliu do ta rinovoje me vone kesaj here me Anglezet.Shpejt do te filloj lufta midis dy Perandorive,Ali Pasha u mundua te perfitoje akoma nga oportunitate e reja te krijuara per te rritur dhe zgjerruar shtetin e tij.Ne kete moment te caktuar historik shteti Aliut perfshinte; Poloponezin,pothuajse gjithe Greqine qendrore,pjese te Eubes,Thesalise te Maqedonise dhe ne lindje deri ne bregdetin Adriatik dhe Jon,kuptohet pa ishujt e detit Jon dhe atij Egje.Shteti tij kishte nje siperfaqe rreth 3.800 metra kuadrat,nje popullsi 1.500.000,me nje ushtri te rregullt prej 40.000 ushtare.Te arrdhurat te shtetit te tij ne vit ishin 20.000.000 piastre.Qe nga ku moment 1806 e me pas Ali Pasha do te shfaq akoma me shume pavarsine e tij.Duhet theksuar se edhe me prishjen e aleances ruso-turke ne 1806,rusia nuk hoqi dore nga interesat e saj ne rajon,ajo vazhdoi te inkurajoj dhe ndihmoi elementin ortodoks dhe bejleret e pakenaqur mysliman shqiptar,me te gjitha menyrat per te mbeshtetur ata ne luften kunder Aliut.Marredheniet e tija me ruset do te intesifikohen me shume ne periudhen e fillimit te levizjes greke dhe kur atij i ishte shpallur lufte nga Porta e Larte.Ali Pashe Tepelena e vleresoi se ndihma dhe bashkepunimi me Rusine si dhe me Grekerit ne kete moment delikat per te,do te ishin rruga e daljes nga kjo situate e re e krijuar per te.Ali Pasha e dinte dhe ishte shume mire i informuar per marredheniet e ruseve dhe grekeve sidomos me Shoqaten e Miqeve.Raportet e tija me Shoqaten e Miqeve te cilen ai u mundua ti shfrytesoje per interesat e tija dhe anasjelltas ajo per interesat e saja,me ndermjetesine e ruseve. Fillimet e saj ky bashkepunim i ka qe ne viziten qe Kapodistria beri ne Korfuz ne (26 Shkurt 1819-6 Maj 1819).Kapodistria e njifte Aliun nepermjet korispodences te konsulates te Republikes te Ishujve Jonian(ai ishte minister i kesaj Republike) dhe dinte fare mire vizionin e Aliut per krijimin e shtetit te tij te pavarur.Kapodistria do te strumentizonte politiken per pavaresi te Ali Pashes nga Porta e Larte,per interesin e nje vendi tjeter perkasisht per Rusine.Qe ne fillim te heres e deshmon kete me nje leter qe ne Nentor te 1811 i dergon ministrit te jashtem Rus N.M.Rumyantsev ku i parashton nje plan veprimi;"Ne rast se Franca sulmon Rusine ,organizare nje kryengritje te pergjithshme ne Rumeli(Turqia Europiana) per te terhequr nga ana jone Ali Pashen duke e njohur ate si Mbret te Greqise dhe Epirit".Ideja e hedhur nga Aliu per krijimin e nje shteti te pavarur te Morese dhe Greqise qendrore,qe do te ishin nen varesine e pashallekut te tij,me te cilen kerkoj perkrajen e ruseve,u pa me dyshim e reserva nga ana e Shoqates se Miqeve.Perpjeket e Aliut per ti dhene forme juridike shtetit te tij ne kete periudhe delikate,prane fuqive te medhaja te kohes si Austrise se kancelierit Meternik,ku i kerkonte dy jurisht per ti shkruar kushtetuten e shtetit te tij,ate te "Mbreterise kushtetutese" .Perpjeket e tija u bene edhe prane qarqeve te masonerise te kohes.Ai i shkruajti konsullit te Rusise ne Korfuz Spiridon Papadopoulis per nje kushtetute ne gjithe territorin e shtetit te tij,qe do te bashkoje te gjithe shtetasit e tij,dhe qe nga ky moment do te udhehiqen sipas modelit te kushtetutave te popujve te tjere Europian dhe sipas keshillave te njerezve te matur te oborrit te tij.Papadopoulis informon se Ali Pasha ka derguar sekretarin e tij Kolovo ne Korfuz,qe sipas tij ishte nje mason,per te takuar Perris,ish kapiten i artilerise,edhe ky antare i masonerise,per ti bere te ditur deshiren e padronit te tij Aliut,per krijimin e nje kushtetute te re per shtetin e tij,per ta bere te pavarur dhe te lire ne Epir dhe ne gjithe territorin e tij.Ja pse Aliu kerkon me kembegunlje da Perris,per te kerkuar ne mes te masoneve,nje jurist te zotin per te shkruar kushtetuten e tij.Disa projekte kushtetutese Kolovo mori me vete,konsuli rus arriti te mesoje,qe Kushtetuta parashikonte krijimin e nje senati shqiptar,qe do te perbehej nga 8 perfaqesues te fese ortodokse,4 te fese myslimane dhe 1 ebre.Por Kolovo duke kaluar nga Korfuzi ne Janine per te sjelle kete projekt plan kushtetute,u zu rrob nga turqit te cilet e vrane.Keshtu ky plan nuk arriti kurre ne duart e Aliut.Ne prrill te vitit 1820 Aliu do ti drjtohet per ndihme Rusise.Per kete ai therret mikun e tij,qe ishte perkethyes ne konsullaten ruse ne Patra, Ioanis Paparrigopulos,dhe do te takohen ne Preveze.Aliu i kerkoi ketij qe ti drejtohet zvendes ambasadorit rus ne Stamboll barone Grigorij per kerkesen e Aliut drejtuar Carit te Rusise.Ky ne nje raport qe i dergoi Stroganov per tja percjelle Carit shkruhet;"Kerkoj madherise tuaj,Car i gjithe rusive,me i madhi filantrop i te gjithe mbreteve,te me pranoni ne menyre te favorshme,ne rradhet e shtetesave tuaj besnik,tju ofroj çdo sherbim ne çdo moment sipas urdherave tuaja".Aliu e dergoi Paparrigopoulos per kete qellim ne San Pietroburg ne Maj 1820,nga ku u kethye vetem me premtime te vakta diplomatike.Aliu edhe pas kesaj vazhdoje perpjekjet e tija per te pasur ndihme nga ruset.Keshtu ne Janar te 1821 kur ndodhej i rrethuar ne Janine,Aliu dergoi Murad-Bey ne Kivisi te Moldavise,per ti perseritur Carit te Rusise Alesandro I,kerkesen e tij per mbrojtje nga ana e Rusise.Kete mision e deshmon ne nje dokument i gjeneralit Ivan Iznof;"Kerkesen e Murad-Bey i derguari i Ali Pashes,Cari mbeshtet marredheniet paqesore me Porten e Larte,dhe nuk deshiron te filloj negoziata me nje prishes te rregullit ne Orient".Kete praktike Cari ja ngarkoi ministrit te jashtem te Rusise Ioanis Kapodistria per te zgjidhur kete çeshtje.Ky nga ana e tij urdheroj gjeneralin Ivan Iznof qe te mos lejonte Murat-Bey te shkonte ne kryeqytetin e Rusise per kete çeshtje.Ashtu si fuqite e tjera te kohes,edhe Russia i kethye shpinen Ali Pashes ato e lane te vetem ne fatin e tij,perballe Perandorise Osmane.
Galleria Fotografike;
.png)
.png)
.png)
Free Blogger Albert Pasho
Ishujt Jonian.
Lajmet me te fundit nga Korfuzi, te 2 Shtatorit 1820,lajme te besushme,si me poshte,tregojne dhe vertetojne,si dhe japin ngjarjet e reja rreth Ali Pashe Janines.
"Ne 2 Gusht i gjithe vendi,nga Margariti( ne Thesproti) deri ne Delvine,eshte vene nen Mustafa Pashen,ky i vrare nga Ali Pasha, dhe vendi i eshte nenshtruar flotes imperiale turke.Dy dite me vone Mehmet Pasha,pak me i madh se 20 vjeç(djali Veliut) qe kishte komanden e mbrojtjes se Parges,ka kapitulluar pasi ka bere nje rezistence te shkurter.Ne 28 po te njejtit muaj Veli Pasha djali i Aliut,qe ishte ne Preveze dhe komandova bashke me Sulin,do te duhej te kapitullonte, nga luftimet rreth vendit qe ai mbronte.Ai bashke me djalin e tij Mehmetin jane te burgosur ne anijen e Kaptan-bey komandant i flotes.Bashke me ta jane Giorgio Chiazo komandanti grek,e Spiridione Colovo sekratari i besuar i Aliut,qe e kane kapur gjate udhetimit nga Korfuzi ne Preveze.Gjithe bregdeti Epirit,i eshte bashkuar dhe nenshtruar Sulltanit.
"Omer -bey Vrioni qe ishte drejtuar nga Trikalla(ne Thesali) ne 27 Gusht ne Mezzovo,larg 10 ore nga Janina,ka djegur fshatin Mlies.Ky Omer eshte nje epirot dhe nje nga gjeneralet me te veçante te Aliut.Ka me te nje miqesi te ngushte,dhe ka arrdhur nga Egjipti me shume pasuri,per tu vene ne sherbim te tij,si mekembesi.Gavosterios,Stornaris,Dasuniotis,Diakos dhe te tjere kapitena grek te provinces se Agrafia( ne kodrat qe shikojne fushen e Thesalise) do te zotrojne fshatrat e Siraco,Chalichi,Chalarites,larg 8 ore nga Janinae te mbeshtetur nga forcat e Zagora e Grevena,ne numer rreth 8 mije njerez,do vene kampin perballe Janines dhe e mbajne te rrethuar.
"Nga ana e Xeromeros(ne Akarnania) kane zbrritur gjithe kapitenat grek me trupat e tyre,duke u bashkuar ne Mitica afer Prevezes,per te marshuar kunder Janines.Trupa te armatosura ne Gjirokaster e te Margaritit(nga ana e Thesprotise me pamje nga Korfuzi) dhe djemte e Mustafa Pashes jane drejtuar ne Tepelene per te rrethuar Mykhtar Pashen djalin e Aliut.Qe gjendet bashke me vellain Salih Pasha.Tepelena vendi lindjes te Aliut eshte i vetmi qytet qe qendron nenkomanden e tij.Por flitet qe Mykhtari i arrdhur nga Berati,qe po e mbronte,do te shkonte ne Butrint(ne bregun e kanalin e Korfuzit) per tju dorezuar Kaptan bey.
I gjithe vendi deri ne Janine,per veprimtarine kryesisht te trupave greke,i eshte mar komandes se Aliut.Fati qe e kishte busheqeshur deri tani dhe per nje kohe te gjate,ketij te mençuri e krenar Pasha,e kishte abandonuar,trupat e tij e lane,djemte e tij nik kishin ditur ti jepnin nje mbeshtetje me te madhe.Marja e Parges ishte suksesi tij i fundit.Flitet qe ai ka shpetuar thesarin e tij te pa mase ne Korfuz,por eshte per te besuar qe ai smund ti shpetoje fatit te tij te keq.Ai eshte mbyllur ne Janine e fortifikuar bashke me udheheqesit e tij,per te pere kush do jete fundi i tij.
Nga dy jave posta midis Janines dhe Korfuzit eshte nderprere,flitet qe Aliu me vetem 500 burra,eshte strehuar ne ishull ne palluden e Acherusia.Thuhet qe te gjitha provincat,governuar nga ai dhe djemte e tij,do te ndahen ne shtate pashalleqe.Dhe Janina do ti besohet Pasho Bey.
Free Blogger Albert Pasho
Free Blogger Albert Pasho
Shtypi i kohes ai Europian po ndiqte me vemendje luften e luanit te Epirit,dhe ngjarjet qe vinin pertej detit.Edhe shtypi Italian nuk do te ndahej nga kjo.Gazeta Italiane "Diario di Roma" ne vitin 1821,pikerisht ne 15 Qershor do te botoje nje artikull pikerisht per rrethimin e Janines dhe qendresen e Ali Pashe Tepelenes.Kjo per te vene ne dukje ashpersine e luftimeve,po ashtu ve ne dukje qe lufta e luanit te Epirit po shkonte krah me krah me levizjen greke.Ja çfare shkruan ky artikull;
Mbreti Gustavo IV Adolfo i Suedise lindur ne Stokolm ne 1 Nentor 1778 dhe vdekur ne 7 Shkurt 1837,do te mbreteronte Suedine nga viti 1792 deri ne 1809,dhe u largua nga froni me nje grusht shteti. Ai ishte djali i Gustavo III te Suedise dhe mbretereshes Sofia Madalena e Danimarkes,kjo ishte vajza e madhe e mbretit Federico V i Danimarkes.Pas vrasjes se babait, mbretit Gustavo III ne mars te 1792, vetem 14 vjeç do te ngjitet ne fronin e mbretit nen kujdesin dhe drejtimin e xhaxhait te tij, Karlo duca i Sodermanland. Ky Gustavo IV do te jete dhe mbreti i fundit qe do te mbreteroje edhe mbi Filanden qe ne ate kohe ishte nen sundimin e mbreterise Suedese.Ne kuadrin e nje udhetimi te tij drejt Jeruzalemit,ai do te takohet me Ali Pashe Tepelenen ne Preveze,qendrimi i tij ketu do te jete nga 23 deri ne 28 Nentor 1815.Per kete takim konsuli i Frances prane Ali Pashes ,Pouqueville i cili ishte i pranishem ne kete takim,ne ditarin e tij konsulli Francez do ta pershkruaj kete takim duke na lene nje deshmi te vyer historike.Midis te tjerave ai pershkruan takimeve mes tyre qe paten,si dhe per dhuratat qe ata shkembyen mes tyre.Ne menyre te veçante do te flas per nje diamant famos qe mbreti Gustavo IV i shiti Ali Pashe Tepelenes.Me kete shitje ai duke mos qene me mbret ne fuqi do te financonte udhetimin e tij drejt Jeruzalemit.Ky diamant do te na shfaqet me vone sipas Arvantinos ne vepren e tij "Historia e Ali Pashe Tepelenes" botuar ne Athine 1895,ne pikturen e Spyridon Ventouras me tituull "Ali Tepelenlis".Kjo pikture bere ne vitin 1818 po ne Preveze ku Aliu ka pozuar vete,( kjo qe eshte postuar poshte ).Kjo pikture ka te veçante sipas autorit te veperes qe Aliu ka pregatitur nje medalion( medalje) qe e mban ne xhakete,ku ne qender eshte pikerisht ky diamant dhe per rreth 15 diamant te tjere me te vegjel.Kjo eshte nje gje jo e zakonshme ne Perandorine Osmane,ato perdoreshin vetem ne Perendim nga monarket e tyre,kjo eshte nje simbolike qe Aliu perdorte qe nuk lidhje me Perandorine Osmane dhe rivedikonte pavarsine e shtetin e tij,si nje sundimtar absolut i ketyre trojeve.Ja çfare shkruan Pouqueville;" U nisa nga Arta per te shkuar ne Preveze,vizitova Vezirin qe me priti shume mire.Mbreti i Suedise kishte arritur ne Lefkada,dhe thoshnin qe do te vinte te nesrmen.Nderkohe ne saraje po mbeheshin pregatitje te medhaja.Mbret i Suedise arriti ne tre te mbasdites,Aliu duhej ta priste ne breg te detit,por per te mos ulur krenarine e tij e priti tek rruga e haremit.Ne kete kohe na shoqeruan te shtenat e topave dhe te pushkeve ne shenje mikpritje.Mbreti i Suedise i dhuroje Vezirit, nje pushke qe thuhet ishte e Karlo XII! Se eshte keshtu kush e di sa do te ishte turrbulluar shpirti i ketij njeriu te madh!!! Zotria qe shoqeronte Mbretin i dhuroi Vezirit nje varese dhe vethe qe kushtonin pak.Aliu nga ana e tij i dhuroi Mbretit nje shpate te zbukuruar me diamante tek doreza e sajdhe tek tehu nje vergjine e skalitur.Zonjes me ta i dhuroi nje sopra veshje e foderuar me zibillino dhe dy shalle kashmiri.Perveç dhuratave qe i beri mbretit dhe zonjes,eshte per te shtuar edhe nje kaproll argjendi,dy pistola ari,nje shalle te trete,20 veshje(talleri) ushtareve qe shoqeronin Mbretin secilit nje.Fatekeqesia qe kishte rene Mbretit qe e kishin perzene nga froni dhe nevoja per te holla e detyroi ti shishte ne menyre sekrete Vezirit nje diamant shume elegant per dymbedhjete mije shekin.Mendohet qe vlen sigurisht dyfishin e kesaj shume.Kjo edhe per faktin qe te kompesonte shpenezimet e Aliut,sepse Mbreti nuk mund te nisej se kishte eren kunder per lundrim.Ne 1 Dhjetor nuk mund ta takoja Vezirin i cili ishte i zene tere diten me skllavin e ri,per tja derguar Valide Sulltanes".Per kete vizite foli shume edhe shtypi i kohes Europian,edhe gazetat Italiane te kohes shkruan per kete takim,si ajo e milanos,Firences edhe shume te tjera.
Free Blogger Albert Pasho
Ne vazhden e veprave qe arti Europian i kushtoi legjendarit Luanit te Epirit,Ali Pashe Tepelenes ,po ashtu edhe ai Italian, ashtu si motrat e skenave me famose te Europes se kohes,ne Gran Teatro La Fenice ne Venezia ,do te vihet ne skene,azione lirika me tre akte,me titull; "Ultimi giorni di Suli" ( Ditet e fundit te Sulit ) e Giovani Peruzzini me muzike te maestro Giovanni Battista Ferrari dhe skenografi te Giuseppe Bertoja.Pikerisht te marten ne 10 Shkurt 1857,ne oren 20.00,stagione te Karnavale-Kuarezima.Skena e shkelqyer e teatrit te Venecias do te kethehet ne shtepine e Pashait te Janines, Ali Pashe Tepelenes,qe do te interpretohet nga Giuseppe Echeverria...Kjo shfaqje do te jepet per pese dite rrjesht.
Dy luane,dy shqiptar,dy epiriote,ne venat e tyre rridhte gjak i paster Arberi.Njeri nga Korça lindur ne Kavala,tjetri nga Tepelena.Dy figura te medhaja dhe legjendare te historise tone,dy figura qe ngjajne si dy pika uji,sikur ti kete lindur nje nene.Dy vizionar te medhenj shikimin e tyre ishte drejtuar drejt perendimit,drejt revolucionit francez,e cila do te ishte muza e tyre. Burra shteti dhe diplomat te shquar, themelues dhe sundues te shteteve me territore te medhaja si asnje here me pare nga shqiptaret, njera ne Europe dhe tjetra ne Afrike.Njeri themelus i Egjiptit modern dhe dinastise se saj shqiptare,tjetri themelusi i nje shteti qe ja luftuan dhe ja vodhen te tjeret.Euroditi i letrave shqiptare Faik Konica per kete do te shprehej:"Greqia ishte çifliku i Ali Tepelenit,te kishim mend do te ishte edhe sot çifliku yne,tre te katrat e fshatrave e me shume kuvendojne sot per sot shqip".Dy kryetrima, dy stratege te medhenje lufte, qe nderuan paraarrdhesit e tyre si Akile,Leka i Madh,Pirro i Epirit dhe Skenderbeu. Tmerr te Perandorise Osmane,njeri duke luftuar si luane per te mos ju nenshtruar Osmaneve bashke me trimat e tij deri sa ra si hero,tjetri duke marshuar kunder Sulltanit ne Stamboll me trimat e vete,me fustanellat legjendare.Edhe trimat qe sherbyen ne oborri e tyre venin e vinin sa te njeri luan tek tjetri,Omer Vrioni eshte njeri prej tyre si dhe Tafil Buzi.Te dy keta luane kontribues ne pavarsine e Shqiperise,luani i Tepelenes si skendija e pare e nacionalizmit shqiptar,shkundi e zgjoje shqiptaret nga gjumi qe nga koha e Skenderbeut,kurse luani i Nilit perkrahu dhe ndihmoi levizjen anti osmane te shqiptare,pas vdekjes se Tepelenasit pikerisht me trimat e Tepelenasit si,Zulyftar Poda,Tafil Buzi,Celo Picari,Zenel Gjoleka etj. Dy miq e admiruesh te njeri tjeterit,edhe pse nuk ishin takuar kurre mes tyre,kete miqesi e ruanin mes tyre,me anen e trimave dhe kapedaneve te tyre dhe leterkembimeve qe kishin mes tyre.Mehmet Aliu do te shrehej per luanin e Tepelenes;"Se sikur perendite te zbriznin ne toke,sofren e pare do ta gjenin ne Tepelene tek Ali Pashe Tepelena".Kurse Ali Pashe Tepelena me ironi do ti drejtohej Mehmet Aliut;"Ke gjetur mire ti atje o Mehmet Ali,denon nje dhe bind nentedhjete e nente te tjeret,kurse une ketu denoje nentedhjete e nente dhe sbind dote te njeqindin.".Nder e Respekt per keta luane te Shqiptarise.
Free Blogger Albert Pasho
William Turner (1792-1867) diplomat anglez dhe piktor ne vitin 1811 ai u lidh me ambasaden Britanike ne Londer me Sir Robert Liston dhe e shoqeroje ate ne Kostandinopoje.Qendroi ne lindje per 5 vjet dhe gjate kesaj kohe vizitoi pjese te Perandorise Osmane,ku mes tyre edhe Epirin ku nder te tjerat vizitoi edhe Janinen,Gjirokasteren dhe Tepelenen ku ketu u takua me Luanin e Epirit Ali Pashe Tepelena.Keto pershtypje dhe mbresa te mara ne keto udhetime ai do ti botoje me titull; "Journal of a Tour in the Levant" ne vitin 1820 ne tre volume.Me poshte po sjelle nje pjese nga ky botim,nga vizita e tij ne Tepelene dhe takimin me Ali Pashe Tepelenen.
E enjte, 2 shtator,pas mesdites u nisëm për në Tepelene,bashke me zotin Kolovo, (përkthyesi) dhe zotin Mantho, (sekretari grek i Vezirit, të cilin e kisha takuar me pare në Kostandinopojë, kur ai ishte deputuar për zotin Liston dhe per mua. Kaluam shtratin e thatë të lumit dhe vazhduam përgjatë fushës për një distancë prej rreth katër orësh. Ajo kishte të njëjtën pamje të bukur, dhe ishte e kufizuar nga të njëjtet male të larte, si pamja qe kisha pare me pare se të arrija Argirocastro. Fshatrat që pashë duke e kaluar per gjate rruges ishin ;Mashkullore,Plesat, Gardhiqi i tragjedisë brutale. të treguar hollesisht nga Dr. Holland, Kolonje,Picari,Shtepeze, në të majtë, dhe ne te djadhte Valare, Erind, Kakozi. Per gjate rruges kishte disa kështjella të fortifikuara të ndërtuara mbi lartësi dhe u zbavita shumë duke parë në male disa kasolle të vogla të ngritura mbi shtylla, në të cilat fshataret magazinonin misrin dhe frutat. Në fund të fushës, një urë siper nje lumë te kethjellte, anash së cilës shtrihej e gjithë rruga jonë,e cila na nxorri në një han të ri, ku ndaluam dhe pushuam disa minuta. Peisazhi per rreth këtij vendi ishte shume i këndshëm. Pamja piktoreske e urës e stolisur nga një rradhe pemësh dhe gjelberimit,i jepnin një pamje te bukur dhe te admirueshme,me malet per rreth.Ne këtu filluam të ngjitemi malit dhe vazhduam përgjatë një rrugë pak a shumë të pjerrët për pjesën tjetër të rrugës sonë. Pamja ishte e këndshme; Rruga shtrihej përgjatë maleve në gjysmën e lartësisë së tyre. Në të majtën tonë ishte pjesa tjetër e ngjitjes tone, e pjerrët, e ashpër dhe e gjelbër; Në të djathtën tonë ishte lugina, me atë pak ujë që mban tani lumi,me burime te shumta qe burrojne nga të gjitha anët dhe lartësitë, dhe përtej saj ngriheshin male të tjera shume te larte, majat e të cileve ishin prej shkëmbi të zhveshur, por baza e të cileve kultivohej gjeresisht, dhe plot me fshatra të vegjël, të mbjellur me pemë. Nën rrugën tonë, e cila shpesh ishte më pak se tre metra e gjerë, pamja ishte magjepse e lugines qe shtrihej 120-130 metra poshte nesh thelle ne lugine. Ne pamë rrugës tonë që gjarpëronte para nesh dhe mbi të kishte një numër fshatarësh dhe grash që ktheheshin nga puna, veshja e veçantë e të cilëve ishte një deorim për skenën. Ndërsa i afroheshim Tepelenes malet bëheshin më pjellore, shkembenjte e tyre shendoheshin ara te kultivuara. Arritëm në një burrim të rrjedhshëm,ku ishte ndërtuar për të marrë ujërat malore, të cilat edhe tani ishin shumë të bollshme, dhe pranë saj ishte një kaskatë e vogël, por me zhurrme te madhe. Pak kohë më pas kaluam shtratin e thatë të një përroi 50 metra të gjerë. E pamë Tepelenen në një distancë rreth nje ore, keshtu ne arritëm në kufijtë e Shqipërisë së Siperme e cila ndodhet në gjysmë të rrugës. Emrat e fshatrave nga hani per në Tepelene ishin, në të majtë, Luzati, dhe në të djathtë Lekli,Kodra,Dragoti dhe Beçishti.Atje në mal në një lartësi rreth 150 metra të lartë, Pallati i cili është shumë i gjerë, nuk shihet i gjithi nga kjo këtë distancë. Ajo është shumë e pakontestueshëm, megjithëse ka një ose dy shtëpi të mëdha që u përkasin shërbëtorëve turq tëVizirit.Kalaja nga gjendja e saj është natyrisht tejet e fortë, përballë saj, poshtë, Veziri po përpiqet të ngrejë një urë mbi lumë, por nuk mund të gjejë asnjë themel. Prandaj ajo ende është në të ndërtuar. Arritëm në pallatin e Pashait rreth një orë pas perëndimit të diellit. Në hyrje të saj, hymë në një katërkëndësh të madh, gjysma e të cilit në të djathtë, paraqiste galerinë e mbuluar prej druri, që ishte hyrja e brendshme e pallatit. Kaluam nëpër turma shërbëtorësh dhe rojesh, nga të cilët tani janë rreth 200, duke përfshirë pesëdhjetë nga trupat e tij të preferuar suliote. Hymë në dhomën e sekretarit të tij, derisa i yni ishte gati. Shërbëtorët e tij madje edhe bijtë e tij, janë strehuar në një dhomë të vogël të errët për secilin. Shpejt u futëm në apartamentin e destinuar për ne, gjë që ishte, na thanë, e njëjta dhome që më parë ju ish dhene lordit Byron dhe zotit Hobhouse. Ishte një dhomë e pastër, rreth tridhjetë e pesë me tetëmbëdhjetë metra, dhe e pajisur me mobilje blu. Divanet ishin të mbuluara me mëndafsh të kuq të qëndisur në mënyrë madhështore me ar. Darka u sherbye e ulur,me tetëmbëdhjetë pjatanca, u soll shpejt në një sofer me diametër rreth tre metra, e cila ishte shtruar në mes të dhomes,me pecetat e bukura te qendisura ne menyre te mbrekullushme dhe ne u vendosem rreth saj te ulur ne stola. Tre djemtë e tij janë Mouchtar, Veli Pasha, dhe Sali Bey, një djalë rreth katërmbëdhjetë vjeç. Ky i fundit është i preferuari i tij. Mouchtar është më i shquari për guximin dhe Veliu për talentin.Njeriu i besuar i Vezirit ka nje histori sa te bukur po aq dhe romantike.Babai i tij ishte kapedani i suliotëve, i cili luftoi kundër Ali Pashës për tetëmbëdhjetë vjet me një grusht burrash,jo me shume se 5.000 vete,dhe i shkaktoi atij Aliut një humbje prej 20.000 trupash. Duke u kapur ai u fal në mënyrë të dukshme, por ai vdiq papritur një vit më parë, dyshohet fort, nga helmi, djali i tij, edhe pse me sa duket një i preferuar i madh i Vezirit, është çdo ditë i shqetësuar për të njëjtin fat, dhe nga frika do të dëshironte të hynte në shërbimin e zotit F. Për t'u kthyer në darkën tonë, pjatat u shërbyen sipas zakonit Turk, njëra pas tjetrës me një përzierje midis mishi dhe ëmbëlsirash. Pastiçeria e ëmbël u pasua menjëherë nga një gjellë pulash dhe në një pjatë kishte një përzierje të orizit, pules, sheqerit, qepës dhe vezëve. Vakti u përfundua me bajame te sheqeroshura dhe pasi hëngrëm, (si para darkës) lam duart duke na derdhur uje. Pastaj u kethyem ne dhomat tona dhe në orën nëntë shkuam për të bërë një vizitë Pashait, por na thanë se ai ishte i zene me një korrier, të cilin do ta dërgonte te Veziri i Madh në Sofia. Prandaj u kthyem në dhomën tonë për të fjetur; Ndoshta kurrë më nuk do të shtrihem në një shtrat kaq të mrekullueshëm sa ai i kesaj nate, i cili sapo është sjellë nga haremi i Vezirit nga dy nga sherbetoret e tij te zinj enuk.Mbulesa e dyshekut dhe te shtratit janë me pelhure indiane,mbi të cilat janë bërë kukuvajkat te bukura të qëndisura në mënyrë të pasur me ar; Çarçafët janë prej mëndafshi të punuar dhe jastëku i të njëjtit, me ane të mrekullueshëm të qëndisur. E premte, 3 shtator.Rrëmuja me të cilën u rrethova sot në mëngjes, ishte për mua e re dhe në fillim tejet zbavitëse. Fustanellat e rojeve suliote dhe shërbëtorëve shqiptarë, turmat e shërbyesve, te zinjeve, turqve dhe grekëve, i dhanë një animacion të madh skenës. Eci rreth rrethinave të pallatit në mëngjes, por i nxehti më detyroi të kthehesha nga eskursioni i shpejte. Ka dy fshatra të vegjël Veliqote dhe Turan përtej Tepelenes, në qendër të maleve, në të parin ne të cilin Veziri ka një shtëpi dhe nje kopsht të vogël fshati. Megjithatë, pavarësisht nga miresia me të cilën isha i rrethuar, kjo ishte pa përjashtim dita më e merziteshme dhe më e lodhshme që kam kaluar ndonjëherë. I detyruar të ulem vetëm në divan, pa libër apo ndonjë burim tjetër përveç argalise time, dhe pamjes së përjetshme të maleve, dhe të mos jem në gjendje qe të shikoj jashtë në galeri, i rrethuar nga gjashtëmbëdhjetë shërbëtorë qe duke me pyetur nëse doja ndonjë gjë, unë u përpiva nga mërzia, dhe u lehtesova në orën një, (siç kishim ndër mend të largoheshim nga pallati në mbrëmje) kur zoti F u bashkua me mua në një darkë të vogël me trembëdhjetë pjata, shërbyer në të njëjtin menyre nga i njejti sherbetor.Kjo më çliroi, jo nga uria, por nga merzia, për një kohë të shkurtër; Por unë u ndodha në dëshpërim perseri pas saj qe me thane, se Veziri kishte aq shumë punë sa nuk mund të më shihte deri në mbrëmje, largimi ynë duhet të shtyhet deri të nesërmen në mëngjes. Nga ora dy deri shtatë, me përjashtim të gjysmë ore ecje ne të nxehtë me zotin F rreth pallatit unë u lashë përsëri në vetmi të lodhshme. Dielli po perëndonte, turqit filluan të hanin dhe hëngrëm një darkë tjetër me njëzet e dy pjata. Mbrëmja ishte e këndshme, hëna që shkëlqente me shkëlqim mbi perspektivën dhe zhurma e turqve të gjallëruar nga fundi i agjërimit, me muzikën e egër që luhej para sallës së jashtme të Pashait, ishin një pjese e këndshme. Në orën nëntë na lajmeruan se Veziri ishte gati të na priste. Kalova nëpër galerinë e mbushur me roje dhe sherbetore, nga të cilët tridhjetë ose dyzet qëndronin në derën e tij, në sallë e pashë duke i dhënë urdhër korrierit me hyrjen time.Asnje nuk mungonte, përveç zotit F dhe zotit Colovo, e falënderova për ftesën time në pallatin e tij, për të cilën komplimentova per shkëlqimin e brendshëm dhe situatën e bukur, dhe për vëmendjen që më ishte kushtuar nga ai dhe e sigurova, se nuk do ta harroj kurrë pritjen dashamirëse që më kishte dhënë: Ai u përgjigj per kënaqësine që vizita ime i kishte dhënë, dhe shpresa e tij për vazhdimin e miqësisë sime, dhe komplimente të tjera të përgjithshme. ai tha se besonte qe me kthimin tim në Angli nuk duhet ta harroj kurrë dhe u lut, që nëse do të kisha ndonjëherë dëshirë për ndonjë gjë që Shqipëria mund të me afronte, do t'i shkruaja atij dhe ajo do të më dërgohej menjëherë, se ai i konsideronte të gjithë anglezët si fëmijët e tij. (Buzëqesha përbrenda vetes duke dëgjuar ndjenjën e denje të mbretëreshës Elizabet në gojën e një TurkishPasha!), dhe do te ndihej aq i lumtur sa per mundësinë për t'u bërë atyre shërbim ; Ai përfundoi duke u lutur veçanërisht që unë t'i dorëzoja ambasadorit ndjenjat e mirënjohjes dhe miqësisë se tij të cilat ai i argumentoj me bindjet e tij. Iu përgjigja duke përsëritur falënderimet e mia dhe duke thënë, se duhet të flas gjithmonë në vendin tim për detyrimet e mia ndaj tij për favoret e tij. Pasi kishin kaluar këto komplimente të zakoneshme, u ula për dhjetë minuta, kur u ngrita dhe mora leje, Pashai duke më përsëritur me largimin tim,ndenjat e tij për të kujtuar mesazhin e tij drejtuar zotit Liston. U ktheva në dhomën ku kam qenë ulur gjithë ditën dhe po përgatitem të shtrihem përsëri në shtratin tim të mrekullueshëm, madhështia e të cilit, shpresoj, nuk do ta pengojë gëzimin tim si pushim të patrazuar siç më dha mbrëmë.E shtunë më 4 shtator.U ngrita në orën pesë dhe në gjashtë u nisa bashke me zotin F për Gjirokaster. Shaluar mbi të njëjtin kalë, me një sele të mrekullueshëm prej pëlhure të kuqe të qëndisur me ar të shumte.
Ne kete tabllo me titull: " Visit to Ali Pasha" pikturuar nga vete autori William Turner,pasqtron pikerisht kete takim mbajtur me Vezirin ne Tepelene.Willam eshte i ulur ne krah te Aliut,duke lene keshtu nje deshmi shume te rendesishme historike.
Free Blogger Albert Pasho
Me kish njohur Faethondi,me kish rritur Pirrua, I pari Aliu,Tepelenasi hero, Zot i plotefuqishem i majave te Epirit, Gjeneral i pashoq,me ...
