Veliu,babai i Ali Pashe Tepelenes

Dinastia e Tepel-Enian ose thene në shqip e Meçohysajve,një fis i paster autoktone shqiptar i fisnikërisë së Toskërisë,pararrdhësit e të cilëve ishin shqiptar kristian që u konvertuan në mysliman pas invazionit osman të Shqipërisë.Mer këtë para shtesë të emërit kjo dinasti për arsye të emërit të Meços që është gjyshi i Veliut,babai i Ali Pashë Tepelenës. Kjo sepse kjo rrjedhë familjare fisnore i dihen trashgimtarët që nga ky moment dmth nga Meçoja,i cili ka qënë Muteselim i Tepelenës.Djali i tij Mouktari, babai i Veliut,ishte nje luftetar i madh i shekullit qe jetoje,komandant  nga më të aftët dhe i dëgjuar i kohës së tij në ushtrinë e perandorisë osmane,mori pjesë në rrethimin e Korfuzit 1716 si komandant i këtij rrethimi.Kapet rrob nga Marshalli Schullemburg dhe dënohet me varje duke rënë kështu si dëshmor.Mouktari kishte qënë Bey i Tepelenes dhe e mbanin ate si feud nga pashai i Beratit.Familja e tij ishte e pasur dhe mbajtja e ketij rangu i sillte te arrdhura te konsiderushme financiare qe llogariteshin ne rreth 20 mije franga ne vit,qe i lejonin atij te kishte prona dhe te mbante trupa me ushtar,si ato te familjeve te medhaja feudale te kohes shqiptare.Mouktari la tre djem Saliku dhe Mahometi qe i kishte me gruan legjitime dhe Veliun (Babai i Aliut) me i vogli prej tyre,qe e kishte me nje skllave nga Etiopia ne sarajt e tija.Djali i skllaves keshtu e quhanin vellezerit Veliun kur nuk shkonin mire mes tyre.Veliu babai i Aliut ishte nje burre i qete,i dashur bujar,paqesor dhe shume i prirur ndaj grekeve,te cilet me lobimin e tyre ne Stamboll me anen e Fanarioteve bene te mundur te mernin pashallekun e Delvines per te.Kjo ndodhi pasi Veliu vrau kusheriun e tij,djalin e xhaxhait Islam bey.Me te Veliu ishte ne rivalitet per je kohe te gjate.Islam bey ishte mutassrif i Delvines qe nga viti 1752.Keshtu Veliu pas vrasjes se tij i mori vendin  Islam bey.Veliu ishte pasha i Delvines nga viti 1759-1761 me dy tyje( bishta kali).Lufta per pushtet ishte e ashper dhe e pamerishme ne kete periudhe,Veliun e luftuan armiqte e tij dhe i muaren pashallekune Delvines,keshtu Veliu u terhoq ne zotrimet e tija ne Tepelene.Por edhe ketu ne Tepelene ne zotrimet e tija te trashguara nga babai Mouktari, armiqte e tije,bejleret kundershtar ata te Gjirokasteres,Kardhiqit,Permetit dhe Kelcyres,here ne aleance mes tyre, here me vete duke perfituar nga fatekeqesia e tij e luftuan vazhdimisht ate,duke i grrabitur prona dhe pasuri duke e dobesuar akoma me shume poziten e tij.Veliu duke pare veten te pafte per tu rezistuar dhe mbrojtur zotrimet e tija vdiq nga pikellimi.Jeta e Veliut nuk kishte qene e lehte qe ne rini ne kete situate dhe treva ku lufta e bejlereve mes tyre per prona,pasuri dhe pushtet ishte gjithmone ne rend te dites dhe e vazhdushme.Edhe karakteri i tij i bute,paqesor dhe bujar nuk e ndihmuan ate ne kete lufte per ekzistence.Me vdekjen e babait te tij Mouktarit dy vellezerit e tij Saliku dhe Mohameti,bashke me familjet etyre u bene bashke dhe e perzune Veliun nga shtepia duke trajtuar ate si djali i skllaves .Kjo periudhe qe Veliu do te kaloje larg shtepise aterore, do te forconte  tek ai ato  tiparet qe do ti sherbenin te behej nga veteja si kurajua,vendoshmeria,trimeria.Shume shpejt ai shendrrohet ne nje kapo qe ndiqet nga luftetaret e vet dhe bene pasuri dhe emer.Keshtu Veliu kethehet ne Tepelene me luftetaret e vet ne shtepine e babait dhe mer hak ndaj vellezereve te tij duke i djegur brenda.Me pas kesaj Veliu do te shprehej ;" Nuk mund te me akuzojne per hakmarrje,vellezerit e mi me kane perzene jashte shtepise,kurse une po i mbaje brenda shtepise pergjithmone".Keshtu Veliu behet i vetmi trashgimtar  dhe Beu i Tepelenes ku vendosi dhe sarajet e tija.Veliu u martua dy here ,me gruan e pare kishte kater femije,dy djem Ismailin dhe Tahirin dhe dy vajza.Po ashtu dhe nje djale tjeter jashte kesaj martese me nje skllave te sarajit te tij,qe sipas mjekut anglez Henry Holland eshte Isuf Arapi kur e permende ne kujtimet e tija kur vizitoje Tepelenen dhe u takua me Isufin dhe e citon si vellai i madh i Ali Pashe Tepelenes.Veliu duke u bere gjithmone me i fuqishem dhe i pasur,kerkoje te lidhej me martese me nje familje te pasur dhe nga paria e vendit keshtu do te perforconte pozicionin e vet, social dhe pasuror.Keshtu ne martesen e dyte Veliu martoje Ismihan(Hankon) vajzen e Zenel Beut te Konices nga dera e Zenebelishteve te Konices,qe njekohesisht ishte edhe vajza e motres te pashait te Beratit Kurt Pashes.Te dyja familjet nga paria e Toskerise si ajo e Konices dhe ajo e Beratit,krenoheshin dhe lavderoheshin per prejarrdhjen e tyre nga gjaku i Kastrioteve i heroit tone kombetar Skenderbeut.Rrjedhimisht edhe Aliu duhet te krenohet per kete trashgimi te lavdishme nga ana e nenes.Keshtu Veliu i garantoje familjes se vete jo vetem pasurine por edhe nobiltetin e parise se vendit.Nga martesa e dyte me Hankon paten dy femije,Aliun dhe Shanishane.Si baba Veliu qe nje prinder i dashur, u kujdes per rritjen e femijeve te tij dhe siguruar çdo gje qe nga arsimimi duke mar edukator ne sarajet e tija per  formimin i tyre,fale karakterit te tij te bute ai kerkonte te qetsonte qe ne femijeri karakterin e lire dhe te vrullshem sidomos te Aliut.Eshte pikerisht emeri i Veliut qe Aliut ja dha djalit te tij te mesem,qe si per ironi te fatit do te jete linja me gjate e trashgimise se dinastise se Tepel-Elian ose ndryshe e Hyso,qe arrin deri ne ditet e sotme.Trashgimtaret e kesaj dere te fisme te Toskerise jetuan dhe kontribuan ne shtetin e ri modern turk,ne te gjitha fushat e jetes si administrate,politike,art,letersi etj duke mbajtur gjalle emerin e luanit te Epirit dhe pararrdhesve te tij.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Reggimenti shqiptar, "Real Maqedonia" ne betejen e Velletri 10 Gusht 1744,Mbreteria e dy Siqileve.

                                    Carlo III

Ne korrik te 1735,me mbarimin e operacioneve per marjen e mbretërisë, Karlo III u kurorëzua solemnisht mbret i Dy Siçilive. Kushtet e mbretërisë ishin katastrofike: nevojat ishin të mëdha, shpresat e vendosura te mbreti i ri ishin të shumta, reformat e rëndësishme dhe të nevojshme, të cilat Mbreti Karl i ndërmori me aq zell, në çdo fushë, saqë Napoli shpejt u bë qendra kryesore e Italisë. Ai i kushtoi vëmendje të veçantë ushtrisë dhe marinës, duke vazhduar menjëherë me riorganizimin e tyre, i vetëdijshëm për vlerën që do të kishin forcat e armatosura në periudhën e trazuar politike që po përjetohej. Ky organizim i ri u përshpejtua më tej nga sjellja fyese e Komodorit anglez Marteen, i cili, pasi hyri në portin e pambrojtur të Napolit më 17 gusht 1742, vendosi neutralitet në luftë për trashëgiminë e Milanos, Parmës dhe Piaçencës. Shuma të konsiderueshme u shpenzuan më pas për mbrojtjen e Shtetit; porti u fortifikua, u ngritën llogore dhe bateri rreth Gjirit; u krijuan fabrika armësh dhe artilerie; Ushtria u rrit dhe u përmirësua, dhe në një kohë të shkurtër ajo ishte e pajisur mirë dhe e armatosur mesatarisht, e gatshme për çdo eventualitet. Në fushatën e vitit 1744 kundër austriakëve që donin të pushtonin Mbretërinë, ushtria arriti rezultate të shkëlqyera, dhe në veçanti disa nga regjimentet e formuara midis viteve 1735 dhe 1737 u dalluan, përfshirë regjimentin "Mbretëror Maqedonas". Si dhe pse u krijua ky regjiment me popull shqiptar? Autori i kronikës së regjimentit Mbretëror Maqedonas (Bologna, Volpe, 1767), pas një reference të përgjithshme për kolonizimin helen, bizantin dhe manastiror të shekullit të 8-të, thekson rëndësinë e arritur nga i pari në Napoli dhe Siçili dhe marrëdhëniet familjare që ekzistonin midis familjeve nga Italia e Jugut që migruan në Greqi dhe familjeve nga ku territor që u vendosën në Mbretëri. Ai gjithashtu thotë se Karli III "ndër kujdeset e para të kësaj Mbretërie shumë të lulëzuar" dëshironte "që nën flamujt e tij të lavdishëm, një batalion populli maqedonas të lulëzonte dhe të rivendosej, ai popull luftëtar i famshëm, i cili nën Filipin dhe Aleksandrin e Madh, birin e tij, madhështinë e Perandorisë Greke, u përhap nga një pol në tjetrin". Marrëdhënie të shkëlqyera kishin ekzistuar prej kohësh midis Mbretërisë së Napolit dhe shqiptarëve,, dhe kjo dëshmohet nga emigrimi në Itali. Pati dy emigrime kryesore shqiptare: e para, gjatë kohës së Alfonsit I të Aragonës, kur ai thirri Demetrio Rerez, një kapiten me përvojë dhe trim, nga Shqipëria me një grup të fortë shqiptarësh, duke i përdorur ata për kryengritjen kalabreze. Ata ishin me të vërtetë themeluesit e kolonive të para në Itali. E dyta ndodhi kur, pas ndihmës që Giorgio Castriota i solli Ferdinandit I në luftën e vitit 1460, ushtarët e tij, të etur për një jetë më pak të vështirë, u larguan dhe u vendosen pergjithmone ne fshatrat e mbreterise..Tani, nëse dëshirojmë të kërkojmë një justifikim për krijimin e regjimentit të lartpërmendur, duhet të kujtojmë se disa shekuj më parë, një regjiment maqedonas kishte shërbyer tashmë nën flamurin e mbretërve të mëparshëm spanjollë me rezultate vërtet të shkëlqyera, si për shkak të shpirtit të lartë luftarak të trupave ashtu edhe për besnikërinë e treguar ndaj mbretit. Megjithatë, formimi i regjimentit "Maqedonia e Vërtetë" nuk u prit me miratimin e Republikës Veneciane, e cila, e mësuar me rekrutimin e milicisë shqiptare, natyrisht e shikoi çështjen me xhelozi dhe frikë nga qëllimet ekspansioniste. Aq shumë saqë Mocenigo, ish-ambasador i Republikës në Napoli, u shpreh kështu: "Nuk e di nga çfarë fryme, i joshur dhe i tërhequr nga milicia greke dhe shqiptare, Oborri u shty të formonte një regjiment shqiptar, nga i cili batalioni i parë ishte gati të plotësohej në kohën e nisjes sime për në Kapua. Kjo kulturë e grekëve dhe shqiptarëve në këtë Oborr shumë të kohëve të fundit, e kombinuar me atë që praktikohej në të gjitha portet e dy Mbretërive dhe veçanërisht në Mesina midis tregtarëve të të njëjtit komb, është më e dukshme se kurrë dhe duket se tregon qëllimin për të ringjallur të njëjtat ide që nuk ishin gjithmonë të gabuara nga Normanët e lashtë. Pavarësisht mendimit të kundërt të disave dhe pengesave të vendosura nga Republika Veneciane, qeveria e Karlit III, duke e konsideruar të dobishme krijimin e regjimentit të ri, ngarkoi Kryeministrin Montealegre të negocionte rekrutimin e atyre njerëzve dhe, për këtë qëllim, ai përdori epiroten Attanasio Glichi, i cili kishte vendbanim dhe pronë në Napoli, dhe bashkatdhetarin e tij Kontin Stratti Cicca. Të dy vazhduan të rekrutonin shqiptarët duke dërguar kontingjentin në Kapua ku..." Stratti Cicca arriti të formonte batalionin e parë të cilin e quajti Macedone. Në vitin 1738, komanda e batalionit u mor nga Konti Giorgio Corafà i Qefalonisë, një oficer i shquar i njohur me qeverisjen e atyre popujve, pasi kishte shërbyer tashmë në shërbimin ushtarak të Republikës Veneciane. Ai jo vetëm që siguroi organizimin e përsosur të batalionit, por edhe e zgjeroi atë duke rekrutuar shqiptarë të rinj dhe më pas e transformoi atë në regjimentin "Maqedonia e Vërtetë", i cili konsiderohej një korpus i rregullt italian, duke gëzuar të gjitha prerogativat që u atribuoheshin atyre. Në fakt, një njoftim Mbretëror u shpreh fjalë për fjalë si më poshtë:"Duke pasur parasysh Mbretin dhe Drejten  e Dominimit, që i përket atij mbi Vendin dhe njerezve, nga i cili përbëhet Reximiento de Infanteria e Republikës së Macedonios dhe arsyen e Vasalëve legjitimë, të cilët për këtë arsye pajtohen me të njëjtën gjë, ai erdhi të deklaronte se citado Reximiento Real Macedonia konsiderohet si Ushtria Italiane dhe gëzon këtë rrethanë të këtyre prerogativave dhe preferon që t'u përkasë atyre." Prandaj, nën udhëheqjen e Corafà-s, regjimenti hyri në fushatë në vitin 1744, u dallua dhe ishte në gjendje të përballontepër situatën e rëndë të krijuar në Velletri nga surpriza e guximshme dhe e guximshme e natës e tentuar nga Lobkowitz më 10 gusht. Qyteti i Velletri-t ndodhet në majë të një shkëmbi të malit vullkanik Artemisio, rreth të cilit toka zbret në shpate të pjerrëta. Në fund të secilës prej tre luginave që degëzohen nga mali rrjedh një përrua i vogël; këto lugina, duke u ngritur gjithnjë e më të pjerrëta dhe më me guxim drejt veriut dhe perëndimit, përfundojnë në kreshtën e lartë, të pyllëzuar dhe të gjatë të malit Artemisio. Përbërja e dy ushtrive ishte si më poshtë: Ushtria e Lobkowitz-it: 11 regjimente këmbësorie, të përforcuara nga 6,000 burra të milicisë së këmbësorisë së parregullt, të përbërë nga elementë të ndryshëm (transilvanianë, sllavë, kroatë, etj.); 10 regjimente kalorësie (6,000 kuaj); 2,000 husarë hungarezë; 40 topa. Një total prej 30,000 burrash, nga të cilët 8,000 ishin kalorës. Ushtria Spanjolle-Napolitane: Kontingjent spanjoll: 11 regjimente këmbësorie; 3 regjimente kalorësie; 500 kalorës mbretërorë; 300 roje kalorësie të Dukës së Modenës; 12 topa. Gjithsej 18,000 burra, nga të cilët 2,000 ishin kalorësi. Kontingjenti napolitan: 18 regjimente këmbësorie, nga të cilët 5 ishin provincialë; 5 regjimente kalorësie- (Nga një pikturë në Muzeun e San Martinos, Napoli) Lobkowitz dhe ushtria e tij ishin ngritur në malet përballë në pozicione dominuese, por pa asnjë avantazh për të, sepse për të sulmuar kampin armik ai u detyrua t'i çonte trupat e tij në fund të luginave, të cilat të gjitha dominoheshin nga Burbonët. Kështu, në vend të një beteje të ashpër në shkallë të gjerë, ai preferoi një luftë guerile të pamëshirshme me sulme të vogla e të papritura, duke e shtyrë gjithnjë e më shumë armikun dhe duke e ngacmuar vazhdimisht, me qëllim që ta rraskapitnin, ta lodhnin dhe ta detyronin të tërhiqej. Karlo III. leria; 30 copë. Gjithsej 17,000 burra, përfshirë 2,000 kalorësi. Në total, ushtria e Karlo III numëronte 35,000 burra, përfshirë 4,000 kalorës dhe 42 topa. Komanda supreme ishte marrë nga Mbreti, ndërsa kontingjenti spanjoll ishte nën komandën e Kontit de Gages dhe ai napolitan nën komandën e Dukës së Castropignano-s. Kampi i ushtrisë së Charles III kishte krahun e djathtë të vendosur në shpatet e Artemisios, të majtën në Porta Romana dhe qendrën në qytet. Pjesa e përparme e kampit ishte më shumë se e fortifikuar, ndërsa pak më tej në kodrën Cappuccini, makineritë dhe artileria ishin të vendosura në një park ushtarak.Lobkowitz dhe ushtria e tij ishin vendosur në malet përballë në pozicione dominuese, por pa asnjë avantazh për të, sepse për të sulmuar kampin armik ai u detyrua t'i çonte trupat e tij në fund të luginave të dominuara nga Burbonët.Kështu, në vend të një beteje të madhe me frontale,  preferoj një luftë guerile të pamëshirshme me sulme të vogla dhe të papritura, duke iu afruar armikut gjithnjë e më shumë dhe duke e ngacmuar vazhdimisht, me qëllim që ta rraskapitin, ta lodhin dhe ta detyrojnë të tërhiqet.Në vend të kësaj, Konti i Gages, për të përmirësuar pozicionet e tij dhe për të shmangur luftën guerile që po u shkaktonte humbje të mëdha trupave, planifikoi dhe kreu një aksion të mrekullueshëm surprizë natën, duke arritur me katër mijë ushtarë të pushtonte majën e malit Artemisio, i cili ishte i garnizonuar rëndë, në agim të 17 qershorit, duke pushtuar më pas malin Spino dhe duke kapur sasi të mëdha artilerie dhe furnizimesh, si dhe të burgosur të shumtë.Paniku për shkak të kësaj surprize ishte i përhapur në kampin austriak dhe arriti deri në Romë, ku portat u mbyllën shpejt; megjithatë, Gages, pasi arriti qëllimin e tij, e ndaloi veprimin e tij në Monte Spino; pjesa tjetër e ushtrisë nuk lëvizi dhe kështu humbi mundësia për të shfrytëzuar suksesin.Ky veprim i armëve, ndërsa rriti moralin e ushtrisë Burbone, i demoralizoi shumë trupat e Lobkowitz-it, të cilët ishin të tronditur dhe të lodhur, dhe radhët e të cilëve ishin të prekura nga sëmundje të shumta, për shkak të klimës dhe mungesës së ushqimit. Në këtë situatë, Princi Lobkowitz vendosi që e vetmja mënyrë për të arritur rezultate të kënaqshme ishte manovrimi në befasi. Duke zbuluar se pjesa më e dobët e vendosjes së armikut ishte krahu i majtë, dhe kjo u konfirmua nga një zbulim që ai kishte kryer nga Gjenerali Browne, ai vendosi të sulmonte këtë krah natën dhe të depërtonte në qytet, ndërsa forcat e tjera do ta mbanin krahun e djathtë të armikut drejt maleve. Pasi përcaktoi planin e tij, ai ia besoi Gjeneralit Browne detyrën e depërtimit në Velletri, dhe Gjeneralit Platz sulmin.të malit Artemisio, ndërsa gjenerali Andreassj do të sulmonte frontalisht nga Petrone. Kolona e Browne-it ishte 6,000 ushtarë, dy të tjerët 5,000; Lobkowitz me pjesën tjetër të forcës, 4,900 burra, mbeti në rezervë në qendër. Aksioni u zhvillua natën e 10 gushtit 1744. Kolona e gjeneral Browne-it marshoi gjithë natën në heshtje të thellë, përmes fushave dhe vreshtave, derisa hasi, pranë Velletri-t, një kamp trupash spanjolle të cilin e mposhti menjëherë me një sulm të papritur. Pastaj, duke u shfaqur poshtë Velletri-t, sulmoi rojet e Portës së Napolit, hyri në qytet, i habiti shumicën e armikut në gjumë, duke shkaktuar panik dhe konfuzion të madh. Kolona tjetër, sipas planit të Lobkowitz-it, ishte të sulmonte në të njëjtën kohë hendekun e njohur si hendeku i Kapuçinit; Por operacioni nuk ishte plotësisht i suksesshëm për shkak të kushteve të pafavorshme të rrugës, të theksuara nga vështirësitë e një marshimi nate, kështu që kolona mbërriti ndjeshëm vonë dhe nuk mundi të sulmonte deri në agim. Kolona e tretë, më e fortë dhe më e aftë, së cilës iu besua detyra më e guximshme, sulmoi malin Artemisio nga ana e Fajola-s, i cili, për shkak të fortifikimeve të tij të forta dhe të thella, përfaqësonte "mburojën e kampit napolitano-hispanik". Kjo kolonë, e përbërë nga 7,000 burra, përfshirë kroatë, likanë dhe grenadierë, dhe milicitë e tjera të elitës, sulmoi malin e lartë të Fajola-s më 11 gusht, në agim. Një nga repartet e saj sulmoi postin e avancuar të Micheletti-t me granata, mbrojtësit e së cilës, pas një mbrojtjeje të fuqishme, u mposhtën dhe u kthyen në arrati. Lobkowitz kështu pushtoi lehtësisht tre të katërtat e malit dhe kapi fortifikimet kryesore, duke përfshirë ato të Bonetto-s, Lingua di Serpe dhe Brigadiere. Njësitë e mbetura të kolonës sulmuan njëkohësisht postin vendimtar të Sombreros, i cili siguronte siguri për të gjithë artilerinë e mbrojtjes. Pavarësisht trimërisë së demonstruar nga këto njësi në sulm, rezistenca e mbrojtësve ishte vërtet e admirueshme, veçanërisht nga ana e trupave të Kontit Benedetto Corafà, kapiten i grenadierëve shqiptarë. Corafà, me kompaninë e tij dhe një kompani tjetër grenadierësh nga regjimenti spanjoll i Lombardisë, u mbrojt për dy orë, duke arritur të përmbante sulmin e armikut. Regjimenti maqedonas, i cili më pas mbërriti si përforcime, nisi një kundërsulm dhe i shpartalloi austriakët, duke rimarrë të gjitha fortifikimet që kishin pushtuar atë mëngjes. Për të demonstruar trimërinë e trupave, le të përmbledhim atë që tha Rodotà. Gjeneral-lejtnant Konti Sajves, duke kuptuar se austriakët kishin përparuar në majë të malit, ku kishte shumë pak trupa mbrojtëse, marshoi menjëherë atje me dy batalione, të përforcuara më vonë, me urdhër të Gjeneral de Gages, nga regjimenti "Mbretëror Maqedonas" nën komandën e Kontit Don Giorgio Corafà. Ndërsa ai përparonte me guxim përgjatë shpateve të pjerrëta të maleve, të goditura rëndë nga zjarri armik, atij iu bashkua Dekani i gjeneralit të lartpërmendur dhe mori urdhër të përparonte drejt kompanive të granadierëve të stacionuara atje lart, për t'i mbështetur ata. Rrugët e ndryshme dredha-dredha të atij mali formonin një labirint të ndërlikuar dhe Corafà, i panjohur me zonën dhe pa një udhërrëfyes, nuk dinte se cilën duhej të ndiqte për të arritur shëndoshë e mirë në destinacionin e tij. Ai i kërkoi Dekanit udhëzime, i cili, më pak i ditur se ai, i tregoi rrugën që kishte ndjekur vetë.Corafà vazhdoi përparimin e tij dhe, duke parë një varg të madh grenadierësh në distancë, u përparua drejt tyre, plotësisht i ekspozuar. Megjithatë, sapo arriti nëzonen e qitjes, një breshëri e dhunshme goditi tridhjetë shqiptarë, të vdekur dhe të plagosur. Koloneli Corafà e kuptoi gabimin e tij, i cili po e çonte drejtpërdrejt te armiku, i fortifikuar pas llogoreve të pushtuara, dhe e ndali marshimin e tij, duke e kuptuar plotësisht se nëse vazhdonte, do të pësonte humbje shumë të rënda. Nga ana tjetër, ai nuk donte të kthehej prapa për të kërkuar grenadierët e tij, siç ishte urdhëruar, nga frika se ushtarët e tij do të mendonin se do të tërhiqeshin me breshërinë e parë të armikut, duke dobësuar kështu guximin e tyre. Në këtë situatë, Konti Corafà, duke shqyrtuar fushën e betejës, vuri re se brigada e Mbretëreshës së Spanjës po shkonte drejt malit të lartë, nën sulmin e forcave dërrmuese armike. Megjithatë, ndërsa brigada përpiqej të arrinte objektivin e saj, ajo u sulmua papritur nga armiq të shumtë të cilët, pasi dolën papritur nga llogoret e tyre, u përpoqën të bllokonin përparimin e saj. Corafà vendosi t'i vinte në ndihmë brigadës dhe pastaj të marshonte drejt majës së malit, ku luftimet po zhvilloheshin ashpër dhe jo pa rrezik të madh për mbrojtësit. Ai dërgoi regjimentin shqiptar, i cili sulmoi austriakët me një forcë të tillë saqë ata u detyruan të tërhiqeshin, të shkatërruar, në llogoret e tyre. Kjo tërheqje i inkurajoi regjimentet spanjolle dhe napolitane, të cilët menjëherë lëvizën për të mbështetur shqiptarët. Mbreti, i cili nga fusha kishte vëzhguar me kujdes të gjitha veprimet e guximshme të regjimentit"Mbretëror Maqedonas" dhe i cili në atë ditë kritike, i guximshëm dhe i qetë, dinte si ta kombinonte madhështinë e shpirtit të tij mbretëror me cilësitë e një gjenerali ekspert, dërgoi menjëherë një pjesë të rojeve spanjolle për të mbështetur shqiptarët dhe brigadën e Kastijës për të prerë tërheqjen e armiqve që po iknin. Ndërkohë, brigada e Mbretëreshës ishte ribashkuar me çlirimtarët e saj. Kompanitë e granadierëve dhe rojet, të cilat ishin të vendosura pas kodrës Sombrero, përparuan për t'i mbështetur ata. Përparimi i kaq shumë trupave e alarmoi armikun, i cili pushtoi majën e malit, aq sa e detyroi të tërhiqej me nxitim, i ndjekur nga shqiptarët deri në rrëzë të malit, ku u strehua në një pyll të dendur. Duke pasur parasysh demoralizimin e madh të trupave armike, nëse ndjekja do të kishte vazhduar, siç i kishte propozuar Konti Corafà Gjeneral-Lejtnant Kontit Sajves (siç e dëshmoi ai vetë në certifikatën e tij), lufta në Itali ndoshta do të kishte mbaruar po atë ditë, me disfatën totale të austriakëve; në vend të kësaj, shqiptarëve iu urdhërua të ndërprisnin veprimin e tyre. Kjo bëmë me armë, e cila zgjati pesë orë luftime të ashpra, ishte më e rëndësishmja e fushatës dhe e ngriti shumë moralin e trupave napolitane dhe austriake. Merita për fitoren duhet t'i atribuohet kryesisht regjimentit maqedonas, edhe nga njohja e vetë armikut. Rodotà thotë në lidhje me këtë: "Vetë Madhëria e Dy Siçilive, e cila ishte spektatore e saj dhe nën kujdesin e saj më të lavdishëm pa këta njerëz të luftonin, pati mëshirën, pas fitores së arritur, të thërriste Kontin Corafà dhe, në prani të të gjithë gjeneralëve napolitanë, ta shpallte atë me shprehje të forta".shumë mirë i shërbyer dhe i kënaqur, jo më pak se koloneli, sesa i gjithë regjimenti." Kapiten Gjeneral Konti Gages e konsideroi të përshtatshme, në njohje të trimërisë së treguar, t'i jepte Regjimentit "Mbretëror Maqedonas" nderin e qëndrimit për të garnizonuar pozicionet e pushtuara. Regjimenti qëndroi në pozicion për tetëdhjetë ditë, gjithmonë nën armë, duke duruar vështirësi të mëdha, veçanërisht për shkak të motit të keq, dhe kur armiku u tërhoq më 10 nëntor, ai mori pjesë në ndjekjen e tij, duke kapur 400 të burgosur. Pasi operacionet e vitit 1744 përfunduan dhe trupat u mblodhën në kazermat e dimrit, Gjenerali Gages.Për të zhvilluar planin e ri të betejës së ushtrisë për përparimin drejt Lombardisë, ai formoi Brigadën e Maqedonisë, duke shtuar në një batalion të "Maqedonisë së Vërtetë" dy batalione të Wirtz, dy të Ischoudi dhe një të Burgundy. Ne donim të kujtonim disa nga veprat e lavdishme të "Maqedonisë së Vërtetë" sepse ato nderojnë popullatat e shumta italo-shqiptare të shpërndara në të gjithë Italinë jugore. Italianë në shpirt, ndërsa ruajtën dialektet dhe zakonet e tyre, ata luftuan në Luftën e Madhe të kohëve të fundit me besim dhe entuziazëm për madhështinë e vendit të tyre.   ( Luigi Lusi )

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Stradioti(Shqiptari) i pathyeshem ne sherbim te San Marcos

 Në Treviso të Italisë,në kishën e Santa Maria Maggiore do të mahniteni dhe adëmironi një monument funerali madhështor,që për ne shqiptarët është një krenari,e races tonë prej luftëtarësh brez pas brezi,kushtuar Kontit Marko Bua.

Francesko Agolani,fisniku trevigjan, pasarrdhes i tij nga mbesa e Marko Bua,ne pllaken e ketij varri momental,punuar me mjeshteri nga skulptori lombard Agostino Busti,i njohur si Bambaia,qe fillimisht ishte destinuar per muzikantin Franchino Gaffuria, por mar nga vete nga Marko Bua ne Certosa te Pavias,si plaçke lufte gjate marjes se qytetit ne vitin 1528.Sternipi i tij Francesko Agolani do ti beje nje dedikim ku permbledh gjithe jeten e tij prej luftetari,ku emri i tij pushtoje dhe nderohej ne gjithe Europen;

" Kushtuar Konte Mercurio Bua, te princeve te Poliponezit,komandant i kaloresve Epiriot,i cili pasi kishte mundur shume here i francezi qe luftonin kunder Aragonezi e ti kishte perzene nga mbreteria e Napolit,pasi ketheu dukatin e Milanos te Ludovico Sforca ne Pisa dhe lirine e saj,pasi u arratis nga Trivulzio dhe pushtuar Novara,duke mundur Pavia ne lufte dhe mar kete pllake varri e denje per nje re si plaçke lufte,pasi i ketheu Bolonjen papa Giulio II,dhe riketheu bavarezet nen autoritetin e Imperatore Massimiliano,duke i mbrojtur nga zvicerianet ne Marignano,Francesco I mbret i Frances aleat me venecianet dhe ne fund duke u bere Komandant Suprem i gjithe ushtrise,pas vdekjes te Alviano dhe pasi kishte perzene Spanjollet afer Verones,i admirueshem per aftesi luftarake,ketu pushon ne paqe perjetesisht.Francesco Agolanti,fisnik trevigian,sternip i mbese se tij,vendos ne vitin e shpetimit 1637"

Marko Bua pasaarrdhes i familjes princerore shqiptare te Bua Shpata,paraarrdhesit e tij kishin qene despot te Angelocastro dhe Artes,dhe baron te Despotatit te Morese.Babai i tij ishte i fameshmi udheheqes i shqiptareve te Poliponezit Pietro Bua,pas vdekjes se tij ne moshe fare te re ne vitin 1489,u trasferua ne Venecia ku dhe ndrroi emrin ne Mercurio.

Duke filluar nga viti 1509,pasi kishte shperthyer lufta e trete e Italise e njohur edhe si lufta e lidhjes se Cambrai,Marko Bua kethehet ne Itali dhe zhvillon luftra ne interes te tij ne Republiken Venete,qe e kishte pritur me pare,jane te njohura luftrat e tij ne Bassano,Soave,Caldiero,Cittadela,Cstelfranco,Nervesa dhe Montello,pushtoje keshtjellen e Longino,Gradisca d'Isonzo dhe Castelnuovo te Garda.Ne 9 Maj te ketij viti mori pjese ne betejen e fameshme te Angenadello,duke triumfuar mbi udheheqesin e trupave veneciane Bartolomeo Alviano.Mori pjese dhe ne rrethimin e Padoves 1509 dhe Trevisos 1511.Fama e tij mori dhene me marjen e keshtjelles veneciane te Quero(1509) Ne kete perriudhe 1510 Imperatore Massimiliano i Asburgeve i dhe Marko Bua titullin e Kontit te Sacro Romano Impero me predikatet e Iliaz e Suave.Marko Bua pritet ne nje takim nga doge Leonardo Loredan ku diskutohet dhenia e komandes te te gjitha trupave stradiote.

Emri dhe fama e tij do te vazhdonte te ngrrihej dhe te ndiqte famen e nje tjeteri luftetar te madh,jo shume kohe me pare qe Europa e njifte mire dhe e nderonte, ate te heroit tone kombetar,Dragonit te Arberit Gjergj Kastriot Skenderbeut.Jeta me luftrat e ketij epirioti te famshem, do ti benin nder paraarrdhesve te tij te famshem te tokes legjendare te Epirit,Akilt,Odisese,Pirros dhe Skenderbeut.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Ago Vasiari, Jusuf Arapi, Odisea Andreuçi ne penelin e Louis Dupre.

 Per hulumtimin e historise,nuk na ndihmojne vetem tekstet historike dhe biografite e ndryshme,te shkruajtura nga autore te ndryshem,si shqiptar dhe te huaj,per te njohur figurat historike tonat,aq me shume kur behet fjale per periudhat e hershme kur ku dokumentacion viziv eshte i paket ose mungon fare.Jane pikturat ato qe na ndihmojne per kete aspekt.Nje hulumtim i tyre, konfrontimi mes pikturave te ndryshme, mund te na jap rezultate te kenaqeshme,ne zbulimin e ketyre figurave historike.Ne rastin konkret piktori francez Louis Dupre,na ka lene nje deshmi historike,gjate vizites se tij ne oborrin e Ali Pashe Tepelenes.Ne tabllone e tij te vitit 1827 "Mbajtesi i vules" te Ali Pashes do te na paraqes Ago Vasjarin,por Dupre nuk citon emrin e tij.Dihet nga dokumentat se Ago Vasjari ka qene mbajtesi i vules se Aliut, ne kete periudhe dhe ka qene njeri nga komandantet e guardes personale te Aliut.Po te krahasojme kete tabllo me nje tjeter te Duprese te cilat jane ne kohe reale historike,ate me titull " Ali Pasha of Janina huntingon Lake Butrinto" te marsit 1819,do te shikohet qarte qe ai ne fund te varkes eshte i njejti me ate te mbajtesit te vules dmth Ago Vasjarin,guardia personale e Aliut ne kete vozitje ne liqen.Po ashtu ne kete vozitje,nje element tjeter ku na shfaqet pas shpatullave te Aliut,Jusuf Arapi nje tjeter njeri i besuar i Aliut ne daljet e tija.Jusuf Arapi sipas Henry Holland eshte edhe vellai i madh i Aliut,te cilen Veliu babai i tij e kishte pasur me nje skllave nga Etiopia.Duket qarte nga ngjyra e lekures,qe e pershkruan Holland gjate vizites ne Tepelene.Nje tjeter element ne kete tabllo eshte edhe Odise Andreuçi edhe ky nje nga komandantet e guardes personale te Aliut, djali i Andreas Verousis shoke armesh me Aliun ne rinine etij,pasi u kap rrob dhe u burgos nga osmanet dhe vdiq ne burg.Aliu ne emer te miqesise me babain e tij e mer nen mbrojtjen e tij ku e rrit dhe e pregatit ushtarakisht,dhe eshte nje nga te besuarit e Aliut,pjese e mbrojtjes fizike te Aliut.

Albert Pasho

Ago Vasiari

        Mbajtesi i Vules te Ali Pashe Tepelenes

                                ( Ago Vasiari )

                                  Jusuf Arapi

Free Blogger   Albert Pasho

Piktorja turke, Melek Celal Sufo, nje nga pasarrdhesit e Ali Pashe Tepelenes.

 Melek Celal, ka qene nje  intelektuale,shkrimtare, piktore,skulptore nga me te rendesishme te periudhes se fundit te Perandorise Otomane dhe te viteve te para te Republikes Turke.Perveç ketyre fushave te jetes, ajo ishte e interesuar edhe per artizanatin, si qendisja,kaligrafine,moden, etj.Ajo mbajti,intervista, ekspozita ne galerite e arteve figurative, me pikturat e saj,dhe botoi libra qe pershkruanin mjeshtrat e lashte te kaligrafise dhe qendisjeve turke, ne bote.Ajo eshte nje nder pasarrdhesit e fundit te "Dinastise Tepel-Enian" te Ali Pashe Tepelenes.Sepse perveç Melek Celal, ne turqi ka dhe te tjere  pasarrdhes te  Ali Tepelenes,si; Ebuzziya Tevfik,Abdulhak Sinasi Hisar dhe Namik Kemal.

 Namik Kemal ka qene politikan,intelektuale,shkrimtar,poet,gazetar,dramaturg nga me te rendesishmit te periudhes se fundit te Tanzimatit,dhe njekohesisht kushuri me Melek Celal, duke i perkasur te njejtes prejarrdhje, ate nga Ali Pashe Tepelena.

Fatma Melek ( Melek Celal, eshte emri qe ajo mbajti pasi u martua) lindi ne 2 Prill 1896 ne Stamboll,si vajza e vetme e Miralay(Kolonel) Abdurrahman Ziya Bey dhe Naciye Hanim.Eshte nena e saj Naciye Hanim e cila ka prearrdhije nga  Ali Pashe Tepelenea.

Melek mer nje shkollim dhe edukim te mire, sepse familja e saj eshte e pasur dhe intelektuale.Ajo u rrit me gjyshen e saj Esref Hanim,nje nga grate me te respektuar te kohes,ndersa kusheriri i saj Nasib Hanim ka pasur lidhje te rendesishme me intelektualet e kohes .Nena e saj Naciye Hanim vdiq ne vitin 1916.Ndersa babai i saj kononeli Abdurrahman Ziya Bey,ishte  larg Stambollit dhe familjes per shkak te detyres se tij ushtarake, ne Rumani gjate luftes se pare botrore.Ziya Bey babai i saj do te vdes ne 4 Maj 1918.

Melek Celal do te martohet me avokatin cipriot  Celal Sofu Bey ne 3 Gusht 1917.Shtepia e saj,sherbeu si qender intelektualesh,ku takoheshin njerez te famshem te kohes nga fusha e letersise dhe te artit.Nga kjo martese do te lind nje djali i vetem, Mustafa Ziya ne 15 Tetor 1918 ne Stamboll. Burri saj Celal Bey do te vdes ne vitin 1946,ndersa djali saj Mustafa Ziya ne vitin 1994.

Melek Celal ka qene nje njohese e madhe e Europes, dhe artit europian,kjo per shkak te udhetimeve te shpeshta per arsye pune dhe personale ne Europe.Udhetimi i pare i saj i perket vitit 1922,dhe keto u pasuan me te tjera ne kohe.Pas vdekjes se burrit ne 1946,ajo udhetoi shpesh,Gjermani,Zvicer e Austri,sidomos ne Monako e Bavarise.Kjo per arsye pune ne galerite pikturave ku ka bere dhe ekspozimet e pikutrave tesaj,por edhe per probleme shendetsore.Per problemet e saj shendetsore,ajo filloi te ritakoi mjekun e saj,doktorin gjerman Arno Eduard Lampe,qe ekishte njohur 30 vjet me pare.Melek Celal dhe Arno Eduard Lampe, do te martohet per here te dyte,me te ne 30 Nentor 1956,dhe do te vendosen ne Mynih.Ne vitin 1974,ne moshen 98 vjeçare,do ti  vdes burri, profesor Lampe pas nje semundje te gjate,qe  kish qe e kishte mobilizuar ne shtrat. Melek Celal do te vdes ne 15 Shtator 1976 ne Mynih te Gjermanise.Ajo ishte nje nga pasarrdhesit e fundit te Ali Pashe Tepelenes.

Melek Celal,perfaqeson  nje nga grate e para,te brezit te pare te artisteve modern turk,lindur ne fundin e Perandorise Otomane ne fund shekullin e XIX,dhe qe vazhdoje jeten artistike gjate perriudhes se Republikes se pare turke,ne gjithe veprimtarine artiske do te pasqyroje ndryshimet rrenjesore te modernizimit te kesaj republike,edhe pse sot eshte pothuajse nje figure e harruar.Punimet e saj artistike ajo i ka firmosur me emrin Melek.

Albert Pasho

Ne galerine fotografike,perveç potretit te saj dhe te djalit te saj, poshte jane paraqitur disa punime te saja.

Free Blogger  Albert Pasho

Ali Pasha i Janines, Origjina e tij,karakteri,pushteti,qellimet dhe burimet.1809

Historia e Ali Pashe i Janines,origjina e tij,karakteri,pushteti qellimet dhe burimet.Nga periodikia "The Literary Panorama",Vellimi i VI nga Charles Taylor,1809.

Midis princave të Mustafa Bairaktarit, Ali Pasha i Janinës, zë një vend të rendesishem, ushtria dhe publiku i kanë kushtuar shumë vëmendje sjelljes së tij, dhe i kanë ndjekur me ankth veprimet e tija.Ne kemi menduar se historia e këtij udheheqesi, mund të kontribuojë për të hedhur dritë mbi shkakun e këtij interesi publik, ndërkohë që në të njëjtën kohë do të ishte nje shërbim per te kuptuar,cilat probleme serioze ka krijuar per Porten. Në natyrën e problemeve per Porte krijuar prej tij, Buonaparti mbështetet për realizimin e projekteve të tij kundër perandorisë turke. Ai mendon se kjo qeveri e ndarë (Janina e Aliut), kur të pushtohet nga forcat e tij të përqendruara ne numer te madh, do të dorëzohet me pak rezistencë dhe se ai mund ta zëvendësojë ate me veten e tij,si qender e besnikërisë, në vend të një pasardhësi të osmanëve,e thene kjo me një fjalë. Nga ana tjetër, ne dyshojmë se afrimi i rrezikut ekstrem do t'i shtynte këta pasha tani të përçarë mes tyre, të bashkoheshin për mbrojtjen e tyre të ndërsjelltë, se ata do të kishin te qarte dhe të mjaftueshëm, për të kuptuar se shkatërrimi i autoritetit osman, nuk do të mungonte edhe në rrënimin e shtëpive të tyre, dhe formimi i dukave dhe principatat, etj. për gjeneralët e perandorit dhe mbretit.Napoleone do të përballet me një rezistencë te detajuar, natyra e vendit i favorizon kundërshtarët e tij, dhe ka mundësi ,që një gjeni i dëshpëruar i turqise, ta mësojë atë, të mendojë më pak për aftësitë e veta dhe të mos e shesë lëkurën e ariut, deri sa te mos e ket kapur,dhe ta rrjepur. Lufta e tanishme me Austrinë ka për qëllim Turqinë, nga ana e Francës. Nëse Turqia është e mençur, trupat e saj do të mbajne një pozicion që nuk do të lejojë Rusinë të drejtojë trupat e saja te medhaja, si te doje ajo. Turqia, me pak fjalë, mund të mbajë një lloj kontrolli mbi fqinjët e saj, qe e rrethojne dhe Buonaparte mund të zbulojë se rruga për në Persi dhe Indi,qe eshte objektivi i tij final, është e bllokuar dhe shumë fort,për të lejuar kalimin e tij. Por duke hequr dorë nga çdo referencë e mëtejshme për politikën e Napoleonit te Madh, ne dëshirojmë t'i prezantojmë lexuesit tonë me një kapo turk, i cili, megjithë fatkeqësitë, është ngritur në një nivel të lartë, i cili lexon  gazetat e Evropës dhe parashikon që një ditë këta evropianë të mallkuar mund t'i shkaktojnë probleme. Një prijës që nuk i duhet gjë tjetër ,veçse shkathëtesi dhe disipline te mosbesimtarëve, për t'i bërë ata të dridhen ,por dhe vet ata, te dridhen perpara emrit të Pashait së Janinës. Qendresa e një gjysmëbarbari ne pavarësinë e tij të egër, mund të paraqesë nje pengese më të mëdhe, për përparimin e ambicieve të furishme, sesa të gjitha ato që kanë goditur per te kumdershtuar triumfin e tij prej fitimtari te patolerushem ne gjithe rajonet e Europes civilizata ma e magjepsur.Aliu, aktuale Pasha i Janinës, lindi në një fshat,afer Tebelenit, ose Tebdélem, një qytet i Thesprotisë së lashtë, tani pjesë e Shqipërisë, rreth 60 milje larg Janinës, në veri. Babai i tij ishte, thuhet, një Pasha me dy bishta(code), që komandonte atje, dhe nëna e tij, e cila zotëronte guximin e amazoneve të atij vendi, ia transmetoi atij me eksiztencen e saj. Kur babai i tij vdiq, Aliu ishte shumë i ri për të mbrojtur zotërimet e tij dhe do të ishte zhveshur(grabitur pasurine) prej tyre, nëse nëna e tij nuk do të merrte ne dore administrimin e pasurive, e vuri veten ne krye veten të shqiptarëve dhe me guximin e saj të patrembur, e ndihmuar nga sakrifikimi  e pasurisë së saj,beri të zmbrapsi me sukses sulmet e përsëritura të armiqve të tij të shumtë. Në mes të betejave, nga të cilat paqja e Thesprotisë trazohej shpesh, Aliu, duke u rritur si burrë, përvetësoi parimet e para të luftës dhe te komandimit, sapo ishte në gjendje të mbante një musket(pushke), zuri vend ne komande. Më i guximshmi ndër guximtaret, ai kaloi te gjitha gradat e hirarkise ushtarakedhe nuk ndermori t'i komandonte shokët e tij, derisa te kishte provuar veten të denjë për te komanduar, me arritje ushtarake që siguruan miqësinë e tyre. Më pas ai zvendesoi  nënën e tij. Ai nuk ishte vërtet gjithmonë i suksesshëm, dhe fatikeq, më shumë se një herë, e tradhtoi guximin e tij pa e trembur. Aliu, i dëbuar nga Tebeleni, pasi kishte humbur pothuajse të gjitha fshatrat e tij, në një kohë ku mbeti me pak para, me të cilat do të paguante trupat e tij. I trembur nga fatkeqësitë, ai dinte se si të krijonte burime të tjera dhe revolucioni ne vazhdim vendosi fatin e tij.Që nga ai moment pushteti i tij ishte objekt i lëkundjeve te sistemit politik.Atij ju bashkuan burra guximtar nga të gjitha anet e vendit,dhe luftuan nen standardin e tij, dhe zotërimet e tij u zgjeruan gradualisht. Ai shpejt i çoi mendimet e tij përtej kufijve të ngushtë me të cilët ishte mesuar ne rinine e tij. I ndjeri Pasha i Janinës, per mungese te  energjisë, e kishte lënë të gjithë Shqipërinë pre e anarkisë ,dhe pasi i kishin prere koken, Aliu u emërua në postin e lirë te pashait,dhe mori në zotërim  Janinen,aktualisht qender e fuqise se tij. I matur në te arrdhen e tij, Aliu nuk humbi kohë per te ndërmarrë hapat e nevojshëm për të forcuar autoritetin e tij, të pasigurt dhe të njollosur me gjak, si vazhdimesi zgjeroi zotrimet e tija, duke pakesuar rebelet me arme kunder Portes.Këta ai më pas i mori nen mbrojtjen e tij si nënshtetas, dhe mbi të gjitha strehoi dhe favorizoi fenë ortodokse. Ai gjithashtu lidhi aleanca me agallaret e Thesalisë, dhe bashkengjiti dy djemtë e tij me pushtetin e tij,duke mar per ta titujt e PashaitSë fundi, pas një sërë suksesesh, të cilat tejkaluan edhe pritjet e tij më të mira, Aliu mori graden me tre bishtat (code), në kthimin e tij nga fushata ushtarake Widin kundër Passwan Oglu, në 1798. Ai është tani (1809) pesëdhjetë e dy vjeç, dhe tek ai nuk dallohen shenja të pleqërisë së parakohshme, fytyra e tij fisnike dhe e hapur, karakterizohet nga tipare të forta, qe demostrojne të gjitha emocionet e dhunshme të shpirtit të tij, megjithatë, ai di si ta dominoje atë, kur është e nevojshme, dhe pamja e tij bëhet tërheqëse, dhe  megjithatë edhe në raste të tilla, e qeshura e tij, se ajo është në kundërshtim me zemrën e tij. Nga ana tjetër, kur ndëshkon, ai nuk është në gjendje ta fshehë zemërimin e tij; dhe linjat e tipareve të tij demostrojne pa rezerva dhunën e temperamentit te tij. Në paraqitje ai është i gjatë dhe atletik, trim deri në ekstrem, dhe krahët dhe kraharori i tij janë zbukuruar nga plagë të shumta ne beteja qe i japin nder. I qëndrueshëm në planet e tij, ai ka pershtatur një linjë veprimi, nga e cila ndonjëherë ka devijuar sipas rrethanave, por që e ka mbajtur vazhdimisht në sy. I bindur se me para mund të ruajë gjithmonë favorin e Portës, ai i paguan rregullisht haraçet e tij Sulltanit, megjithëse në fakt e ka bërë veten të pavarur. Koprracia e tij, për të cilën është kritikuar ashpër, nuk ka asnjë motiv tjetër, dhe mund të konsiderohet si mjeti i tij i vetëruajtjes. Ai kënaqet kur thotë se ai është një Pirro modern (ose Bourrhous, siç e thotë ai), por një Pirro, megjithatë, që tregon respekt të duhur për sovranin e tij. Ndryshe nga shumica e Pashallarve të tjerë, nga njohuritë e tij të përgjithshme, sytë e tij janë gjithmonë të fiksuar tek ajo që po ndodh në Evropë, ai merr gazetat e përkthyera, kërkon me padurim informacione dhe nuk është i papergatitur,per ndryshimet e sistemit politik.Gjithashtu i kujdeshem per trazirat e shpeshta të cilat ndodhin në perandorinë turke, ai në mënyrë te vazhdushme, përfiton nga dobësia e asaj, për të zgjeruar dominimet e tij dhe për të kapur poste me të favorshme. Ai beson për tu justifikuar në krijesat e tij të shumta, te miqtë e fuqishëm që i paguan, madje edhe në Divan,dhe tek Porta. Duke e njohur atë dhe raporte leale me të. Megjithatë ai, i pakënaqur, me kete fuqi kalimtare, Aliu ka par ne të ardhmen, me vendosmërinë për të mos ia lënë Pashallekun e tij një të huaji. Si kemi thene, se ai tashme ka marrë për dy djemtë e tij titujt Pasha. Dhe Porta qe ne pergjithesi pret vdekjen e zyrtareve te saj,per te fituar te drejtat e saj,duket se e ka humbur Shqiperine pergjithmone.Mouctar, djali i madh i Aliut, duke ndjekur shembullin e babait të tij, ka dhënë prova të energjisë më të madhe, madje mund të akuzohet për egërsi. Veliu me një prirje më të butë, duket i zhytur me prekupacionet e administratës. Megjithatë, të bashkuar, nga miqësia më e fortë, asnjë motiv interesi nuk i ka ndarë deri tani këta vëllezër. Aliu ka qeverisur Artën dhe Negrepontin me titullin Pasha. Veliu mban postin e Dervendgi Pasha, ose inspektorit të rrugeve Me këtë bashkim postesh, Aliu ka siguruar mbështetje  e te dy djemtë e tij, bashkimi  i të cilëve, ia forcon më shumë autoritetin. Aliu, gjithmonë nje shqiptar i vërtetë në zemrën , flet vetëm atë gjuhë, dhe greqishten moderne.Ai mbeshtet  lumturinë e tij në komandimin e atyre të cilëve i jane debitor dhe presin nje promovin prej tij.Mouctar ka mesuar turqisht,dhe qe nga femijeria e tij ka familjaritet me armet,i udhehequr nga natyra e tij luftarake.Veliu me mire i shkolluar, mer çdo dite me shume njohuri dhe me shume...Aliiu ka zgjedhur si rezidence penisolen e Janines,formuar nga nje liqen Acherusia,lidhur me Janinen me nje rrip te ngushte,mbrojtur nga nje keshtjelle.Ketu i mbrojtur nga sulmet,Aliu jeton i izoluar nga qyteti dhe banoretNë këtë pozicion të fortë, i aftë për të qëndruar për një kohë të gjatë, edhe pas marrjes së Janinës, ai është i rrethuar nga një grup i zgjedhur shqiptar, i mbrojtur nga trimëria e tyre e natyrshme, por jo nga frika e terrorit te tij. Megjithatë, ai nuk e perjashton kete mjet per te forcuar autoritetin të tij, në kryeqytet,por perkohesisht nga raste te shenjave te besimit nençmues. Jo shumë kohë më parë (në 1805), të gjitha dyqanet u mbyllën me shfaqjen e tij në rrugë, dhe ai ndjeu një farë vetëkënaqësie, duke parë veten qe ta kishin kaq frike. Ai fillon të kuptojë se dashuria për nënshtetasit e tij është me e preferueshme se frika e tyre. Dhe ai ka lënë mënjanë një pjesë të pompozitetit të frikshëm te tij që e rrethonte. I çliruar nga kjo egërsi barbare, që derdh gjak pa motiv, ai ndalon duart e tija, por vetem me interes, ose për të siguruar qetësinë e tij, të cilën, nga temperamenti i tij mosbesues,qe ai ndoshta e konsideron veten si të ekspozuar ndaj më shumë rreziqeve që në fakt nuk ekzistojnë. Për më tepër, ai mbron tregtinë dhe industrinë, ai kënaqet t'i stabilizoje në zotërimet e tij, dhe pikëpamjet e tij për këtë temë janë vërtet të habitshme, duke pasur parasysh gjendjen barbare, në të cilën supozohej që jetonte deri tani. Ushtria e Ali Pashes është pothuajse ekskluzivisht e përbërë nga shqiptarë, të cilët duke qenë të mësuar me ajrin e ftohte të maleve të tyre dhe të mbështjellë në veshjet e tyre të trasha, duket se e shpërfillin ndryshimin e stinëve. Gjatë fushimit, ata kalojnë tërë ditën duke luftuar, duke kënduar dhe duke kërcyer, dhe nga zakonet e tyre,konsiderohet kenaqesi te ngrenit te bukes se grurit ose te misirit,me ullinj te zinj ose disa turshi me sardele.Shumë ndryshe nga turqit, të cilët i quajnë Osmanli, dhe lumturia e tyre e vetme është në plogështi, shqiptarët janë gjithmonë në lëvizje. Ata e përshëndesin afrimin e rrezikut me brohoritje të gëzueshme, dhe  sido që të shkoje ngjarja, ata kurrë nuk heqin dore të pretendojnë të gjithë meritën e suksesit, dhe mbi të gjitha ata kurrë nuk e pranojnë një humbje. Kur terhiqen, ata vetëm thonë se nuk kanë qenë fitimtarë, por, nëse ja dalin  të heqin një kokë, ata gëzohen me zë të lartë per avantazhin e vogel. Natën, ato veshjet e trasha, që përmendëm, ju shërbejnë si shtretër, koka e tyre mbulohet me fesin e tyre (një lloj kapele, disi e ngjashme si ajo e skocezeve),këmbët e tyre, megjithatë, janë të mbrojtura mirë nga cothurns, ata janë, fjalë për fjalë, të ngarkuara me arme, dhe të kënaqur me fatin e tyre, ata e vendosin lumturinë e tyre në jetën e fushimit te luftes. Sëmundjet janë aq të ralla midis tyre, sa nga gjashtë mijë burra të vendosur në shërbim aktiv, për një kohë të gjatë, jo më shumë se njëzet mund të gjenden në listën e të sëmurëve. Nga ana tjetër, duhet thënë se nuk ankohet kurrë një shqiptar, përveç rastit kur është i sëmurë me të vërtetë,vendin  mund ta mbajë edhe kur është i sëmurë, pastaj tërhiqet në familjen e tij, në malet e lindjes, por nxiton të bashkohet me shoket e tij kur sherohet. Ushtari shqiptar mburret me profesionin e tij, ai tregon, me krenari, plagët e tij të shumta, si tituj  nderi. Gjendja e copëtuar e lirit te rrobave të tij është motiv krenarie,  për të shprehur trimërinë me te madhe të një shqiptari, thonë se ai nuk e heq kurrë këmishën derisa t'i bjerë ne copa. Shkurt, në mbreterine e Epirit një vëzhgues mund të gjejë ushtarët e Aleksanderit, të Pirros dhe të Skënderbeut. Me njerëz të tillë të disiplinuar siç duhet, nje gjeneral mund të beje mrrekullira dhe ndoshta mund të ndryshojnë pamjen e botës orientale. Në rënien e perandorisë, vetëm shqiptarët kanë ruajtur karakteristikat e tyre të vërteta, krenarë dhe të padurruar për te luftuar, ata janë të lumturuar te transportuar nga armet e tyre. Oficerët shqiptarë në përgjithësi mbajne  një lloj brezi, i cili, në një marshim, mban armet e tyre. Veshja e tyre eshte mënyra e jetesës se tyre, japin idene e ngjashme me kalorsit tane te lashte. Do të ishte e kotë këtu të detajojmë intrigat e vogla, luftërat shkatërruese dhe krimet e të gjitha llojeve me të cilat Aliu zgjeroi gradualisht dominimet e tij, ato tani përfshijnë Epirin, Arkadinë, malet e Pindit, Fokidës, një pjesë të Etolisë, Thesalisë dhe disa zona të Maqedonisë, së bashku me Prevezen dhe portet e tjera detare që dikur i përkisnin venecianëve dhe që ai ua ka mar francezëve.Pashallaret  e Artës, Argyro-castron, Ohrit dhe Delvines, janë në fakt, të varur prej tij, megjithëse ai i lejon ata të shijojnë masken e autoritetit te tyre, madje edhe fiset e egra që banojnë në malet e thepisura të Epirit, kanë ndjerë fuqinë e armeve të tij, ose janë nënshtruar nga intrigat e tij. Të ardhurat e nxjerra nga Aliu nga këto vende mund të vlerësohen në 400,000 sterlina duke përfshirë edhe taksat, të cilat mblidhen me më pak ashpërsi se në pjesën tjetër të perandorisë. Prodhimet e tufave të shumta të tija dhe fitimet e tija nga shitja e leshit dhe drurit, dhe në të vërtetë nga tregtia në përgjithësi, sepse ai është tregtari më i madh dhe monopolisti i parë në zotërimet e tija. Kjo shumë është e mjaftueshme për të paguar tributet e tij ndaj Portës, për të përballuar shpenzimet e familjes së tij dhe për të mbajtur ushtrinë e tij. Forcat e tija ne kohë paqeje jane deri në gjashtë tetë mijë shqiptarë, edhe pse në raste të jashtëzakonshme, si në ekspeditën kundër Passwan Oglu, ai ka sjellë në fushën e betejes njëzet e pesë mijë burra, por më pas shpenzimet shtesë paguhen te tera nga Porta. Ai ka, përveç kësaj, në zotërimet e tij, elementët e një milicie nga më të shkëlqyerat, sepse profesioni i armëve është ai i çdo shqiptari, ata gjenden në të gjithë perandorinë, në shërbim të çdo Pashai, perbejne rolin guardies  në përgjithësi , dhe marrin  pjesë aktive dhe te dores se pare  në të gjitha trazirat që trazojne perandorinë. Kur me këto mjete kanë fituar atë që e konsiderojnë nje kompetencë, ata kthehen te pa ndryshushem në malet e tyre të lindjes, dhe janë gjithmonë të gatshëm t'i binden thirrjes së Pashait të tyre. Të tjerë preferojnë profesionin e hajdutit te rrugeve ,dhe pasi kanë fituar pronë nga ajo menyre e jetës, ata gjithashtu kthehen dhe nuk konsiderohen me keq për këtë arsye. Duke pasur familjaritet  me kalimet më sekrete të vendit, ata janë te jashtezakonshem ne luftimet e shpejta dhe te pjeshme, ku muslimanët dihet se janë përgjithësisht me superiorë, se trupat e disiplinuara të Evropës. Këtyre mjeteve natyrore të mbrojtjes dhe te sulmit, Aliu bashkon gjithë talentin e një politikani, si dhe në lidhjen e njerëzve me interesat e tij,si ndaj atyre që ai dyshon për planet e tyre te dyshimta. Ai kurrë nuk i shqetëson agallaret e tij per ti parandaluar per zhvatjet e tyre, përkundrazi, ai i lë ata të veprojnë sipas gjykimit të tyre,i të bindur se mashtruesit nuk do të kërkojnë kurrë ndryshim, kur u sigurohet mosndëshkimi, dhe nga kjo sjellje disa prej tyre janë të përkushtuar me fanatizëm ndaj tij. Ai kurrë nuk fle  në një siguri të rrezikshme, dhe, gjithmonë vigjilent për lajmet nga Europa, siç e kemi thene tashmë, ai nuk e lë kurrë nje te huaj të kalojë nëpër zotrimet  e tija pa e thirrur ne pranine e tij,jo per te mar nje favor prej tij,megjithese ai eshte po aq i pangopur sa çdo turk tjeter,sesa per te mar informacion.Më pas krahason informacionet e ndryshme që ka marrë, llogarit ngjarjet, dhe çdo gjë e shtyn njeriun të besojë se Aliu do të jetë një nga mbështetësit më të fortë të zotërisë së tij, megjithëse shërbimet e tij do të jenë ato të një feudali të madh dhe jo të një skllavi të përkushtuar. Pashalleku i Aliut, si pjesa tjetër e Perandorisë Osmane, duke pasur një popullsi pafundësisht joproporcionale me shtrirjen e saj territoriale, toka, megjithëse jo veçanërisht pjellore apo e kultivuar mirë, prodhon më shumë se sa është e mjaftueshme për nevojat e banorëve, me tepricën ata blejnë para për të paguar taksat dhe për të blerë produkte Europiane,te nevojshme ne nje vend,ku dhe arti me i zakonshem e kesaj civilta jane komplet te panjohura. Armët e të gjitha llojeve perbejne një objekt thelbësisht te domosdoshëm për një popull kaq luftarake, ato janë madje një send luksi mes tyre. Në përgjithësi ata preferojnë pushkët dhe pistoletat e prodhuara në Brescia. Gjithashtu ata importojnë xhamin dhe letrën nga Italia. Gratë e tyre, stolia më e madhe e të cilave është një shami e qëndisur me ar, marrin fije ari dhe argjendi nga Vjena.edhe Gjermania i furnizon gjithashtu me copa leshi dhe pajisje hekuri. Nga portet e Ortës,Prevezes, Vallona, ​​Durazzo dhe nga  Boinna, ata eksportojnë çdo vit me anije slavone ose raguzane pesë ose gjashtë ngarkesa vaj ulliri, në Trieste dhe Venecia, tre ose katër anije ngarkuar me lesh, të të gjitha llojeve, kryesisht të palara, të destinuara për Ankona dhe Xhenova; tre o katër anije me grurë për Genova, dhe një ose dy me duhan, për Napolin dhe Messinë. Para revolucionit, Franca, e cila kishte marrëdhënie të vazhdueshme me Shqipërinë, monopolizoi pjesën më të madhe të asaj tregtie, me shtimin e disa ngarkesave të vlefshme të drurit, me cilësi shumë më të lartë se ajo e Balltikut,qe përdorej në kantieret e Toulonit, dhe u vu re se fregatat më të mira të marinës franceze ishin ndërtuar nga ai lloj lisi, që furnizohej nga pyjet e Shqipërisë. Ne besojmë se kjo rrethanë nuk do t'i shpëtojë qeverisë tone  

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Alphonso de Lamartine (1790-1869), per Ali Pashe Tepelenen,Nje nga perzhonazet me heroike e te zgjuara te koheve moderne...

Alphonso de Lamartine ( Macon,21 Tetor 1790- Paris 28 Shkurt 1869 ) ka qene nje poet,historian dhe statista franceze,i famshem per lirikat e tija,te permbledhura ne "Meditations poetiques"(1820),me te cilen konsiderohet si nje nga figurat themelore te levizjes romantike ne literaturen franceze,ka qene influencuar nga poeta angleze Lord Byron.Ne vitin 1829 u zgjodh ne Akademine e Frances. Ne politike ne fillimin e vitit 1848,ze nje vend te rendesishem kur zgjidhet kapo i perkoheshem i qeverise te "Republikes se dyte" per nje periudhe te shkurter.Ka qene kandidant ne zgjedhjet presidenciale ne Dhjetor te 1848. Ne shkrimet e tij si historian dhe politikan,ne vepren e tij voluminose "The History of Monarchy in France" do te shkruaj edhe per Luanin e Epirit ose si e thekson ai "Skenderbeu i Ri". "Ali Pasha i Janines,nje nga perzhonazet me heroike e te zgjuar te koheve moderne ..."

Perandoria Osmane brenda saj  u minua, në pjesen e Epirit dhe të Moresë, nga një Skënderbe i Ri, i dalë nga radhët e vetë osmanëve. Ky ishte Ali Pasha i Janinës, një nga personazhet më heroikë dhe më i zgjuar të kohëve moderne. Ai ishte tashmë shumë i avancuar në moshe,por as koha, as betejat, as strategjite, as krimet, as kënaqësia epshore e jetës së tij të gjatë nuk  kishin shuar tek ai,ambicjen, politiken,diplomacine dhe guximin. Nga skaji i luginave  në Epir, dhe nga mezi i sarajet e tija, ai menaxhoi politikat e njëmijë intrigash të ndryshme me osmanët dhe të krishterët, ai kundërbalancoi me fuqinë e zotësise së tij dhe e mbajti perandorinë, si të thuash, në një gjendje pezulli.Njihet se natyra e qeverisë te osmane, e ushtruar nga oficerë(ajane)te saj pothuajse të pavarur nga sulltani, mbi fise të ndryshme nga njëri-tjetri, në ligje,ne religione dhe  ne sjellje,ajo shpesh toleron ekzistencën e këtyre krerëve të fuqishëm, të cilët përdorin kundër sovranit të tyre pushtetin që kanë marrë prej tij dhe e bëjnë qeverine të dridhet pasi ajo i ka bërë ata të fuqishem. Këto revolta të papritura dhe gjendje kalimtare të pavarësisë e trazojnë perandorinë pa e copëtuar atë. Rebelimi vdes me prijësin e tij, nuk ka asnjë vazhdimësi në këto revolta, të cilat karakterizohen gjithmonë nga respekti dhe nderimi për gjakun legjitim dhe të shenjtë të osmanëve. Keshtu provincat e shkëputura  dhe thesaret e grumbulluara nga rebelët i kthehen, herët a vonë, Sulltanit. Ali Pasha Tepelena ka lindur në qytetin e vogël të Epirit, nga e ka marrë emrin, nga një familje e asaj race shqiptare, me origjinë  të krishterë, por myslimane në zakone dhe tradita si shumica e shqiptarëve. Veli Beu, babai i tij, duke iu grabitur nga pjesa e trashëgimisë atërore nga vëllezërit e tij mercenarë, u bashkua me kleftët, grupe të përhershme aventurierësh nomadë, të cilët, ashtu si kalorsit e mesjetës, apo banditët korsikanë, janë autoktonë të Shqipërisë, një shkollë lufte,per bastisje dhe heroizem,jne lloj e barabarte per te formuar hajdute dhe heronj.Pasi u kthye në Tepelenë, me një grusht shokësh të tij, Veli Beu, dogji  vëllezërit e tij në shtëpinë që i kishin privuar dhe rimori trashëgiminë e tij , ne mes hirit dhe mbi trupat e vdekur të vellezerve të tij. Duke qenë po aq i dalluar dhe i respektuar(frikshem) për këtë vepër, ai u emërua Aga i Tepelenës. Kur u martua me Hankon, bijën e një beu, një grua e shquar për bukurinë dhe energjinë e një luftetare të egër si ato te antikitetit,ne venat e së cilës, thuhet se rrjedh gjak nga ai i Skenderbeut, dhe ajo mund të mburret per lidhje gjaku me Skënderbeun. Aliu dhe vajza e quajtur Shaniza, i detyroheshin ekzistencës së tyre kësaj zonje dhe kishin mar prej saj, energjinë, pasionet dhe egërsinë e racës së saj. Veli Beu vdiq i ri, dhe Hankua, ende në lulen e moshës dhe bukurisë e saj, vendosi të mbronte fëmijët e saj me intrigë, me dashuri dhe me forcën e armëve,si dhe autoritetin që i shoqi kishte fituar mbi Tepelenen. Ajo braktisi delikatesën e gruas,dhe u vesh me kostumin e luftëtarit, me pistoleta, jatagan dhe sabre,dhe shaloj kalin e saj,.Te mahnitur nga guximi, hijeshia dhe dashuria e saj, krerët e maleve të larta shqiptare i dhane asaj komanden luftarake per luftrat e saj.Pasi krijoj një bandë mirmidonësh(luftetaret antik te Akilit), ky ajo ishte ne krye te tyre, marshoi per ne Tepelene. E zene rob dhe e  burgosur dhe lidhur me pranga,bashke me fëmijët e saj, në qytetin fqinj të Kardhiqit. Bukuria dhe hijesia e saj zbutën zemrat e roberuseve të saj, ajo u lirua   nga bujaria e një te krishteri, i cili e pagoi shpërblimin e saj, dhe keshtu ajo u kthye në Tepelenë. Ajo iu përkushtua pregatitjes se  Aliut për luftë, per strategjite për hakmarrje. Ndërsa ishte ende i ri, Aliu u pregatit me shokët e tij, në grabitjen e tufave dhe te fshatrave.Nëna e tij e inkurajoi në këto aksione, qe demostronin ambicieje.Nje here pasi e pa atë Aliun, të kthehej një ditë pa plaçkë lufte dhe pa armë, nga një prej ketyre aksioneve, në të cilen ai ishte detyruar ta braktiste i mundur. "Shko, frikacak," i thote ajo e inatosur dhe e zemeruar..."ne harem nen fustanin e grave,se kete di te besh me mire se perdorimi i armeve dhe i forces".I turpëruar për dobësinë e tij, Aliu iku nga shtepia atërore, gjeti një thesar në rrënojat e një kështjelle të vjetër, ndërsa gërmonte tokën me shpaten e tij, mblodhi tridhjetë trima nën pagën e tij dhe shkatërroi gjithë vendin. I kapur ne befasi nga trupat e Kurt Pashes të Shqipërisë, dhe u dërgua në Berat, rezidenca e këtij dinjitari, për t'u ekzekutuar atje. Kurti u prek dhe u zbut  nga rinia dhe pamja e tij dhe ia ktheu nënës së tij. Kështu Aliu u  fal, dhe pasi u kthye në Tepelenë, u martua me Eminenë, të bijën e Pashait te Delvines, një aleancë që kënaqte njekohesisht, dashurinë dhe ambicien e tij. Duke qenë i sigurt për vjehrrin e tij, ai e shtyu fshehurazi të favorizonte përpjekjet e para të pavarësisë greke, të nxitura nga Rusia në 1790. Duke u bërë viktimë e kësaj politike të paqartë, Pashai fatkeq i Delvines u vra në Manastir nga turqit. Aliu i dha për grua  motrën e tij Shainiza pasuesit të tij, Pasha i Argyro-Castro,por duke qenë i neveritur nga ndikimi i vogël që mund të ushtronte mbi kunatin e tij, ai u përpoq të bindente  motrën e tij që të çlirohej nga i shoqi me helm, që ajo të martohej me Solimanin, vëllain e vogël të Pashait, të cilin ajo e donte. Shanizaja  refuzoi të kryente këtë krim, Aliu  shtyu Solimanin të vriste vëllain e tij, dhe i dha dorën e motrës së tij, mbi trupin e pajetë të burrit të saj. Pak kohë pas kësaj, Porta, pasi vendosi për shkarkimin , Pashait së Delvines, mikut dhe mbrojtësit të Aliut të ri, ky i fundit e beri veten gjithnjë e më shumë në besimin e tij, e ftoi në një banket në shtëpinë e tij, fshehu disa vrasës në një dollap rrobash,leshoje  filxhani e kafesë në dyshemenë e mermerte te dyshemese,si sinjal per vraserit,miku i tij u sakrifikua perpara tij,dergoje koken e tij ne Kostadinopoje,dhe mori si shperblim qeverisjen e Thesalise dhe titullin Pasha. Pasuruar nga shtrirja e pushtetit te tij,me ne fund mori titullin Pasha i Janines,nje nga zonat me te pasura dhe deliciose te Epirit.  Aliu vazhdoi t'u bënte lajka grekëve duke bere sikur kishte  një adhurim për krishterimin,shtyre nga dëshira që lindente në gjoksin e tij, për te respektuar të parëve të tij. Ai i thirri ata në këshillat e tij dhe manovroi mes tyre dhe muslimaneve derisa u bë i nevojshëm për të dy, duke ngritur dolli me grekët për shëndetin e Panagjisë ose Virgjëreshës Mari.Duke qenë njëkohësisht e aftë per qeverisje dhe mercerie, grumbulloi thesare të pafundme, të cilat ishin fshehur në një pallat të ndërtuar mbi një shkëmb në mes të liqenit të Janinës dhe që komunikonte me qytetin vetëm me një rrip të ngushtë toke. Këto thesare i mundësonin atij të merrte trupa, me të cilët pushtoi pak e pak territoret fqinj, me pretendimin se do të nenshtronte atje rebelët, nën pushtetin e Sulltanit. Në një nga këto ekspedita, të ndërmarra për t'u hakmarrë për robërinë e nënës së tij,per  të cilën ai i ishte betuar se do ta bënte, bëri që të digjej në një zjarr të ngadaltë dhe mishi i tij të copëtohet me pincë të kuqe të nxehtë, një epirot që e kishte fyer në burg. Duke e parë më të favorshmen në atë kohë t'u shërbente turqve se grekëve, ai ktheu armet kundër suliotëve, të cilët ishin rebeluar me nxitjen e Rusisë, dhe ua mori territorin e tyre. Ai kishte tashmë tridhjetë mijë mahometanë nën urdhrat e tij dhe kudo njihej me titullin Luani i Epirit. Republika franceze duke qene padrone e Korfuzit ,i dergoje gjenerale dhe ambasador per ti bere qejfin,krenarise se tij,dhe ta interesojne ate për revolucionin çlirimtar të grekëve dhe të Adriatikut. I priti me politikë,perketheli dhe mbajti gjalle shpresat e tyre,i dehu ata me kënaqësitë  e Janinës, kopshtin e grave të bukura. Ai madje lejoi që në pallatin e tij të këndoheshin këngët e poetit grek Rhigas, modernen Tyrtoeus te racës së tij, pastaj papritmas duke ndryshuar tonin dhe miqtë e tij, ai marshoi në krye të njëzet mijë burrave kundër Passavan Oglou, Pasha i Viddinit, të cilit, talenti i Rhigas  kishte nxitur të deklarohej për grekët. Kur u kthye në Janinë, ai arrestoi  gjeneralin francez Rose, i cili ishte martuar së fundmi, me ndërhyrjen e tij, me vajzën më të bukur të Epirit, dhe e dergoje te lidhur me zingjire te vdiste ne burg tek shtate kullat.Fati i buzëqeshi atij në të gjitha drejtimet. Djali i tij i madh. Mukhtari, i cili ishte ngarkuar me qeverinë gjatë mungesës së tij, i kishte ngjallur zemërimin dhe dyshimet, nga dashuria e tij për një zonjë të re greke të Janinës. Por Aliu e largoi prej saj, me pretendimin se ai do komandonte një ekspeditë në Thesali. Pastaj, duke hyrë natën në shtëpinë e zonjës së djalit të tij, Eufrosines, e pushtuar nga tmerri, e lidhi me pranga në birucat e sarajt së tij, së bashku me pesëmbëdhjetë vajza të reja të familjeve kryesore të qytetit, të akuzuara për marrëdhënie kriminale me djalin e tij, dhe të nesërmen i mbyti të gjitha në liqen. Gjaku i grekëve u derdh me bollëk në të gjithë provincat e tij, gruaja e tij Emine, pasi iu hodh në këmbët e tij për t'i kërkuar faljen e tij për të krishterët e pafajshëm, ai e ngarkoi me qortime,dhe duke gjuajtur me pistoletë mbi kokën e saj kundër murit, ai e goditi me një tmerr të tillë sa ajo vdiq gjatë natës. Megjithatë, me këtë rast, ai u pendua për pasojat e zemerimit të tij dhe nuk e fali kurrë vetes, për vrasjen e nënës së fëmijëve të tij, dhe autoria e parë e pasurisë së tij.Ekulibrando me mjeshtëri mbështetjen e tij, herë duke u shpallur me Divanin, e herë me jeniçerët, gjatë luftës së gjatë midis këtyre ribeleve dhe sulltanin, ai përparoi deri në portat e Adrianopojës me tetëdhjetë mijë burra.Te frikësuara  të dyja palët, dhe po aq i frikësuar dhe ai vetë, ai nuk hyri kurrë në Konstandinopojë. Duke u deklaruar  çdo ditë si një mbështetës besnik i fronit, ai fortifikoi kryeqytetin e tij, dhe mbretëroi mbi Greqinë, të cilën me turne e përkëdhelte dhe e shkatërronte. Me shenjën më të vogël te atij,  krerët e Peloponezit, që dukeshin shumë të popullor, me siguri do të binin nën goditjet ose jataganëve te arnautëve të tij. Mbetur mbreselenes, nga admirimi, gjate djegies e një fshati grek, nga bukuria e një fëmije dymbëdhjetë vjeçare, e quajtur Vasiliki, e cila iu lut që të kursente familjen e saj, ai e ngriti,e uli ne gjunjët e tij, e mori me vete në Janinë, e rriti në haremin e tij dhe u martua me të. Ai ishte në këtë kohë mbi të gjashtëdhjetat dhe në kulmin e fatit së tij. Një pjesë e thesareve të tij duke u shpërndarë me mjeshtëri dhe fshehtësi në Kostandinopojë, nga  agjentët që Aliu i kishte punesuar  në oborrin e Sulltanit, i ruajtën favorin e vezirëve dhe sulltanëve. Dy djemtë e tij Veli dhe Moukhtar, u investuan me qeverite dytësore, në More, në Maqedoni dhe Thesali. I gjithë Peloponezi ishte në duart e një familje,kreu trim, ky sundues absolut dhe misterioz, qe bënte te dy racat e sundimit te tij, të shpresonin dhe të friksoheshin here njera pale here tjetra pale, nga maja e fortesave të tij malore, ndërsa negocionte në të njëjtën kohë, në Adriatik, me francezët ose anglezët, duke prtenduar nga të gjithë mjetet për të vepruar, kundër të gjithëve. Ndërkohë Sulltan Mahmudi, i bindur për domosdoshmërinë e shfarosjes së këtij përkrahësi të kryengritjes, që çdo ze, e shtynte qe ta parashikonte, në mesin e nënshtetasve të tij grekë. Kishte vendosur me energjinë e tij të njohur, për ti shpallur luftë të hapur  Ali Pashes, më pak shkatërruese sipas tij për perandorinë e tij, sesa ato plane të dyfishta, që lejonin rritjen e rebelimit. Ushtritë e tij, të drejtuara nga më të devotshmit dhe me luftëtarët e pashallareve të tij,ne dy vitet e fundit kishin rrethuar Ali Pashen në malet e tij, duke shternguar rrethimin  e qyteteve dhe fortesave brenda të cilave ai ishte mbyllur. Por Aliu, i sigurt mes liqeneve,grykave dhe mureve te keshtjellave të tija,shfaqte, edhe kur luftonte kundër zotërisë së tij, respektin e një skllavi besnik e të harruar, herë pushtues, herë i pushtuar, duke lajketuar dhe korruptuar vazhdimisht vezirët dhe pashallaret që e kundërshtonin. Grekët, të paqarte për rolin që do të merrte përfundimisht ky arbitër i lirive të tyre, panë tek ai ndonjëherë shfarosësin, dhe here tjeter Makabeun( Guida Maccabeo kondontier antik ebre) i racës së tyre.Proklamatat dhe emisarët e Ipsilantit, i kishin dhënë Peloponezit shtysën dhe deshiren për pavarësi. Kolokotroni, një prijës i kryengritjeve të para të dështuara, i cili për disa vite kishte bërë një jetë te terhequr në ishullin Zantit, ku koha dhe terheqja e tij kishin shërbyer vetëm për të pjekur heroizmin e tij, ku babai, vëllezërit dhe farefisi i të cilit ishin zhdukur nën shpatën turke, ishte shfaqur përsëri  dhe kishte riorganizuar bandat e tija në male. Germanos, Kryepeshkopi i Patrës, një orator, një prift dhe luftëtar, kishte thirrur një mbledhje në shpellat e malit Erymanthus të të gjithë krerëve të klerit, për të bashkërenduar me ta kryengritjen e të gjitha kishave të tyre. Ai i kishte thirrur të krishterët që të ndaheshin përgjithmonë nga të pafetë dhe të tërhiqeshin me priftërinjtë e tyre, gratë dhe fëmijët e tyre në male, për të organizuar atje një luftë të shenjtë dhe për të zbritur që andej mbi osmanët. Me thirrjen e tij, qytetet dhe fshatrat u boshatishen, dhe turqit të habitur nga kjo, sulmuan ato turma njerëzish, të cilët mendonin se mund t'i kthenin lehtësisht në skllavëri, por ata u shtyne kudo, nga malet dhe pak me vone debuar edhe nga qytetet, ku ata pak kohe me pare kishin qene zoter dhe padrone.. Maqedonia, Thesalia, Epiri, Akarnania, Etolia, Peloponesi, Eubea dhe Arkipelagu ishin bërë një fushë beteje e gjerë, nga deti dhe nga toka, që gllabëronte me turne si tiranët, ashtu edhe skllevërit. Ali Pasha i cili ishte i kënaqur të krijonte armiqe për kundershtarin e tij, u drejtoi një proklamatë suliotëve që më parë i kishte dëbuar nga vendi i tyre dhe ua ktheu territorin dhe kështjellat e tyre, me artileri dhe municione, për të bërë aleance kundër turqve. Me afrimin e fshatarëve,qe duke zbritur me shumice nga malet, nën drejtimin e priftërinjve dhe prijësve të tyre,ne të gjitha qytetet, të ngritura në kryengritje, duke sulmuar turqit, i kishin mbyllur në kalatë,ku nga prej andej turqit bombarduan dhe vunë zjarrin ndërtesave.Krimet dhe masakrat e lirise barazonin ato te tiranise.Poliponezi ishte nje skene zjarri dhe gjaku,nen kryqin si dhe nen gjusem henen.Europa u drrodh nga tmerri i tregimeve te ketyre flakeve dhe masakrave.Gjatë këtyre betejave dhe masakrave të ndërsjella, në të gjitha ujërat dhe në të gjitha brigjet e detit Egje.Hurshid Pasha në krye të ushtrisë osmane të Epirit, bllokoi Ali Pashen në kryeqytetin e tij me gjysmën e trupave të tij, ndërsa me gjysmen tjetrën luftoi ribelionin në Peloponez. Në një sulm të dëshpëruar, plaku Ali Pasha, i cili u çua me nje barele në mes bresherise të zjarrit, ai zmbrapsi sulmuesit dhe i ktheu të burgosurit që kishte bërë në kete rast.Pas kesaj ai i shkrojti Hurshidit; "Ariu i Pindit është ende gjallë,ti mund të marresh dhe të varrosësh të vdekurit. Unë do të veproj gjithmonë në të njëjtën mënyrë kur ju më luftoni me lealta, ma vetëm dy burra po shkatërrojnë gjithë Turqinë, ne po bejme vetem shkatrrimin tone!".Aliu i tij, duke qenë i sigurt për besnikërinë e pakorruptueshme të trupave të tij dhe pathyeshmerine e kalave të tija,ngjante se shikonte  me indiferencë stoike(demostrim i fortesise se shpirtit i skajshem, perpara humbjes dhe vdekjes), luftën që po gllabëronte të dy popullatat, pa e prekur veten, dhe priste triumfin e njërës prej ketyre kauzave, përpara se të deklarohej. Motra Shainiza sapo i kishte vdekur, dhe e reja e bukur greka Vasiliqi,tashme e plotfuqishme ne zemeren e tij,e ngushullonte per moshen e thyer dhe tiranine me dashurine e saj,ashtu si heroizmi sfidon kohen,ne racat e fuqishme te Orientit.Megjithatë shpejt, ai u detyrua të braktiste kryeqytetin dhe pallatin e tij të fortifikuar, përballe sulmeve të përsëritura dhe rritjes të forcave osmane, dhe të tërhiqej në kështjellën e tij ne liqenin e Janines.Atje i mbrojtur nga nje rrip i pa thyeshem i dallgeve te liqenit,nga muret dhe topat, të vendosura  nën strehën per tu mbrojtur nga bombat, me këmbët e tij mbi thesaret e tij, të grumbulluara në shpellat e pallatit të tij, sherbyer nga skllevër besnikë, i mbrojtur nga luftetar të devotshëm, i dashur nga një grua e dashur dhe e virtytshme, dhe i vendosur  të perballoje vdekjen,sesa ti dorezohej fatit,shikonte me qetesi qytetin  dhe provincat e tija,ne duart e armiqeve te tij,duke menduar veten të sigurt për ti rrimar perseri.Aliu si per tu argetuar,ai bombardonte kampet dhe rrethinat e tyre,duke demostruar akoma guximin dhe krahun e tij fitimtar mbi te vdekurit e tyre,dhe keshtu i afrohet fundit te jetes se tij,duke mbuluar deformalitetin e vdekjes,me iluzionin e fatalitetit,te lavdise dhe te dashurise.

Albert Pasho

Free Blogger Albert Pasho

Ali Pashe Tepelena, Veshtrim historik dhe politik, Malte Brun. ( Pjesa e Pare )

Shkenca  Morale dhe Politike, Historia e Ali Pashe Tepelenes,Pasha i Janines,  Veshtrim  Historik dhe Politik, nga Malte Brun.

Malthe Conard Bruun ( 1775-1826), ka qene nje gjeograf dhe historian Danez,i natyralizuar Francez,pas debimit nga Danimarka ne vitin 1800, nga mbreti Danimarkes Federiko VI,si rezultat i disa pamfleteve kunder qeverisjes Daneze dhe te mbeshtetjes te Revolucionit Francez, gjeti strehim ne Francen pas revulicionare.Malte Brun u afirmua si gazetar,shkrimtar ,historian dhe gjeograf ne Paris.Ka qene themelus dhe sekretar  i  "Societe de Geographie de Paris" 1821,e para societa gjeografike moderne ne Paris.E veçanta e ketij autori eshte sepse ai eshte bashkekohes i Ali Pashe Tepelenes,ne krahasim me te tjeret qe jane te me voneshem,dhe si rrjedhim ka qene deshmimtar i drejteperdrejt i ngjarjeve te kesaj periudhe,veshtrimi i tij politik eshte ai i revolucionit Francez dhe ne mbeshtetje te ketij revolucioni,kjo deshmohet edhe ne kete punim historik dhe politik ,ku na jep edhe vizionin politik dhe historik te Ali Pashe Tepelenes.

Pregatiti dhe perpunoje Albert Pasho.

Pjesa e Pare...

Kur kombet dhe perandoritë janë në rrugën e shpërbërjes, nuk është e pazakontë të shohësh, në mes të brezit më të dobët dhe më të korruptuar, lindin disa njerëz të vetem, të cilët, të pajisur me talente të mëdha, të frymezuara nga pasione të mëdha, por të pajisur edhe me veset e popullit të tyre dhe të shekullit, nuk bëjnë asgjë tjetër me ndërmarrjet e tyre ambicioze,shpejtojne shkaterimin e administrates politike,nga e cila ngjan qe do tju vije mbeshtetja. Këta njerëz të jashtëzakonshëm bëhen dyfish të rrezikshëm kur lindin në një perandori të përbërë nga disa kombe, të ndryshme në karakter dhe origjinë, të prirur ndaj rebelimit dhe luftës civile. Nëse një nga këto kombe më pak të degjeneruara, që ka ruajtur ende frymën e guximit, do të ndodhte t'i bashkohej një lideri kaq të madh, mjerë shteti i vjeter! Ai është më afër shpërbërjes sesa rigjenerimit. Duket se arnautët, ose shqiptarët, janë njerëzit e destinuar të përshpejtojnë shpërbërjen e Perandorisë Osmane, prej së cilës ata janë ushtarët mercenar më të guximshëm dhe më inteligjentë. Asnjë pengesë nuk i ndal hapat e tyre. Ata ngjiten  maleve, notojnë nëpër lumenj, por asnjë pengesat nuk i zbut dëshirat e tyre lakmitare, prirjet e tyre të egra. Ky komb luftarak i ka dhënë tashmë Turqisë tre njerëzit më të mëdhenj që kanë jetuar ndonjëherë,ne lavdine e koheve moderne.Muhamed Aliu, i cili mbretëron me një shkëlqim të tillë në Egjipt, i cili nuk mund te konsiderohet si një nga vasalat më të bindur; Mustafa Bajraktari, i cili u zhduk  në te njejtat hapa  e atij froni perandorak, të cilin ai  kishte qendruar pak më parë, dhe Ali Pasha tonë, ndoshta më i madhi nga të tre për talentin e tij dhe që ne momentin qe shkruajme, duket i destinuar të bjerë nga lartësitë e lumturisë në humnerën e lëndimit.I perballur me  armiqtë te shumtë, ose i lodhur nga mosha, ndoshta do të dorëzohet, por një njeri i lartësuar kaq shumë,i frymezuar nga shembuj  të tjere famoze, do të ulet një ditë në fronin e osmanëve, nëse Evropa e krishterë nuk do e kundërshtoje atë.  Për të gjykuar për karakterin e Aliut, duhet të kujtojmë se shqiptaret jetojnë në një lloj barbarie të ngjashme me atë të kohës feudale. Zotërit, ose krerët e fiseve, formojnë një aristokraci që i nënshtrohet pak Portës, dhe nga ana e tyre ata i lënë popullit një lloj lirie, ose më mirë anarkie, që në momente qetësie mund të sjellë në mendje demokracinë e komuniteteve të lashta greke. Lidhja e shqiptareve me krerët e tyre, me fiset e tyre, me vendin e tyre paraqet karakterin patriotik dhe heroizmin kalorësiak, ata vdesin me gëzim për atë që, sipas shprehjes së tyre, ka ndare bukën me ta. Midis fiseve beheshin luftëra te përjetshme ndermjet tyre, përpara se Aliu t'u vinte sundimin e tij të hekurt, burrat e një fshati rrinin në pritë për ata të një tjetri për t'i vrare.  Ata nuk guxonin të plugonin, as të mbillnin, as të korrnin nëse nuk ishin të armatosur dhe të mbledhur në një numër të konsiderueshëm. Turqit nuk duan t'i njohin si myslimanë, as grekët ti njohin ata si të krishterë, megjithatë ata kanë disa kisha, disa xhami, por thellë në thellësi ata nuk kanë Zot tjetër, përveç interesit të tyre, as ligj tjetër përveç shpates se tyre. Titulli  Klefte (hajdute) dhe vrasës nuk bën asnjë çnderim, as kur të çon në trekëmbësh. Pasuritë e të mëdhenjve konsistojnë kryesisht në kopetë e tyre të pafundme të ruajtura nga barinj të armatosur. Kështu pasardhësit e ilirëve dhe epirotëve të lashtë,  të Aleksandrit, të Pirros, të Skënderbeut jetonin  pak kohë më parë në këtë situate vërtet homerike e ossianiko, në gjirin e luginave të tyre piktoreske, nën një klimë të butë si ajo e Italisë.  Në qytetin e vogël të Tepelenes, i vendosur në bregun e majtë të Aous ose Vjoses, jo shumë larg vendit ku ky lumë del nga gryka e Kelcyres, Aliu lindi rreth vitit 1750, por viti i lindjes së tij nuk dihet saktësisht dhe vetë Aliu nuk dëshiron të japë asnjë shpjegim për këtë, pasi ai gjithmonë është shtirur se duket më i ri se sa është në të vërtetë.  Bej te atij qyteti e mbanin ate  si feud nga Pashai i Beratit. Familja e Aliut, e dalluar me mbiemrin Hyso, kishin banuar aty prej shumë shekujsh. Kjo familje, sipas disave, do të ishte ndër ato që për të shpëtuar pronat e tyre, ndërruan fenë gjatë kohës kur Shqipëria ra nën zgjedhën osmane. Megjithatë, ai aktualisht është pjesë e fisit Tosk të cilët thonë se janë myslimanë të lashtë. Sido që të jetë, një nga anëtarët e saj, pasi u dallua në profesionin e nderuar të kleftit ose kleftes, ia doli të bëhej zot i zotrimit të Tepelenes dhe të trashëgonte autoritetin e tij.  Gjyshi i Aliut, konsiderohej si luftëtari më i madh i shekullit të tij, dhe vdiq në rrethimin e famshëm të Korfuzit, pikërisht në atë pikë ku ai kishte ngjitur muret me shpatë në dorë dhe i inkurajoi trupat e tij të ndiqnin shembullin e tij. Shpata e tij ishte ruajtur prej kohësh si një relike në arsenalin e Korfuzit dhe u zhduk kur francezët pushtuan atë ishull.Duhet ta dini se Aliu i kishte premtuar një shumë të konsiderueshme parash, atij që e kthente shpaten e gjyshit tek ai, por me kot. Babai i heroit tonë, i quajtur Veli Bej, ishte një burrë i qetë, i dashur, bujar dhe shumë i prirur ndaj grekëve, të cilët, me ndikimin e tyre në Fanar , mundën ti merrnin pashallëkun e Delvines , por kur armiqtë e kishin luftuar dhe rrëzuar ate, ai më pas u tërhoq në zotrimet e tij të Tepelenes. Bejleret, agallaret fqinje, duke përfituar nga fatkeqësia e tij, munden ta sulmonin dhe ta dobesonin. Ata bejleret të zonave të shumta të vogla në atë kohë në Shqipëri ishin vazhdimisht në luftë me njëri-tjetrin, herë për të grabitur, herë për t'u hakmarrë, herë për të zgjeruar sundimin e tyre.Veli Beu vdiq  nga pikëllimi duke e parë veten të paftë për t'i rezistuar armiqve të tij dhe la pas dy gra, një vajzë dhe dy djem.Hankua nëna e Aliut dhe motrës së tij Shanizashe, ishte një grua me aftësi të jashtëzakonshme, me guxim të madh, me forcen e shpirtit per çdo veshtiresi, që nuk mund të dyshoje, por me një karakter të paepur dhe të egër. Ajo i ngjante Olimpias, nënës së Aleksandrit të Madh, e cila si ajo kishte lindur në Epir.  Para së gjithash, për të hequr qafe rivalen e saj ajo e helmoi atë, dhe femijte e saj në të njëjtën mënyrë, ajo ribashkoi të gjitha të drejtat e trashëgimtarisë tek Aliu, i cili atëherë ishte katërmbëdhjetë vjeç. Pasi hodhi tej rrobat e gruas, ajo marshoi në krye të çetës së saj të vogël e besnike, me pushkën mbi supe, kundër të gjithë armiqve, duke përmbushur njëkohësisht rolet e komandantes dhe të ushtarit. Pothuajse në të gjitha luftimet e saj ajo shoqërohej nga Aliu dhe ajo kërkonte nga ai bindjen më të rreptë. E bindur se siguria, madje edhe ekzistenca e të birit, varej kryesisht nga edukimi i tij ushtarak, e kishte mësuar herët me rreziqet dhe pregatitjen e vazhdueshme të një luftëtari te zot, dhe forcoi trupin e tij, natyrshëm e fuqishëm,per ta privuar nga vështirsite. Për t'ia ndezur më mirë guximin, ajo i bëri miqtë e vjetër të familjes t'i tregonin historite dhe bëmat e të parëve të tyre,ata e ndihmuan që me përvojën e tyre të rregullonte rritjen e adoleshencës, ta mesonin në ushtrimet e një palikari ose luftëtari shqiptar dhe t'e mësonte artin e njohjes dhe drejtimit të burrave.  Përparimi i Aliut përmbushi dëshirat më të zjarrta të nënës së tij, dhe ky edukim i hershëm shpjegon lehtësisht shumë veçori që e dalluan atë në jetën e mëvonshme. Ai e përdori veten kryesisht për të fituar dashurinë e njerëzve të fisit të tij, duke u lidhur me ta, duke marrë pjesë në rreziqet e tyre në kohë lufte, në dëfrimet e tyre në kohë paqeje, duke zgjidhur mosmarrëveshjet e tyre, duke lajkatur paragjykimet e tyre, duke adoptuar  zakonet e tyre. Duke udhëtuar nëpër vendi, në këmbë dhe i armatosur me pushkën e tij, ai studioi  sekretet e tërheqjeve, te fshehta të maleve dhe mori një njohuri të saktë të të gjitha situatave që mund të lehtësonin marshimin ose tërheqjen e një trupe ushtrie! Lidhjet e vazhdueshme të miqësisë me shokët e tij të luftës, emrat dhe aventurat e të cilëve i mësoi përmendsh, shërbyen për të ushqyer dhe forcuar në vetvete kujtesën e tij të shkëlqyer. Prandaj, kur më pas një vrasës ose klepte i vjetër u arrestua dhe u soll para tij, shpesh shihej se ai e mahniti fajtorin me rrëfimin e detajuar të veprave të tija "bemat" dhe gjithashtu tregonte të gjitha veprimet meritore të atyre që donte t'i shpërblente. Nuk vonoi të bëhej kalorësi me i aftë, vrapuesi më i mirë, qitesi më i aftë Ndërkaq, nëna e Aliut, e cila me kurajo dhe suksese të ndryshme u rezistoi sulmeve të armiqve, që ishin bashkuar kundër saj, me një goditje të vetme fati ishte kethyer kunder. Banorët e Kardhiqit, një qytet i konsiderueshëm që ndodhet jo shumë larg Argyro-Castro, në mes të maleve të thepisura , ndërmorën një ekspeditë të fshehtë natën kundër Tepelenes dhe ia dolën të zinin rob nënën dhe vajzën.  Fatmirësisht Aliu ishte larguar nga shtëpia në atë kohë, disa thonë në një bastisje nate, disa për të marrë pjesë në një martesë të caktuar. Gratë e dërguara në Kardhiq, pësuan trajtim që do të sillte çnderim mbi barbarët më të egër, sepse ditën i mbanin të mbyllur fort dhe natën i braktisnin në brutalitetin e banorëve, kryesorë njëri pas tjetrit. Pasi kishin ngelur për një muaj në atë situatë të tmerrshme, pakënaqësia e tyre ngjalli dhembshurinë e një anëtari të familjes Dosti, i cili kishte për detyrë t'i priste në shtëpinë e tij. Ky burrë bujar, i shoqëruar nga disa shërbëtorë besnikë, i nxori jashtë qytetit duke rrezikuar jetën dhe i ktheu shëndoshë e mirë në Tepelene, ku Aliu po në atë moment po përgatitej për të tentuar çlirimin e tyre me një trup besnikesh që kishte mbledhur.Kardhiqiotet të informuar për arratisjen e të burgosurve, filluan t'i ndiqnin, por kur nuk arritën t'i arrinin, i vunë zjarrin shtëpisë së shpëtimtarit të tyre. Kjo njollë e bërë  shtëpise  te Aliut dukej se ishte diçka që nuk mund të lahej veçse se me gjak. Zemërimi hakmarrës me të cilin veprat e ndyra të Kardhiqioteve mbushën shpirtin e Aliut ishte ndoshta origjina e të gjitha veprimeve të përgjakshme që njollosi jetën e tij. Autoriteti i nënës së tij dhe lutjet e motrës së tij u vunë në punë për dyzet vjet për të mbajtur vazhdimisht ndezur zjarrin e hakmarrjes në zemrën e Aliut. E ëma, edhe në pikën e vdekjes, iu lut të mos pushonte derisa ta shfaroste atë racë të mallkuar; dhe motra e tij e mbyllte çdo bisedë që bënte me të duke protestuar se nuk do të vdiste e lumtur “derisa të mbushte divanet e banesës me flokët e grave te Kardhiqit.  Dyzet vjet më vonë, hakmarrja e këtyre grave u krye menjëherë me urdhër dhe me dorën e vetë Aliut.  Ai ishte atëherë në kulmin e pasurisë së tij, kishte titullin Vezir dhe zuri postin e shquar të Valiut të Sulltanit për Rumeline (Rumely Valicy).  Një numër i madh trupash bllokuan qytetin e Kardhiqit qe i detyroi banorët të dorëzoheshin: Aliu ndau të gjithë ata që kishin marrë pjesë në fyerjet e kryera kundër nënës dhe motrës së tij, dhe bashke me ta pasardhësit e  tyre meshkuj dhe femra. U gjetën midis një mijë e katërqind e një mijë e pesëqind të të dy gjinive, të cilët u çuan në një oborr katror, ​​ku ishin të lidhur, burrat nga njëra anë dhe gratë nga ana tjetër. Aliu hyn i pari dhe me një të shtënë pistolete hedh ne ere trute e të parit prej të burgosurve, të gjithë ndjekësit e tij imitojnë shembullin e tij, masakra kryhet në prani të grave, të cilat ngrenë deri në qiell thirrjet e tyre ankimore. Nuk dergoje me burrat të flijohen, grave u priten flokët dhe fatkeqit shiten si skllevër. Pastaj Aliu largohet nga ai vend i tmerrshëm, mbyll dyert dhe ka shkruar mbi to: "Ato nuk do të hapen veçse për të ndëshkuar fajtorët e arratisur, të cilët mund të arrestohen". Qyteti i lig më në fund digjet dhe rrafshohet nga lart poshtë, dhe Shanizaja mbështet kokën mbi flokët e grave të Kardhiqit. Kjo motër e Aliut kishte trashëguar cilësitë burrërore të nënës së saj. Po të kishte qenë burrë, i tha guvernatori i vjetër i Tepelenes zotit Hughes, do ta sfidonte vëllain e saj për çdo pëllëmbë tokë. Është e ashpër, mizore dhe absolutisht e pamershisme. Kur një ditë besnikët e Aliut kishin rrëmbyer një vajzë të re të bukur nga qyteti i Kallarates, për ta mbyllur në seraine e tij, gratë e vendit dërguan një delegacion tek Shanizaja, për ta lutur në emër të grave të qytetit që të ndërmjetësonte te vëllai i saj, që ai të denjonte ta kthente vajzën te prindërit e saj të shkretë, por ajo u përgjigj ashpër: " kethehuni do të ishte martuar vetëm me një fshatar dhe tani do të jetojë si mbretëreshë".Le të kthehemi te historia e Aliut.Menjëherë pas aventurës së nënës dhe motrës së tij, Aliu donte të provonte veten kundër armikut, në krye të trupave të tij. Plot zjarr dhe i lodhur nga autoriteti që e ëma ushtronte mbi të, ai këmbënguli aq shumë sa ajo e lejoi më në fund, edhe pse me keqardhje, të provonte fatin. Duke qenë me fat në princip,si mungojnë trupat dhe paratë e mjaftueshme për të vazhduar aventurat e tij të lumtura dhe më në fund ai u ndesh me ndonje  disfatë. Duke qenë i rrethuar ngushtë nga armiqtë e tij, ai u detyrua të endej nëpër male dhe më pas të fshihej në shtëpitë e disa miqve, të cilët e shpëtuan, dhe e gjeti veten të reduktuar deri në atë pikë sa iu desh të shiste shpaten e tij për të marrë diçka për të ngrënë.  Duke u kthyer në Tepelene, e ëma e priti me qortime të hidhura; Thuhet gjithashtu se ajo e ka kërcënuar se do ta veshë si grua dhe do ta mbyllë në harem. Më në fund, e bindur nga përgjërimet e zellshme të Aliut për t'i dhënë leje për të bërë një përpjekje të re, ajo i tha ne menyre te vertete spartane ,qe dëshironte ta shihte të "rikthehej mbi supet e trupave të tij, o fitimtar, ose i vdekur". Ekspedita e tij ishte akoma jo me fat dhe ai humbi një betejë. "Pasi u tërhoqa në rrënojat e një manastiri,"  i tha ai vetë gjeneralit Vaudoncourt, "mendova për situatën time të dëshpëruar: nuk pashë asnjë mundesi për të mbështetur veten kundër fuqisë dërrmuese të armiqve të mi, po gërmoja mekanikisht në tokë me shkopin tim, kur papritmas dëgjova diçka që rezononte, e cila kishte rezistuar në vetvete shkopit, duke vazhduar germimin gjeta nje arke plot me ar, padyshim që ishte fshehur atje gjatë ndonje  lufte civile.Me kete thesar ,mbodha nje trup me dymije luftetar dhe u ktheva triumfues në Tepelene.Zoti Pouqueville e fshine nga vita e Aliut kete detaje te veçante,por kete e pohon zoti Hughes qe konfermon tregimin e zotit Vaudoncourt qe eshte i kunder me ate te Pouqueville. Në këtë periudhë është e vështirë të vendosësh rradhen më të vogël kronologjike në historinë e errët të një serie ngjarjesh, por ndoshta pas zbulimit të thesarit duhet vendosur një paraqitje ngjarjesh që nderon talentin dhe guximin e Aliut, dhe të cilin do ta tregojmë sipas rrëfimit që Vaudoncourt i beri zotit Hughes.  Me thesarin që kishte gjetur dhe duke shtuar  të gjitha pasuritë e të atit qe ai vendosi ti rimar, duke bërë përpjekjen e fundit kundër armiqve të tij, ai mbodhi trupa të reja dhe hapi fushatën me një trup të konsiderueshëme ushtaresh. E shoqëruan nëna dhe gruaja e tij e re.Bejleret  aleatët të Argyro-Castros, të Kardhiqit, te Hormoves dhe disa të tjerë i ranë me forca superiore, e mundën plotësisht dhe e detyruan të strehohej në malet e Nemerçkes, grykat e thepisura të të cilave garantonin humbjen e ushtrisë së tij nga shkatërrimi i menjëhershëm. Në atë moment të vështirë, kur ylli i shtëpisë së Hysajve dukej se ishte gati të zhdukej përgjithmonë, Aliu imagjinoi një mjet shpëtimi, i cili tregon se si gjeniu i thelle i tij  t'i sugjerojë nje ide tille. Ai jetonte me nënën dhe gruan e tij në shtëpinë e një shoku besnik. Jo larg kishte fushuar një divizion i konsiderueshëm i armiqve të tij, por ai e dinte se bejleret e Argiro-Castro dhe Kardhiqit, më të fuqishmit nga kundërshtarët e tij, ishin kthyer në shpite e tyre. Si rezultat i kësaj ai mori vendimin e tij.  Ai u ngrit rreth mesnatës dhe i dha gruas së tij urdhër të prere që të mos hapte derën e dhomës ku flinin, dhe t'i përgjigjej nënës së tij, e cila erdhi të pyeste djalin e saj, i cili ishte duke fjetur dhe kishte premtuar se nuk do të shqetësohej nga pushimi i tij. Pastaj, i vetëm dhe pa udhërrëfyes, u nis, arriti në kampin e konfederatëve dhe u paraqit në te gdhirre para atyre që ishin betuar për shkatërrimin e tij. Të habitur nga ardhja e tij, ata e pyetën arsyen e këtij hapi, dhe udhëheqësi i ri iu përgjigj atyre me një ze modest, por të sinqertë me këto fjalë: "Fati dhe jeta e Aliut janë në duart tuaja,  nderi dhe ekzistenca e familjes së tij varet nga vendimi që ju do merrni. Ja ku jam i shtyrë nga dëshpërimi, kam luftuar deri sa u shteruan burimet e mia, tani e vendos veten në doren tuaj,ju do të gjykoni nëse është më e përshtatshme të më rrënoni, apo të më ndihmoni kunder armiqve te mi.Por mos e mashtroni veten duke besuar se vdekja ime do të jetë në favorin tuaj. Armiqtë e mi janë në thelb edhe tuajat, as nuk dëshirojnë shkatërrimin tim, veçse të mund  më lehtë tju vendosin nën zgjedhën e tyre.Bejleret e Argiro-Castro dhe Kardhiqit, tashmë tepër të frikshëm, do të përfitojnë nga rënia ime për t'u bërë zotër të gjithë vendit. Tepelena, e fortë nga pozicioni i saj, e bërë më e fortë nga mjeshteria e shqiptareve te mi besnikë, nëse do të  përkrahej, mund të kethehet ne një pengesë të pakapërcyeshme ndaj synimeve të tyre ambicioze. Më shkatërroni atëherë, nëse doni, por jini te bindur se rrënimi im do të ishte vetëm preludi i juaj". Aliu e dinte shumë mirë se ai nuk rrezikonte të vihej në rrezik nga  armiqte të tij duke u paraqitur në këtë mënyrë.  Kushdo që kërkon spontanisht ndihmën e një princi shqiptar, mund të jetë i sigurt jo vetëm në gjetjen e mbrojtjes se sigurise se tij, por edhe në marrjen e një garancie për largimin e tij pa rrezik, gjë që nuk i mohohet as kriminelit. Ndjenjat e larta që shpalli, kjo vendosmëri e Aliut, sjellja e tij e sinqertë dhe e hapur, reputacioni i tij për trimëri, emri i familjes dhe xhelozia që ai me mjeshtëri dinte të ngjallte në mendjet e tyre, zgjuan tek ata dëshirën për ta shpëtuar, madje edhe për tu bërë kauzë të përbashkët me të. Ndërkohë nëna e tij, pasi erdhi tek dhoma e Aliut, mori nga gruaja e tij përgjigjen e përcaktuar. Ajo u kthye pas një ore, dhe përsëri mori të njëjtën përgjigje. Më në fund, pasi u kthye për herë të tretë, ajo u bë e shqetësuar dhe e hapi derën me forcë. Aliu nuk ishte aty,pasi mësoi rrugën në të cilën ishte larguar, ajo shkuli flokët dhe doli me shpejtësi nga shtëpia e dëshpëruar, duke marrë rrugën nëpër të cilën i biri kishte shkuar dhe kishte bërë malet të kumbonin nga britmat e saj. Ajo e takoi atë ndërsa ai po përpiqej t'i paraqitej asaj si udhëheqësi i trupave që kishin shkuar për t'u bashkuar me flamurin e tij, mbështetja e të cilëve i mundësoi t'i rezistonte fuqishëm armiqve të tij dhe të vendoste pasurinë e shtëpisë së tij mbi themele të forta. Lavdia e tij fillon nga kjo epokë vendimtare. Si udhëheqës i brigandeve, ai ishte klefti i parë i Epirit dhe një nga bejte më të pasur të Tepelenes. Megjithatë, Aliu vendosi t'i merrte vetë punët ne dore, dhe ta mbyllte nënën e tij në apartamentet e saraje. Vdekja e kësaj gruaje, e cila ndodhi menjëherë më pas, ndonjëherë i është atribuar politikës xheloze të Aliut, madje është thënë se atij i është vrarë menjëherë një vëlla dhe më pas ia ka atribuar krimin nënës së tij, për të pasur pretekst për ta mbyllur atë, duke pretenduar se i është dorëzuar thirrjes publike për hakmarrje. Këto akuza meritojnë pak besim. Nëse dikush shqyrton karakterin e tij, nëse numëron veprimet e tij, me të vërtetë do të dukej se asnjë frikë nga pendimi, asnjë respekt njerëzor, asnjë dashuri e butë nuk ishte në gjendje të zbuste prirjen e tij mizore. Megjithatë, cilado qoftë jeta e tij, çfarëdo krimesh për të cilat ishte fajtor, duhet pranuar se Aliu nuk kreu kurrë mizori, si shumë përbindësha të Lindjes, vetëm për qejfin e tyre. Atëherë kur interesat e tij janë në rrezik dhe siguria e tij kërcënohet në çfarëdo mënyre, ata për të cilët ai dyshon, ose fajtori që ai ka zbuluar, nuk kanë dyshim që të kenë frikë nga gjithçka, por asgjë nuk mund ta shtynte të njolloste veten me padenim. Ka bërë tmerre të panumërta, krimet më të zeza; por egërsia e tij natyrore duket e pezulluar.I dashur me ata,te cilet natyra urdhëron që ta duan njëri-tjetrin, t'i afrohen atij, dhe ai tregon lidhjen më të gjallë dhe të sinqertë me fëmijët e tij, si dhe me nipërit e mbesat. Ka më shumë gjasa që Aliu të mos jetë fajtor për vrasje, sepse zoti Hughes ka hedhur poshtë falsitetin e një akuze tjetër të ngjashme dhe shumë të vlerësuar. Ai akuzohej se kishte vrarë me pistoletë nipin e tij të preferuar në një dhomë të pallatit të tij në Litharizza. “Mund të them të kundërtën, thotë zoti Hughes. Ndërsa prisja një audiencë, një ditë u ndala për një orë në të njëjtën dhomë me kryemjekun e Aliut. Ai burrë i respektuar, në krahët e të cilit dha jete  i riu, më tregoi rrethanat e vdekjes së tij të shkaktuar nga ethet. Veziri e donte aq shumë këtë të afërm, saqë mezi munden ta bindnin të linte shtratin e tij, dhe ishte aq e pangushëllueshme për humbjen e tij, saqë pas atij momenti ai nuk shkeli më kurrë në atë dhomë. Të njëjtat fakte më kanë konfirmuar disa persona.  Aliu, pasi u bë një udhëheqës i madh i Klefteve, shqetësoi aq shumë krahinat malore të Zagorise dhe Kolonjes, sa Kurt Pasha i Beratit, edhe pse i afërm i nënës së tij, u detyrua të marshonte kundër tij, i shpërndau trupat e tij dhe e zuri rob. Rinia dhe bukuria e të burgosurit të ri e mahnitën Kurt Pashen, i cili e mbajti në oborrin e tij dhe e nderoi me besimin e tij. Vetë vajza e Kurt Pashes, nëse mund të besohet thashethemet që qarkullonin, nuk ishte e pandjeshme ndaj atraksioneve të trimit të ri. Në një luftë që shpërtheu shpejt midis Kurtit dhe Pashait të Shkodrës, më i fuqishmi i udhëheqësve shqiptarë, Aliu u bë i famshëm për shumë bëma të shkëlqyera armësh dhe diti të fitonte zemrat e trupave në atë mënyrë që hasnadari (arkëtari) i Kurtit një njeri me politikë të thellë dhe përvojë të madhe, ai e këshilloi me zjarr zotërinë e tij ose ta vriste ose të lidhej tërësisht me të duke e bashkuar me vajzën e tij. E para nga këto dy propozime ishte e neveritshme për idenë që kishte për nderin  Pashai, si dhe për karakterin e tij bujar, ai hodhi poshtë propozimin. I dyti, sepse duke pritur një aventurier të varfër do të kishte çnderuar një familje, pema gjenealogjike e së cilës kishte të paktën dhjetë vezirë, dhe sipas disave daton që nga Skënderbeu i famshëm. Prandaj ai zgjodhi në një rrugë të mesme, dhe e ktheu Aliun në vendlindje, duke i dhene shume  dhurata. Vajza e Kurtit, e cila ishte e apasionuar pas Aliut dhe e admironte talentin e tij, u martua kundër dëshirës së saj me Ibrahim Pashen familja e të cilit ishte po aq e famshme sa ajo e saj, të cilin Ibrahimi e pasoi më vonë si Pashallek i Beratit apo i Shqipërisë së Mesme. Që nga koha e këtij rivaliteti fillon urrejtja e paepur e Aliut ndaj Ibrahimit, e cila ishte burimi i shumë krimeve dhe duket se ka kontribuar shumë në melankolinë e thellë me të cilën Aliu ndjen shpesh . Një burrë me karakterin e Aliut nuk mund të rrinte kot për shumë kohë. Duke rifilluar mënyrën e vjetër të jetesës, ai vazhdoi të punonte si klefte në malet e Epirit dhe nuk vonoi shumë para se të binte në duart e guvernatorit të Janinës. Fisnikët e qytetit të poshtëm, si dhe guvernatori i Delvines dhe disa qeveritarë të tjerë të zonave përreth, këmbëngulën fort me të për ta bërë vrasësin e ri, të vuante dënimin për shkak të krimeve që kishte kryer. Dhe Aliu thuajse humbi jetën pikërisht në qytetin që një ditë do të ishte kryeqyteti i perandorisë së tij.Pashai i Janines e cili mbeti e pasigurt për një kohë të gjatë, duke reflektuar mbi gjendjen e mosmarrëveshjet në të cilën u gjend territori i saj dhe Epiri në përgjithësi,ai mendoi se ishte më e përshtatshme të falte të burgosurin e tij dhe gjithashtu t'i siguronte atij një rritje të mjeteve për ta bërë atë aleat kundër udhëheqësve të tjerë të fuqishëm.  Aliu rekrutoi menjëherë një bandë të fortë , të cilët kryen aq shumë teprime në pjesë të ndryshme të Epirit, Thesalisë dhe Maqedonisë dhe i bënë komunikimet aq të pasigurta, sa Porta e pa të nevojshme të urdhëronte dervend-pasha (ose komandantin e rrugëve) të sulmonte dhe të shkatërronte këta vrasës. Ndodhi që i njëjti Kurt Pasha, nën të cilin Aliu kishte shërbyer më parë, ishte atëherë dervend-pasha. Ai marshoi me forca të konsiderueshme kundër atentatorëve, por guximi i guximshëm i shqiptareve, njohuria e përsosur që ata kishin për kalimet e ngushta nëpër male dhe mbi të gjitha aftësia e udhëheqësit të tyre Aliut, tejkaluan përpjekjet e vezirit, i cili më në fund vendosi të hynte në marreveshje, për të arritur me negociata atë rezultat që nuk mund të arrinte me forcën e armëve. Aliu, sa insinues po aq edhe i zgjuar, mundi të fitonte sërish hiret e mira të Kurtit, i cili, duke luftuar me rebelë të tjerë në dukje më të frikshëm, e lejoi veten të bindej jo vetëm për të marrë faljen e tij nga zoti i madh, por edhe për të pranuar shërbimet e tij në luftën që po përgatitej. Aliu kontribuoi shumë në suksesin e fushatës. Mbrojtësi i tij, tepër mirënjohës, bëri një raport shumë të favorshëm për sjelljen e tij në Kostandinopojë dhe, për më tepër, i caktoi një post të lartë ushtarak në oborrin e tij; të cilin Aliu megjithatë nuk e mbajti për shumë kohë. Për shkak se ai ishte i përfshirë në një lidhje dashurie me vajzën e Kurtit, ai pothuajse u pezullua nga Ibraimi për këtë pozicion te ri,duke shpetuar jeten e tij duke u aratisur.Më pas u vu në shërbim të familjes Negroponte dhe grumbulloi aq shumë pasuri, saqë kur u kthye në Tepelene,ku mundi të ushtronte tregtinë e përvetësimit të pasurisë së të tjerëve në masë të madhe. Tani e shohim duke braktisur rrugën kryesore, ku shkëlqeu prej dhjetë vjetësh, jeta e tij si Kleft ka mbaruar dhe ai fillon, në moshën njëzet e katër vjeçare, atë të një princi, një pushtuesi dhe në të njëjtën kohë një krijues intrigash, si të gjithë ata të të njëjtit vend,  por me një talent aq të lartë sa nuk mund të mos admirohet ndonjëherë tek ai princi i vërtetë i Makiavelit, librin e të cilit ai megjithatë nuk e kishte studiuar...

Albert Pasho

Vijon me pjesen e dyte ne, ... Blog... ( apash63.blogspot.com )

Free Blogger Albert Pasho