John Hobhouse takim me Ali Pashen ne Tepelene.

 Rreth mesditës, në 12 tetor, një oficer i pallatit, me shkop të bardhë, na njoftoi se do të merrnim pjesë në pritje nga Vezir dhe për këtë arsye u larguam nga apartamenti ynë, i shoqëruar nga shoqerusi ynë dhe nga sekretari, i cili veshi mantelin e tij më të keq për të marrë pjesë në takim me zotërinë e tij, që të mos dukej shumë i pasur, dhe ngjante me një objekt i përshtatshëm për zhvatje.Oficeri na shoqeroi përgjatë galerisë, tani e mbushur me ushtarë, në krahun tjetër të ndërtesës dhe duke na ecur mbi disa mbeturina ku kishte rënë një dhomë dhe përmes disa apartamenteve të ndyra, ai na futi në dhomën në të cilën ishte vetë Aliu. Ai ishte në këmbë kur ne hymë; Që ishte një kompliment, sepse një turk me pozite nuk ngrihet kurrë ne kembe për të pritur askënd përveç eprorit të tij.Dhe vetem se  dëshiron qe te duket rastesi e sajon vete të gjendet në këmbë. Ndërsa ecnim drejt tij, ai u ul dhe dëshironte që ne të uleshim pranë tij. Ai ishte në një dhomë të madhe, shumë bukur të mobiluar, dhe kishte një shatërvan në mes te saj, të zbukuruar me tjegulla të pikturuara, të llojit që ne e quajmë tjegulla holandeze.Veziri ishte një njeri i shkurtër, dhe shumë i shëndoshë, edhe pse jo veçanërisht i ekzagjeruar i shendoshe. Ai kishte një fytyrë shumë të këndshme, të drejtë dhe të rrumbullakët, me sy blu qielli, dhe zgjante aspak me nje governator turk. Mjekra e tij ishte e gjatë dhe e bardhë. Edhe pse ai vete u mor më shumë me mysafirët e tij se me veten, nuk vazhdoi te shikonte ata dhe as ti komplimentonte, siç është zakonisht zakoni i bashkëkombësve të tij, për të mbushur pauzat e bisedës. Ai nuk ishte veshur në mënyrë shumë madhështore, përveç se çallma e tij e lartë, e përbërë nga shumë rrotulla të vogla, dukej se gjante si muslin ari, dhe jatagani i tij, ose kama e gjatë, ishte e mbushur me brilante.Ai ishte jashtëzakonisht kortez dhe na tha se na konsideronte si fëmijët e tij. Ai na tregoi një top mali, e cila ishte vendosur në apartamentin e tij, dhe shfrytëzoi rastin të na thoshte se kishte disa topa të mëdhenj. Ai u kthye dy ose tre herë për të parë përmes një dylbive angleze, dhe më në fund na e dorëzoi, që të mund të shikonim një grup të turqve mbi kalë duke kalëruar përgjatë brigjeve të lumit drejt Tepelenes. Pastaj tha: "Ai njeri që ju shihni në rrugë është kryeminsitri i armikut tim, Ibrahim Pasha, dhe ai tani po vjen tek unë, pasi ka braktisur zotërinë e tij për të marrë anën e më të fortë." Ai ia drejtoi këtë me një buzëqeshje Sekretarit, duke dashur që ai të na i perkethente çfare tha.Na serviren te pinim duhan me tuba e argalise, kafe dhe ëmbëlsira; Por ai nuk dukej aq i veçantë për këto gjëra sa turqit e tjerë që kemi parë. Ai ishte me humor të mire dhe disa herë qeshi me zë të lartë, gjë që është shumë e pazakontë tek një njeri me kete rendesi. Nuk kam parë kurrë një rast tjetër si kjo në Turqi. në vend që salla e tij të ishte  mbushur me oficerët e oborrit te tij që është shumë zakoneshme per Pashallaret dhe burrave të tjerë të rendesishem, ai ishte mjaft i pambrojter kishte nga katër ose pesë të rinj të veshur në mënyrë shumë madhështore me veshje shqiptare, ku flokët e tyre që zbrisnin poshte përgjysmë shpinës. Këta sollën pije freskuese dhe vazhduan të na furnizonin me pipa, të cilat  edhe pse ato ishin pergjyshem dhe jo te zbrazura, u ndruan tri herë, siç është zakoni per nderime të veçanta qe janë të destinuara për një mysafir.Nuk ka argumenta të zakoneshme të bisedes midis një Veziri turk dhe një udhëtari, te cilet mund të zbulojë aftësitë e secilës palë,  pasi këto biseda janë gjithmonë në formën e pyetjeve dhe përgjigjeve. Megjithatë një i huaj mund të mendojë se bashkebiseduesi i tij turk eshte mbi nivelin e zakoneshem neqofse  mysafiri i tij nuk i ben pyetje te kota. Dhe Aliu nuk na bëri asnjë pyetje që tradhtoi paditurinë e tij. Gjallëria dhe lehtësia e tij na dhanë përshtypje shumë të favorshme për kapacitetin e tij natyror.Në mbrëmjen e ditës tjetër i bëmë Vezirit një vizitë tjetër, në një apartament më elegant se ai me shatërvanin te nje dite me pare.Ndërsa ishim me të, erdhi një lajmëtar nga "Berati", vendi që ushtria e Aliut (prej rreth pesë mijë burrash) po e rrethonte atëherë. Ne nuk u njohëm me përmbajtjen e një letre, e cila u lexua me zë të lartë, derisa në dhomë u soll një armë e gjatë, që dukej si një armë per gjyheti rosas. Dhe pastaj njëri prej nesh duke e pyetur Sekretarin nëse kishte shumë shpendë të egër në keto ane, ai u përgjigj: "Po, por që për armën, ajo po shkonte në rrethimin e Beratit sepse armatimi i ushtrise se Vezirit po mbaronte e thene kjo me ironi. Ishte e pamundur të mos buzëqeshje në këtë luftë në miniaturë.Gjatë kësaj interviste, Aliu na uroi për lajmin, i cili kishte mbërritur një javë më parë, për dorëzimin e ishujve te Zante, Cefalonia, Ithaca dhe Cerigo,  skuadriljes britanike; ai tha, se ishte i lumtur që kishte anglezët për fqinjët e tij, se ishte i sigurt se ata nuk do t'i shërbenin atij siç kishin bërë rusët dhe francezët, në mbrojtjen e grabitësve të tij të arratisur; se ai kishte qenë gjithmonë një mik i Kombit tonë, edhe gjatë luftës sonë me Turqinë, dhe kishte qenë i rëndësishëm në sjelljen e një Paqeje.Na pyeti, çfarë na kishte bërë të udhëtonim në Shqipëri? Ne i thamë, dëshirën për të parë një njeri kaq të madh si veten e tij. «Po,—u kthye ai,—a keni dëgjuar ndonjëherë për mua në Angli?» Ne, natyrisht, e siguruam atë, se ai ishte një subjekt shumë i zakonshëm i bisedës në vendin tonë; Dhe ai nuk dukej aspak i pakenaqur nga lajkat.Ai na tregoi disa pistoleta dhe një pushke; pastaj mori një armë që i varej mbi te në një çantë dhe na tha se ishte një dhuratë nga mbreti i francezëve. Ishte një pushkë e shkurtër, me stoli të veshura me argjend, e mbushur me diamante dhe brilante, dhe dukej si një dhuratë e bukur; Por Sekretari na informoi, se kur arma kishte arrdhur nga Napoleoni, ajo kishte vetëm një pamje te zakoneshme, dhe se të gjitha zbukurimet ishin shtuar nga Lartësia e tij, për ta bërë atë të dukej më shumë si një dhuratë mbretërore.Para se të merrnim lejen tonë per tu larguar Veziri na informoi, se per rreth Tepelenès kishte disa mbetje të lashtësisë antike ,një palaeo-kastro, siç quhen të gjitha pjesët e murit të vjetër, ose guri i skalitur, në Shqipëri dhe Greqi dhe tha se ai do të urdhëronte pregarisnin disa kuaj që ne të shkonim të nesërmen në mëngjes ti vizitonim.Sipas këshillës së tij, ne shkuam të dielën për të parë këto rrënoja, të cilat janë shumë te pakta, vetëm disa copëza muri, siç m'u duken mua, jo te lashta, në një kodër rreth pesë milje në veri-lindje të Tepelenes.Po te njejten mbremje me vone ne i bëmë Madhërisë së tij vizitën tonë të fundit. Pastaj na pyeti se në cilën rrugë kishim ndër mend të shkonim; Dhe ne i thamë, ishte dëshira jonë për të shkuar nga Janina në Morea. Ai dukej se njinte mire çdo rrugë, me të gjitha etapat dhe me gjendjen e vendit ne çdo minutë. Ai tha, se ne nuk mund të shkonim në rrugën  nëpër Trikala, pasi ajo pjesë e vendit ishte e infektuar nga grupe të mëdha grabitësish; por që të mund të kalojmë nëpër Karnia, duke kaluar gjirin e Artes në Salora ose duke shkuar në krye të gjirit; dhe se, pasi ai vend ishte gjithashtu dyshues, por ai do të na jepte urdhër për disa poste te tij ushtarake, për të marrë sa më shumë roje që mund të ishin te nevojshme. Megjithatë, në rast se nuk do të donim të kalonim nëpër Karnia, ai na dha një urdhër per guvernatorit të tij në Prevesa, për të na dërguar me një anije të armatosur në Patras. Ai na dha edhe një letër per djali e tij Veliun, Pasha i Moresë dhe dëshironte të dinte nëse mund të bënte ndonjë gjë për të na shërbyer.Ne kërkuam leje vetëm për të marrë Vasilin rojen tonë shqiptar për të na shoqeruar gjatë qëndrimit në Turqi, të cilën ai e pranoi menjëherë, dhe  pyeti se ku ishte ai njeri. Pasi u informua se ishte te dera e dhomës, ai dërgoi për ta thirrur dhe për këtë arsye Vasili hyri; edhe pse me çdo respekt të duhur ndaj Vezirit  nuk ndihej në siklet, por, me dorën e djathte në anen e majte te gjoksit  ju përgjigj pyetjeve të Vezirit në mënyrë të prerë dhe të rrjedhshme. Aliu e thirri me emrin e tij dhe e pyeti: pse, duke qenë te dera, nuk kishte hyrë për ta parë? «Sepse ti e di, Vasili,shtoi ai,duhej të isha i gëzuar që të kisha parë!» Pastaj i tha se do të na shoqeronte dhe të shihnte qe te mos ju mungonte  asgjë dhe i foli mirë për fazat e ndryshme të rrugës sonë, duke i përmbledhur të gjitha duke i thënë me shaka, se po të na ndodhte ndonjë aksident, do t'i priste kokën; dhe se do të shkruanim, duke përmendur se si ishte sjellë ai. Menjëherë pas kësaj, dhe pasi pranuam t'i jepnim Lartësisë së Tij disa hollesi të udhëtimeve tona me letër, u tërhoqëm dhe morëm lejen tonë nga ky njeri i veçante.Ai është pa dyshim një njeri i madh, Por pa thënë apo pa e ditur se ai është pasuesi i denjë i Pyrrhus, të cilin, sipas një autori (Survey of the Turkish Empire), ai është mësuar ta quajë Pirron, Bourrous.

Cameron Hobhouse ose ndryshe Lord Broughton(1786-1869) mik i ngushte i Lord Bayron qe jane njohur ne Kolegjin e Kembrixhit,se bashku moren udhetimin neper Shqiperi,Greqi dhe Turqi(1809-1810),vizituan Janine dhe arriten deri ne sarajet e Vezirit ne Tepelene ku ka lene dhe keto kujtime,ku pershkruan takimin me te jashtezakoneshmin Ali Pashe Tepelena ne Tetor te vitit 1809.Hobhouse me vone do te behet pjestar i parlamentit Britanik,dhe ka sherbyer si Sekretar i Luftes ne kabinetin Earl Grey(1832).Ka mbuluar edhe detyra te tjera ne qeverite e me pasme.

Free Blogger Albert Pasho

Shkrimtari dhe politikani skocez David Uequhart(1805-18077) ne Tepelene, Nentor 1831.

 

Mbërrita më pas në një vend, emri i të cilit thërret një mijë histori e legjenda trimerie, hyra me një ndjenjë respekti që një shqiptar do të kishte qenë krenar ta vëzhgonte tek një i huaj; - ai vend ishte Tepedelene(Tepelena) ose ndryshe Croya (Kruja) moderne e Skënderbeut . Duke arritur në Tepelene nga jugu, bukuria e pozicionit, dhe efekti i kështjellës, janë te mbuluara pak.U ndodha menjëherë mbi një grumbull rrënojash, endesha mes tyre për ca kohë dhe nën një shi te panderprere, para se të gjeja shtëpinë e Agajit. Kur po i afrohesha, u ndesha me grup fshatarësh,qe ishin  duke tërhequr zvarrë perdrejt Janinës topat që dikur kishin shkrepur mbi bedenat ne  betejat e saj. Tepelena dikur krenare, tani e banuar nga njëqind e pesëdhjetë familje shqiptarës mysliman dhe tetë familje ortodokse, dhe sikur kjo sasi e rrënimit dhe shkretimit të mos ishte e mjaftueshme, trupat atje të mbledhura ishin të ngarkuara te punonin në nivelimin e fortifikimeve në nivelin e tokës. Kjo vepër, megjithatë, nuk kishte filluar ende në vijat e mureve dhe kullave të bardha që kurorëzonin torret me pjerrësinë që shikon në veri dhe bazat e tyre të cilat rrethohen nga një rrjedhë e shpejtë e shpejte e lumit. Kështu që, ndërsa largohesha nga vendi pasi lundroja përmes ujit me nje lunder, u ktheva prapa për të hedhur mbi Tepedelene, vështrimin e fundit të nje huaji që do të binte menjehere mbi betejat dhe kullat e saj të lavdishme dhe te dënuara. Kjo skenë e bukurisë së tejskajshme më beri qe te  harroj natën që po vinte, për ta soditur ate per here te fundit perpara se te  largohesha. Dielli i mbrëmjes zbukuronte muret e bardha te kalase si bora e bardhe, ndërsa shiu i fundit kishte ndriçuar jeshillekun e thellë dimërore të peizazhit përreth, mbi të cilin ngriheshin brinjet e pjerrëta ngjyre kafe të kodrave, kreshtat e te cilave mbuluar me dëborë. Tepelena ngrihet mbi shkëmbin e saj dhe qëndron me krenari ne qender te kesaj pamje madheshtore ku lumi i fryrë dhe i egersuar shkumbezon per rreth themeleve te tij.Por nuk duhet të largohem nga ky vend, pa ndonjë të dhënë për vizitën time te Guvernatori i qytetit. Ai më tha se njëzet e katër topat do të tërhiqeshin zvarrë për në Janinë, por se moti qe i keq, dhe terreni qe bere i veshtire, dhe do te duhej pune e madhe per ti transportuar ne Janine. Nje top i rëndë kishte rënë nga ana tjetër në lumë, dhe  kishte qenë e nevojshme të mblidheshin dy ose tre qind burra për ta nxjerrë nga lumi. Kjo edhe pse mund të dukej nga njëra anë një metaforë lindore,  nga ana tjetër ishte një përfaqësim real i mekanikës shqiptare.Prfitova nga ky  rast, dhe ne kete pike llogarata sa njerez duheshin  për t'i tërhequr këto njëzet e katër topa në Janinë, që ne vetvete përbënte një ditë pune per rreth dhjetë mijë burrash. Duke qenë keshtu se ai pranonte i sugjerova avantazhin e ndërtimit të një rruge, që ndoshta katër herë më pak se sasia e punës do të mjaftonte për të bërë kete gjë, dhe jo vetëm qe do t'u mundësonte  transportimin e ketyre topave por ne vend te njerezve mund te perdornin qerre , dhe ne te ardhmen kjo do të lehtësonte transportin e gjithçkaje që hanin, vishnin, konsumonin, prodhonin, blinin, dhe shitnin. Logjika ime ishte, megjithatë e kote sepse governatori dhe të gjithë të pranishmit, tashmë kishin arritur në të njëjtin përfundim, dhe përgjigja ishte: "Thuaja këtë Vezirit të Madh." Shkatërrimi i Kështjellës ishte megjithatë një argument i dhembshëm, edhe për fitimtarët; Ata më pyetën nëse nuk mendoja se ishte e tmerrshme të shkatërroja atë që u kishte kushtuar kaq shumë punë baballarëve të tyre për të ndërtuar? Mund të përgjigjesha vetëm me disa vërejtje të zakonshme për bekimet e qetësisë dhe paqes universale; dhe me pyeten nëse kishim kaq shumë kështjella në Angli. Duke qenë të lodhur nga përsëritja e ketyre argumantave ndaj këtyre fortesave prej druri, epërsia jonë në të cilën citohet kaq shpesh, vetëm se inferioriteti ynë në të gjitha forcat e tjera materiale duhet të inferrizohet: - Iu përgjigja se kishim "shumë kështjella – bishat tona!" dhe menjëherë u ngrit një thirrje, në turqisht, greqisht dhe shqip, me te njejtin kuptim, por i larmishëm në tingull, qe do te thote; "Mire thote'!" të së njëjtës menyre me maninë e Beut të Croias, për të gjetur kudo një mik dhe mbrojtës."Këtu, si kudo tjetër, kishte një interes të madh per Polonine, dhe ankth për lajme apo informacione në lidhje me gjendjen e saj; Ata pyetën pse polakët, të cilët ishin strehuar në vende të tjera, nuk kishin ardhur tek ata; se Turqia jo vetëm që do t'i kishte marrë nen mbrojtje, por do t'u kishte dhënë atyre toka dhe gra. Por refugjatët e morën rrugën e tyre,ashtu si revolucionarët e llogaritën gabim orën e tyre. I kisha parë shqiptarët në humorin e tyre më të egër dhe ditët e tyre më të këqija; Tani i pashë edhe në një gjendje nenshtrimi, por që shpresoj, është edhe një gjendje  tranzicioni. Nëse ndonjëherë duhet të vizitoj përsëri vendin e tyre të bukur, mund të rrokullisem mbi tarraca dhe rrugë në mes të qetësisë dhe paqes, peizazhit të perbere me fusha dhe gardhe dhe romancën e luftës, dhe interesit të alarmeve, zëvendësuar nga industria shtëpiake dhe pasuria jo e denje. Qetësia është e vërtetë, ekzistonte tani, por ishte qetësia e frikës; Siguria më pëlqeu, por ishte një siguri e blerë e ndare  dukshëm me fitimtarët.

Ps.Keto jane kujtimet e shkrimtarit dhe politikanit skocez David Uequhart(1805-1877),te cilin Tepelena jone ne mes te shume personaliteteve te tjera boterore dhe Europiane, ka pasur nderin ta pres dhe nderoj ne Nentorin e vitit 1831,ne udhetimin qe ndermori neper Shqiperi nga Korfuzi deri ne Shkoder,ku vizitoi Saranden,Gjirokasteren,Tepelenen,Beratin,Kavajen Durresin dhe Shkoderen.Keto kujtime jane botuar ne librin me dy vellime;"The Spirit of the Est,Illustrated in a Journal of Travels through Roumeli during an Eventful Period",Londra 1838.

Free Blogger Alber Pasho

Tepelena zone zismike,Hazis Pasho per termetin e Rabies dhe Izvorit ne vitin 1969.(Kjo eshte nje pjese e intervistes te Hazis Pasho botuar ne Gazeten Shekulli ne 01.04.2013)

 Në 20 nëntor 1920 në Tepelenë ndodhi një tërmet shkatërrimtar 8 ballësh

Tepelena dhe historitë e tërmeteve

– Rreth 2500 shtëpi u shkatërruan dhe mbi 15 mijë familje mbetën pa një strehë dhe pati 51 viktima

Një ngjarje tronditëse. Një ngjarje që edhe sot kujtohet me dhimbje. Në 20 nëntor 1920 në Tepelenë ndodhi një tërmet shkatërrimtar 8 ballë, i cili mori 36 jetë njerëzish dhe la të plagosur mbi 100 persona. Një tërmet i rrallë. Nga të dhënat e regjistruara në arkiva, rreth 2500 shtëpi u shkatërruan dhe mbi 15 mijë familje mbetën pa një strehë në kokën e tyre. Që atëherë e deri më sot ka pasur disa tërmete, kryesisht të vegjël e të mesëm, pa ndonjë dëm të madh e katastrofik, deri në tërmetin e 26 nëntorit 2019, me magnitudë 6.4 e shkallës rihter. 51 viktima dhe shumë të plagosur, qindra e mijëra qytetarë ngelën të pastrehë. Një ngjarje tragjike që e kujtojmë të gjithë, e që të gjithë shpresojmë të mos përsëritet më.

Zona sizmike, Tepelena, një tërmet në 10 vjet

“Tepelena sipas fakteve të evidentuara e publikuara nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë rezulton zonë aktive sizmike. Afërsisht në çdo dhjetë vjet mesatarisht ka rënë nga një tërmet. I pari ka ndodhur më 10 gusht të vitit 1859, kurse i fundit është regjistruar në 29 nëntor 1992. Epiqendrat e tyre, koha në ditë, muaj e vite, fuqia në ballë, vendet që kanë prekur dhe dëmtimet në njerëz e materiale janë evidentuar dhe përshkruar me hollësi nga stacionet sizmike të shteteve fqinje dhe ai shqiptar i krijuar në vitin 1963. Për fuqinë shkatërruese, shtrirjen, ndjeshmërinë dhe dëmet në njerëz e materiale veçohen tre prej tyre: ai i tetorit 1865, nëntorit 1920 dhe 3 prillit 1969. Dy nga këto tërmete, ai i vitit 1865 dhe 1969 kanë pasur shumë karakteristika të përbashkëta. Epiqendrën në fshatrat Izvor e Rabie me fuqi goditëse të përbashkëta nga 7 deri 8 ballë, rrafshimin e të gjitha ndërtesave ku kishin epiqendrën dhe dëmtimet e shumta rreth tyre”.

Dorëshkrimet e kohës

Në fillim dukej si një pakujdesi apo një luhatje e lehtë tensioni, por kur lëkundjet u shtuar dhe qelqet mbi bufe filluan të kërkëllisnin me një zhurmë tmerruese, u kuptua se ishte ai… tërmeti. Vetëm një sekondë më pas paniku nuk të lë të bësh ato gjëra që i ke mësuar me kohë, të hapësh dyer e dritare dhe të futesh poshtë arkitraut, i cili është dhe vendi më i sigurt nga ku mund të mbetesh gjallë nëse ndërtesa për fat të keq shembet dhe muret bien. Kështu ndodh pak a shumë kur bie tërmet. Por ka dhe nga ata që rreziku i bën t’u turren shkallëve për të dalë sa më parë nga korridoret e ngushta të pallatit, qoftë ky dhe me dymbëdhjetë kate. E pas kësaj e ndajnë mendjen që për të mos rrezikuar më jetën, të flenë jashtë, në lulishte a qiell të hapur……Por a ka ndodhur kështu në rastin kur në zona të caktuara në Shqipëri është goditur rëndë nga kjo dukuri e natyrës? Hazis Pasho, i cili për një periudhë kohe ka qenë Sekretari i Parë i rrethi të Tepelenës, kujton tërmetin e 44 viteve më parë, atë të vitit 1969, i cili shkretoi dy fshatra të rrethit të Tepelenës, Rabien e Izvorin…

Tërmeti i vitit 1969

Në 3 prill 1969 rrethi i Tepelenës u godit nga një tërmet, ku epiqendra ishte në fshatrat Izvor e Rabie me fuqi goditëse të përbashkëta nga 7 deri 8 ballë, i cili bëri dhe rrafshimin e të gjitha ndërtesave ku kishin epiqendrën dhe dëmtimet e shumta rreth tyre. Kështu, më 3 prill 1969 u rrafshuan 842 banesa dhe u dëmtuan 5331 të tjera. Në Rabie nga 75 banesa, 70 mbetën vetëm me themele, kurse në Izvor nga 109 shtëpi, 86 u bënë gërmadha.

A kishte viktima në njerëz?

Natyrisht që këto tërmete u pasuan me viktima e të plagosur. Kështu në një tërmet të rënë në vitin 1865 vetëm në një familje në Rabie vdiqën 13 vetë, ndërsa në Klos të Mallakastrës rreth 50 kilometra në perëndim, humbën jetën 14 persona brenda së njëjtës familje. Kurse në 3 prill të vitit 1969 pati një të vdekur dhe 65 të plagosur vetëm në Rabie dhe Izvor. Në të dy tërmetet pati çarje tokash me gjatësi deri në 5 kilometra dhe gjerësi 10-15 metra. Ata u ndjenë fuqishëm në Italinë e jugut, veriun e Greqisë dhe në perëndim të Maqedonisë. Këto rastësi në periudha kohore 104 vjet njëri pas tjetrit ndryshonin vetëm në aspektin si u përjetuan nga banorët, kushtet klimaterike dhe mundësitë njerëzore e materiale për të eliminuar pasojat.

Kushtet sociale e klimaterike sipas viteve.

Dimri në ato vite në Shqipërinë e jugut ishte i ashpër, sepse dëbora kishte mbuluar vendin anembanë. Kishte rënë dëborë e rëndë dhe në pesë fusha pëllëmbë, se çante malin me këmbë. Gjendja ishte e mjeruar siç e ka shkruar konsulli rus Trojanovski. “…edhe shumë familje që kanë qenë dikur mirë kanë rënë në gjendje të rëndë varfërie. Kanë filluar të shesin tokat e të largohen nga vendi i tyre në shtete të tjera.” Kurse konsulli austriak J.G.Han shkruan: “Të gjithë ata që rrëmojnë, ndërtojnë, sharrojnë, djegin qymyr në Turqinë evropiane dhe në Greqi, janë shqiptarë”. Këto e pasoja të tjera shkatërruese për shqiptarët vinin nga sundimi i gjatë osman, taksat e rënda, marrja e dërgimi ushtar i djemve në shtete të tjera dhe kryengritjet e njëpasnjëshme të shqiptarëve për liri e pavarësi. Sikur të mos mjaftonin këto, natyra e goditi me tërmetin shkatërrues e vdekjeprurës më 10 tetor 1865 duke i lënë në mes të dimrit në qiell të hapur, pa ekonomi dhe pa mbështetje”. Të keqen, edhe pse s’e do njeri, të vjen pa pyetur, prandaj ajo duhet përballuar e kapërcyer për të mbijetuar. Kështu vepruan edhe Rabiotët dhe Izvorasit dhe këtë herë për të ringritur banesat e tyre vetëm me ndihmën e miqve, derisa iu kthyen normalitetit mbas shumë vitesh. Mirëpo jeta nuk dihet si vërtitet. E papritura nuk pritet. Vjen e të zë derën për mirë apo për keq.

Përballimi i situates.

Ashtu si në vitet 1860-1878, banorët trima, punëtorë e liridashës të Rabies e Izvorit për të dytën herë pas 78 vitesh u gjendën përballë së njëjtës situatë. Në luftë me varfërinë dhe agresorët fashistë, që iu kishin marrë lirinë e pavarësinë me pushtimin e 7 prillit 1939. Përsëri duhej t’i dilnin vetes për zot, sepse pushtetarët e kohës pasi e shitën vendin, mbushën xhepat me florinj dhe ia mbathën nga sytë këmbët. Nga gjiri i tij dolën të tjerë Ali Pashë e Tafil Buzë, që lirinë e kishin në gjak dhe e mbronin me çdo sakrificë. Populli patriot i Rabies dhe Izvorit ashtu sikundër sundimit osman u ngritën përsëri në luftë. Rabia ishte një nga qendrat ku u zhvilluan disa beteja me pushtuesit italianë, që vinin nga Fieri e Berati me synim të depërtonin në brendësi të zonës së Krasit, të cilën jo vetëm nuk e morën dot duke ardhur dy herë nga Tepelena, por pësuan dëme të mëdha në njerëz e materiale në luftimet e Mogiles dhe afër Miricës nga çeta partizane dhe pjesëmarrja masive e popullit të fshatrave të zonave të Krahës-Buzë. Në Rabie u derdh gjaku lumë nga të vrarët e dy palëve në luftime, prandaj populli i këndoi: “Vranë dervish edhe baba/ u bë sin e Qorrbela”. Italianët në teqenë e Rabies bënë masakër. Pasi kishin vrarë kryetarin dhe sekretarin e këshillit, më 25 korrik 1943 kapën dhe vunë para skuadrës së pushkatimit 10 burra e të rinj midis të cilëve klerikun Baba Abaz Rabia dhe dervishin, Feim Azbi Mahmutaj, sepse e kishin kthyer teqenë në çerdhe të propagandës e të luftës çlirimtare duke siguruar mbështetje masive të besimtarëve dhe banorëve të zonës. Baba Abazi ra heroikisht sëbashku me të tjerët dhe sfidoi provokimin e italianëve që i kërkuan të veçohej nga bashkëpunëtorët e tij para se t’i pushkatonin, me qëllim t’i përçanin dhe të humbiste besimin, influencën dhe mbështetjen e madhe që kishte, por ai nuk pranoi dhe u tha: “Do të vdes së bashku me besimtarët e luftëtarët e mi, prandaj Jezitë bëni punën tuaj. Populli ynë do të fitojë kurse ju do të humbisni”.

Ne foto;Grate e Tepelenes dhe banoret e zones ne rindertimin e shtepive dhe objekteve social-kulturore te demtuara nga termeti i fuqishem i Izvor-Rabies i vitit 1969,e para nga e majta Adelina Pasho (Koçiu) aktiviste e grave shqiptare 

Free Blogger Alber Pasho

Erosi i Qesaratit,Tepelene,Albania.

 Kjo statuje eshte gjetur ne rrenojat e nje vile ne afersi te Qesaratit ne krahun e djathte te Vjoses.Kjo gjetje eshte botuar per here te pare ne vitin 1959 nga arkiolloget Hasan Ceka dhe Skender Anamali.Bashke me kete zbulim jane gjetur edhe pjese te tjera skulpturash nder te cilat nje koke femije dhe gjurme zjarri çfare tregon qe kjo vile eshte shkateruar nga zjarri.Skulputara e Erosit eshte 80cm e larte i mungojne krahu i djathte me doren,parakrahu me doren e majte,pjesa me e madhe e kembes se majte,si dhe nje pjese e shputes se djadhte.Statuja bashke me gjetjet e tjera te kesaj vile i perket nje periudhe te mundeshme te mesit te shekullit te pare te eres sone,kjo vile nga pikepamja kronollogjike u pergjigjet vilave te njohura te Vezuvit ne Itali. Lugina e Vjoses ne antikitet ka qene nje nga me te banuarat dhe me nje arkitekture te pasur me qendra urbane.Ketote vendosura neTepelene,Dukaj,Matohasanaj,Kalivaç,Rabie,Klos,Bylis dhe me ne brendesi te lugines si neAmantia.Ne zonen tone te lugines te Vjoses ne zonen e Qesaratit ku fatekeqesisht studimet kane qene shume te pakta per te mos thene fare,eshte nje zone me nje potencial shume te madh arkiollogjik.Mali i Gribes qe mban ne veri te tij Kalane e Matohasanaj e deshmon kete dhe eshte pa dyshim ky eshte i lidhur dhe i zgjeruar ne anen tjeter te Vjoses ne Qesarat dhe me ne veri me Kalivaçin.

Free Blogger Albert Pasho

Ali Pashe Tepelena dhe marredheniet me Francen e Napoleone Bonaparte

Fund shek XVII dhe fillim shek XVIII do te qe periudha e ndryshimeve te medha te gjeopolitikes ne pergjithesi dhe ne veçanti asaj ne detin Mesdhe, prishjen e ekulibreve te mepareshme te politikes se pushteteve te fuqive te medha te kohes.Pushtimi i Italise nga Franca e Napoleone Bonaparte renia e Republikes se Venedikut kjo saksionuar nga traktati i Kampo Firminos 1797.Te gjitha territoret e Venedikut ne detin Adriatik dhe Jon perfshire edhe Ishujt,si dhe qytete bregdetare te Epirit kalonin ne dominim Francez.Ky ndryshim do te sillte arsyet dhe menyrat e meredhenieve midis Ali Pashes dhe Frances.Keto qytete te bregdetit Jonian ne Epir(Butrinti,Parga,Arta,Vonica,Preveza) dhe ishujt e Jonit ishin te lidhura dhe te varura persa i perket furnizimeve me ushqime dhe baze tjeter te nevojshme te matrialeve te ndryshme nga Shqiperia.Prandaj Venediku kishte ndjekur nje politike te kujdeshme dhe te ekulibruar me bejleret lokale shqiptare te pavarur.Po keshtu edhe Franca nuk do te ishte e paprekeshme nga ky raport me ta,perveç kesaj gruri dhe druri shqiptar ishin vendimtar per trupat franceze ne gadishullin Italian .Keto territore kishin nje rendesi te madhe strategjike per vet pozicioni e tyre ne udhekryqin  e tregtise midis lindjes dhe perendimit ne detin Mesdhe.Kete fakt e pohon vete Napoleone ne nje leter derguar Talleyrand ne te cilen thekso:" Se deti Adriatik dhe bregdeti shqiptar kishin shume me teper rendesi per interesat Franceze,se sa e gjithe Italia".Ali Pahe Tepelena si sundimtar dhe njeriu me i fuqishem me ndikim ne Shqiperine e asaj kohe do te ishte figura kryesore qe Franca dote krijonte marredhenie miqesore dhe nje aleance strategjike per te siguruar domin e saj ne keto territore.Po Franca me kete aleance kishte edhe objektiva te tjera jo me pak te rendeshisme,si ajo e polikes me lindjen duke perfshire dhe pushtimin e Egjyptit,per te kontrolluar tregtine detare ne kete kryqezim te rendesishem rruges detare dhe te ulte ndikimin Britanik ne kete zone te Mesdheut.Ne keto llogaritje te Francezeve hynte edhe ideja e revolucionit Grek mbeshtetjes dhe perhapjes te saj.Bashkepunimi i Francezeve me Aliun dhe mbeshtetja qe i dhene ketij, per fuqizimin e aspiratave te tija per fuqizimin dhe konsolidimin e shtetit te tij do ti sherbenin aspiratave te francezeve.Francezit ishin te etur dhe  per te krijuar nje lidhje me te ,kjo lidhje do tju sherbente francezeve per idene e revolucioni Grek se do te ishte me lehte te shfrytezonin autoritetin  dhe strukturat organizative e ushtarake te Aliut per te perhapur e vazhduar levizja Greke.Kjo nderthurjr interesash do te qe baza e ketij bashkepunimi.Por Aliu nga ana tjeter kishte qellimet e veta ndryshe nga francezet, per ishujt e Jonit dhe qytet e bregdetit te Jonit.Keto do ti sherbenin atij si ne planin ekonomik per pasurine e madhe qe do te sillnin ne rast se kontrollonte ishujt dhe portet per tregtine detare,po ashtu dhe ushtarake per mposhtjen e kundershtareve te tij qe nga toka qe e pamundur per shkak te relievit te thyer e te eger,ndersa nga ana e detit do te qe me lehte per te per ti mposhtur.Nje tjeter qellim i Aliut qe edhe modernizimi i ushtrise se tij me teknollogji dhe arme moderne te kohes nga francezet.Per keto arsye kontraditore interesi ky bashkepunim diplomatik do te qe i brishte dhe jo i qendrushem,qe do te sillte armiqesi dhe pajtime te shpejta dhe te shpeshta.Nje tjeter apekt i ketyre marredhenieve qe dhe prania e aktoreve te tjere ne rajon si qe Rusia,Anglia dhe Porta e Larte qe do te kondiciononin kete marreveshje sepse edhe keto kerkonin Aliun si nje faktor vendimtar ne rajon.Çeshtja shqiptare per francezet ishte nen pergjegjesine direkte te Napoleon Bonapartes qe ishte edhe vete arkitet i politikes favorizuse te afrimit me Aliun.Bonaparte u angazhua vete personalisht ne nje numer korrispodencas letrash,po ashtu drejtoi sjelljen e politikes nepermjet gjeneraleve te tij dhe konsujve ne rajon.Duke u mbeshtetur ne kete korispodence letrash duket qarte qe Bonaparte e mbeshteti dhe perkrahu haptazi projektin perfundimtar te Aliut per  krijimin e  Mbreterishe Kushtetutese te tij.Hapi i pare i ketyre marredhenie qe emerimi i gjenerali Gentilini si Governator i Korfuzit dhe komandant i forcave Franceze te 7 ishujve   te Jonit,i cili ishte i ngarkuar nga Napolone me detyren qe te negocionte me Ali Pashen mjetet e mundeshme te ketij bashkepunimi midis tij dhe Frances.Ne takimin e tyre te pare Aliu shprehu gatishmerine dhe angazhimin e tij per kete bashkepunim te mgushte me Francen,dhe per kete kerkoj si parakusht lejimin dhe perdorimin e kanalit te Korfuzit per forcat e tija ushtarake,kjo per ti perdorur kunder konfederates te bejlereve rivale(lidhja çame dhe atyre te Himares) ne veri te zotrimeve te tija.Ne kundershtim te Venedikasve qe ja kishin arritur te kontrollonin fuqine dhe zgjerimin e Aliut,Napoleone e gjeti te parendeshisme kete kerkese te Aliut per kanalin e Korfuzit dhe e perdori kete koncesion, per inagurimin e marredhenieve miqesore midis Aliut dhe Frances si shenje e vullnetit te mire.Per Aliun ky problem mbeti i pazgjidhur akoma edhe per dy vjet sepse i duheshin koncesione te tjera ne bregdet dhe nje prani te tij ne keto territore me te qendrushme.Si rrjedhoje Aliu ngriti infrastrukture dhe objekte ushtarake,depo dhe nje dogane ne Salagora.Fitoi peshkimin e pasur ne gjirin e Sarandes dhe zotroi kalane e Portos Palermo me nje rendesi te veçante strategjike per kontrollin e rrugeve detare te tregtise ne Jon.Ne kete menyre Aliu arriti te rrethoj dhe territorin e rivalit dhe armikut te tij i fuqishem ky Mustafa Pasha te Delvines.Ne takimet e metejshme dhe te vazhdushme me Gentilinin ,Aliu me preteksin qe te nderonte kete marreveshje me Francen qe te ishte ne lartesine e saj,i kerkoi ketij nje shtese te kerkesave te tija, ku ti silleshin kater oficer te specialzuar altilerie,topa,munizion,anije,te drejten e lundrimit civil e tregtar ne gjirin e Artes dhe ate te kanalit te Korfuzit.Dhe me shume se kaq shprehu dhe kerkoj hapur qellimin e tij per nje dalje ne bregdetin Dalmat dhe vendosi sundimin e tij mbi Pashain e Delvines.Por te gjitha keto kerkesa Napoleone nuk i pranoj i dha vetem disa territore te vogla ne bregdet,dhye dy specialiste te altilerise qe do te sherbenin ne oborrin e tij,po keshtu Bonaparte udheroj shitjen e dy anije te vogla me arme e munizione me nje çmim me te ulet kjo si shenje e vullnetit te mire te tij per kete bashkepunim.Edhe pse Ali Pasha Tepelena nuk ishte i kenaqur nga kjo i shprehu dhe siguroi Gentilinin per besnikerine etij ndaj Frances edhe ne te ardhmen.Ne vitin 1798 Aliu do te merte pjese ne fushaten kunder Vidinit me ushtrine e tij ne krah te Portes, me kete loje Aliu bente sikur i tregonte Portes se kujt i afronte sherbimet e tija.Por vetem kater muaj me vone kur ne kete fushate u perhap lajmi i pushtimit te Maltes dhe pak me vone i Egjyptit nga ana e Frances edetyroj Aliun te kethehej ne Janine dhe tja linte ushtrine djalit te tij Mukhtarit.Porte e Larte pas ketyre ngjarjeve oi shpalli lufte Frances dhe nenshkroi pakt aleance me Rusine dhe Angline,Ali Pasha si diplomat i rralle qe ishte me nje vizion te gjere te situates se re te krijuar e kuptoi fare mire se duhej te rishikonte pozicionin e tij ne kete situate te re qe ato te mos beheshin me te rrezikshme.Situata tregonte qe Franca shume shpejt do te humbiste Egjyptin dhe zotrimet e saj ne detin Jon kjo dhe per faktin e nje operacioni te Portes ne bashkepunim me Ruset ose Anglezet.Qellimi i Aliut per shtate ishujt e Jonit ishte kostant qe te pakten te merrte ndonjeren nga keta,prandaj Aliu ne fillim u tregua sikur te ishte besnik ndaj te dyjave paleve ndaj Portes , ku shpresonte qe kjo ne saj te kontributit te tij ne lufte dhe pretekstit te shtypjes te "pafeve" do te shperblehej me keto territore,nga ana tjeter Aliu ftoi ne oborrin e tij nje oficer Francez per te diskutuar se çfare do benin pas ndryshimeve te fundit te situates.Aliu i njohur me disfaten Franceze dhe i inkurajuar nga kjo, i pregatiti nje kurth te derguarit te gjeneralit Chabot i cili ishte pas arrdhes i Genilinit ne Korfuz, ndihmesit te tij gjeneral Rose pasi informoi Aliun per situaten dhe pamundesine e Frances per te mbrrojtur Ishujt dhe territoret nga nje sulm i mundeshem i Portes me aleatet dhe duke mare informacione logjistike te ishujve ,pasi u sigurua per kete situate Aliu e arrestoi gjeneral Rose dhe e dergoj ne Stamboll per ta burgosur.Si pasoje Aliu i dergoi ultimatum Frances qe te njihte menjehere autoritetin e tij ne keto territore,kjo tratative qe nje farse se Aliu kishte vendosur te mirrte anen e fitusve perkoheshist ne kete situate asaj te Portes me aleatet.Franca per te friksuar Aliun dhe kontrolluar aftesine dhe forcen e tij, kishte nisur trupa te reja ne rajon.Nderkohe Aliu i kishte nisur ultimatum garnzonit Francez ne Preveze qe te dorezonte qytetin.Por francezet refuzuan dhe te mbeshtetur nga qytetaret dhe Suliotet organizuan mbrojtjen e tij ne afersi te rrenojave te qytetit antik Nicopolis.Aliu arriti tju shkaktoi nje humbje te madhe Frances ne kete menyre ai preu rruget e furnizimit te Sulit dhe shtoj famen e tij duke mundesuar keshtu kontributin e tij ne ushtrine e aleateve Portes-Rusise-Anglise.Sipas planeve luftarake te kesaj aleance trepaleshe, flotes Ruse dhe Britanike ju ngarkua detyra te  zhduknin ekzistencen Franceze ne detin Jon dhe ishujt,por flota Ruse me preteksin e kerkeses kembengulse  sipas tyre te banoreve ortodoks ne rajon u nis e para ,ky fakt i kryer ne momentin e fundit e detyroi floten Angleze te drejtohej ne Egjypt.Edhe pse planet Ruse ne lidhje me banoret ortodoks ne rajon e gacmuan Porten,nuk u pa ndonje kundershtim serioz nga ana e saj.Ndersa Aliu kishte mare Butrintin,Vonicen dhe Gumenicen nuk kishte arritur te merrte Pargen qe kishte rezistuar.Flota e perbashket u perballe me nje rezistence vetem me ishullin e Korfuzit,i cili u dorezua pasi arriten forcat shtese te Ali Pashes djalit te tij Veliut dhe Ibrajim Pashes te Vlores qe ju bashkuan rrethimit te Korfuzit.Si rezultat Francezet humben keto zotrime dhe ishujt u bashkuan nen flamurin e Republikes se Ishujve(Septinsulare) e krijuar nga traktati midis Portes dhe Rusise ne mars te vitit 1800.Sipas ketij traktati keto territore te mara nga Aliu do ti ketheheshin me kusht Portes se Larte,Kjo Republike do te ishte nen sundimin e Portes,kurse Rusia do te paguante kesaj nje haraç tre vjeçar 75.000 gurush turke,Rusia dhe Porta do te garantonin sovranitetin e saj nga çdo nderhyrje e huaj dhe njekoheshist duke penguar vendosjen e myslimaneve ne ishuj.Por kjo marreveshje nuk e kenaqi plotesisht Rusine prandaj kjo mbeshteti dhe nxiti indinjaten e fisnikeve lokale dhe popullesise deri sa anarkia sundoi ne ishujt.Ata nxiten pakenaqesine  dhe kundershtimin e ligjeve dhe fisnikerise katolike duke nxitur entuziasmin fetar ortodoks qe do ti siguronte Rusise nje terren te forte ne kete Republike, ne ate te quajturen mbrojtjen e botes ortodokse.Republika e re ftoj Ruset per stabizimin e situates e ciola u qetesua por kjo Republike ra nen sundimin Rus de fakto.Kurse Aliut me gjithe kontributin e tij per marjen e ketyre territoreve nuk u shperblue nga Porta si ai priste,por per kundrazi Porta keto territore ja dha armikut dhe rivalit te tij Mustafa Pashes te Delvines.Porta per tu konpesuar drejt Aliut ne vitin 1800 e emeroi ate Gurvenator te gjithe Rumelise(Turqia Europiane) dhe disa poste te tjera si mbikeqyrjen e rrugeve,te keto poste u kethyen te favorshme per Aliun se ai forcoi dhe konsolidoi pushtetin e tij perkuundrejt rivaleve te tij ne Epir dhe Shqiperi.Periudha 1800-1804 do te shenonte nje faze pushimi midis Frances dhe Aliut,kjo per faktin qe Aliu duke trguar"besnikerin" ndaj Portes nuk kishte nevoje per ndihmat e huaja dhe per faktin tjeter se mund te kethehej me francezet vetem kur ata te risiguronin pozicionin e tyre ne rajon, keshtu ai do te merte ate qe Porta nuk i dha.Aliu kalkulonte vetem qellimet e tij si nje sundimtar i pavarur per te forcuar krijesen e tij shtetin e tij.Por dy vjet me pare pikerisht ne vitin 1798 kishte ndodhur nje ngjarje te do te influenconte dhe jepte rezultate ne marredheniet e Aliut me Francen.Ky ishte viti me eminent i marredhenieve jo zyrtare te Aliut me Francen,qe do ti jepnin nje mundesi te mire atij,ne marredheniet e metejshme me perendimin.Kete vit piratet libik zene rrob nje anije italiane " Zonja e Malit te Zi" ne kethimin e saj nga Egjipti . Ne bordin e saj kishte gjenerale Francese,shkencetare dhe nje personilatitet te larte te klerit katolik.Midis tyre ishin dy gjenerale, Poitevin e Beauvais dhe nje kolonel i artilierise Charbonnel,gjendej edhe Komisari Gjeneral i Luftes Fornier, oficer te marines Francese Joye,Bouvier dhe Mathieu.Perveç ketyre ushtarakeve te larte te luftes,ishin dhe tre pjestare te Komisariatit te Larte te Artit dhe Shkencave te derguar ne Egjipt.Ishte konsulli i ardheshem ne Janine Pouqueville,Bessiers e Gerardo shoqeruar nga kleriku Guerini qe ishte nje ish inkuizitor katolik ne Malte. Ne fillim rroberit u derguan ne portin e Navarino ku Joye e Fornier ju paraqiten para admiralit te flotes Ottomane Kadri Pasha. Pas kesaj pjesa tjeter u derguan ne Butrint ku do te shiteshin si skllever.Aliu ishte ne dijeni te arritjes se tyre dhe thirri menjhere kapitenin e pirateve ne pallatin e tij. Aliu bleu Poitevin,Charbonnel,Bessiers,Bouvier edhe Guerini.Aliu i trajtoi keta ne oborrin e tij me nje simpati e respekt te veçante,gje qe keta as nuk e prisnin dhe ju beri shume pershtypje.Aliu ju premtoje ketyre lirimin e tyre pas dy vjeteve sherbimi ne oborrin e tij, i siguroj ata per jeten e tyre dhe i nderoi me dhurata te ndryshme nga ana e tija. Ne fakt Aliu arriti me lehtesi te siguronte specialistet ushtarak francese, aq te mirepritur nga ai,sepse nga diplomacia Franceze deri ne kete moment nuk kishi arritur akoma asgje perveç premtimeve. Aliu nuk humbi kohe po filloi menjehere riorganizimin e shume fortifikimeve rreth Janines dhe ne liqenin e saj.Kete detyre ja ngarkoi gjeneralit Poitevin.Ndersa Bessiers i ngarkoi te kontrollonte tregtine dhe punet fiskale.Charbonnel jepte leksione ne shkollen e altilierise te sapo ngritur.Po keshtu ku qe emeruar komandant i altilierise te Aliut.Charbonnel shoqerone Aliun kudo qe shkonte ne pashallekun e tije dhe ishte keshilluesi personal i Aliut. Altileria e Aliut perfitoi shume nga keto mesime dhe Aliu e perdori ate dhe per perdorim te brendeshem ne lufte me bejleret e tjere lokal, si psh Mustafa Pasha.Ndersa kleriku Guerini u konvertua ne islam dhe u be nje nga sherbetoret me besnik te Aliut qe i qendroi ne krah deri ne ditet e fundit te jetes te Pashait.Mehmet Guerini i sherbeu Aliut si perkethyes,perfaqesues i puneve tregtare e puneve te jashtme si nje ministr,dhe ne te njejten kohe bente dhe imamin ne oborrin e tij.Te gjithe keta rrober lufte u kethyen ne France me perjashtim te Guerinit. Ky vazhdoi te ishte ndermjetesh midis Frances dhe Aliut.Por ikja e tyre nuk simbolizon fundin e lidhjeve te tyre me Aliun,por perkundrazi keta gjeneruan nje fluks te madh te diplomacise dhe informacione rreth Aliut dhe anasjelltas.U shfrytezuan nga ana diplomatike si nga Napoloni po ashtu dhe nga vete Aliu per interesat e tyre.Vete Napoleone Bonaparte nuk rreshti kurre perpjeket e tij per te rivendosur lidhjen me Ali Pashen duke derguar perfaqesues ne oborrin e tij ne Janine ,misionet dhe puna e te cileve do te kurrorizohesin ne vitin 1804.Pasi vendosi djemte e tij ne Trikalla, Veliun dhe ne Janine Mukhtarin.Ne kete pike Aliu e ketheu vemendjen nga çeshtja Shqiptare per te forcuar pozicionin e tij edhe duke shfrytezuar pozicionin e ri si governator i Rumelise dhe rruajtes i rrugeve,keshtu u vendos ne Manastir,dhe vazhdoj punen per sundimin e territoreve brenda pashallekut qe nuk i kishte akoma nen zotrimin e tij sidomos Sulin dhe vendosjen e qetesise ne shtetin e tij.Perballja me Sulin u paraqit me e veshtire se sa dukej dhe i kushtoi pothuajse tre vjet pas kater fushatave ushtarake edhe pse disa fise suliote si Boçarajt ishin nga ana e Aliut,fale ndikimit te tij me mjete te ndryshme edhe financiare.Kjo perballje e veshtire me Suliotet shtyne rigjallerimin e marredhenieve me Francen,keto marredhenie ishin delikate dhe komplekse, duke pare qe Franca per tu hakmare ndaj Aliu per ndrimin e pozicionit te menjehershem te tij, ajo perkrahu Suliotet.Pikerisht kjo hakmarrje e Frances ndaj Aliut do te rigjeneronte marredheniet dhe aleancen ne mes Aliut dhe Frances.Ngritja e Napoleone ne pushtet si imperatore i Frances ne 1804,dhe fitorja e tij ne Austerliz 1805 do te shkaktonte nje ripozicionim te forte te Frances ne rajon.Ky rajon ne kete periudhe historike shihej ne ate menyre qe asnje fuqi e madhe nuk mund te vinte sundimin dhe kontrollin e vet pa nje kauze te brendeshme,e vetmja kauze qe shfaqja e filohelenizimit nxitur nga idealet e çlirimit te greqise nga osmanet, dhe ngritja e qytetrimit te vjeter grek,i cili konsiderohej si thelbi i Europes, qytetrimi i te ciles ishte ne rrezik.Ne fakt kish nje konkurence midis Anglise dhe Frances perveç kontrollik tregtar ne Mesdhe,edhe per realizimin e ketyre ideve ne Epir dhe rajon.Keshtu pashalleku i Janines u mbush plot me europiane nga vede te ndryshme si arkiollog,poete,historiane aventuriere e shume te tjere.Ali Pasha duke ditur fare mire kete interes te jashtezakoneshem europian per çlirimin e greqise perpiqej te siguronte kete ndihme per qellimet e veta kjo eshte edhe shkaku qe te investontene diplomacine Franceze.Sepse Ruset ishin vazhdimisht ne aleance me tregtaret e pasur grek duke pregatitur kleftet si fuqi ushtarake te revolucionit,Anglezet nga ana e tyre ishin treguar jo dashamiresh ndaj Aliut per statusin e tij dhe luften e tij per pavaresi.Ndryshe nga Ruset dhe Angleze,Franca dhe Napoleone ndoqen rrugen e forcimit te Ali Pashes duke i hapur rruge pavaresise se tij e cila do te rezultonte nje Mbreteri Kushtetutese.Pranimi i Ali Pashes per emerimin e Julien Bessieres si konsul i Frances ne Janine ishte hapi i pare i nje epoke pajtimi midis tyre si nje marredhenie me forte dhe e qendrushme se ajo e para.Ky ishte kusheriri i Marshall Bessiers nje nga me te preferuarit sherbetor te huaj te Aliut,i cili ishte pionieri i modernizimit te altilerise te Aliut i cili kishte krijuar edhe nje punishte topash ne Janine dhe kishte pergatitur gjithe strategjine luftarake te ekspeditave te Aliut.Konsulli francez Julien Bessieres punesoi si agjent FCHL Pouqueville i cili do te kryente aktivitet vezhgimi dhe informimi ne Janine si mjeku personal i Ali Pashes ne oborrin e tij,derisa ky do te merrte postin e Julie Bessiers ne konsullaten ne Janine.Pouqueville do te shendrohej ne figuren me kryesore ne historine e marredhenie diplomatike konsulore te Frances me Ali Pashen.Familjariteti i tij me gjuhen traditen dhe zakonet osmane krijuar kjo pas nje periudhe vitesh burg ne Stamboll,si dhe kariera etij mjeksore si mjek i specializuar ne semundjen e murtajes orientale lehtesoi pranimin e tij nga Aliu,i cili kishte nje interesim te veçante per shkencetaret,mjeket ushtaraket europiane.Ky status i Pouquiville do te pranohej edhe nga Porta si perfaqesues i Frances ne Janine.Po ashtu edhe Aliu emeroi nje te besuar te tij per marredheniet me Francen,murgun italian te konvertuar ne islam Mehmet Guerini.Pouquville kishte misionin e ringjalljes se marredheneve te nderprera dhe rikethimin e besimit te Pashait ndaj Frances dhe Napoleonit.Objekti i pare i te dyve ishte qe te perzenin Ruset menjehere nga ishujt sepse prania ushtarake e tyre ishte bere pengese per konsolidimin francez ne kete rajon po ashtu dhe kjo prani ishte bere pengese per ngritjen dhe rritjen e Aliut,duke perhapur ide ne popullesine ortodokse.Prania ushtarake Ruse pengoj edhe depertimin e francezve ne Ballkan.Ky kercenim i perbashket i ruseve ishte baza e nevojsheme per bashkepunim midis Aliut dhe Frances.Napoleone kishte interesa shume me te gjera ne Ballkan.Kjo aleance dhe nxitja e ambicjeve te Aliut per pavaresi do te ishte nje pjese e politikes Francese, ajo e frenimit te Rusise dhe zgjerimit austriak ne Ballkan,pjesa tjeter e politikes franceze qe ajo e perkrajes se bejlereve boshnjake kunder austriakeve dhe politika e tija per bregdetin dalmat..Si shenje fillestare e mbeshtetjes se Aliut,ishte qe ambasadori francez ne Stamboll Sebastiani,beri perpjekje te medha per ti dhene Morene dhe Leptanon qe kishin nje rendesi strategjike vendimtare ne frenimin e Ruseve,djemeve te Aliut perkasisht Veliut dhe Mukhtarit.Nje pjese delikate e ketij bashkepunimi qe edhe çeshtja ushtarake,per te cilen Aliu qe shprehur disa here, qe rreziku i vinte nga Ruset ne ishuj dhe per kete kish nevoje per asistence ushtarake per ta kethyer ushtrine e tij ne nje ushtri te rregullt.Franca i ishte pergjighur ghithmone me furnizime te pakta dhe jo si deshironte Aliu.Mbyllja e kanalit te Bosforit nga Porta per arsyen se Ruset po avanconin ne moldavi e Rumani dhe per kete arsye pengonte furnizimet logjistike te ruseve ne ishuj ,i dhane mundesi Aliut per te çuar me tej kerkesat ndaj francezeve,madje duke kerkuar dorezimin e Korfuzit i shtyre nga ambicja e tij per te kontrolluar korridorin detar midis Italise dhe Ballkanit.Ali Pasha i kerkoi Napoleonit njohjen e sovranitetit te tij mbi Korfuzin,me preteksin qe do te qe ne ndihme te trupave Franceze ne Dalmaci qe kishin rrethuar Kotorin duke derguar ndihma dhe nga ana tjeter te kontrollonte ruset ne ishuj.Por Napoleone ndoqi nje politike zvarritese persa i perket territoreve te Aliut,keshtu Franca ne vitin 1807 dha nje ndihme ushtarake per Aliun,nje anije,nje korvete,50 topa me disa oficer,e gjithe kjo ordinance do te kalonte nepermjet mbreterise se Napolit.Megjithe kete Aliu nuk i ndaloi perpjekjet per sulme kunder ishujve te pakten te zotronte njerin prej tyre.Keshtu beri pregatitje,ndertoi kala e infrastrukture ushtarake ne vijen bregdetare edhe per te bindur Napoleonin per planet e tij ushtarake per ishujt ndoshta jo Korfuzin.Ai ishte i bindur qe Franca para ketij fakti te kryer nuk do ta kundershtonte.Aliu rrethoi ishullin e Santa Mavra ,Porta nuk qe dakort me keto levizje te Aliut dhe e udheroj qe te largonte trupat.Aliu ju shkaktoi nje shkatrrim te rende mbrojtes Ruse ne ishull i ndihmuar edhe nga francezet,dhe njekoheshist kishte derguar trupa per marrjen e Parges.Por nuk arriti te thyente rezistencen e ruseve ne kete qytet.Ali Pasha kemnguli ne planet e tij duke derguar nje delegacion ne konferencen e Tilisit ne krye te te cilit ishte Mehmet Guerini,duke u perpjekur qe te plotesoje me diplomazi te nivelit te larte planet e tij.Delegacioni i Aliut loboi fort per pozicionin e Aliut persa i perket ishujve por ishujt ju kethyen Frances nga kjo konference.Pasi mori leteren e Napleonit qe i kerkonte te terhiqej nga Santa Mavra dhe duke i kujtuar rizotrimin e tokave ish veneciane nga Franca,Aliu duhej te hiqte dore nga operacionet ne vazhdim.Pas rezultateve zhgenjuze te Tilisit Aliu kerkoi nga francezet vetem Pragen,dhe ne te njejten kohe ngriti çmimet e grurit dhe lendeve te para per francezet.Aliu kuptoi qe perpjeket diplomatike nuk do ti jepnin ndonje rezultat prandaj u bazua tek zotrimi i territoreve ne terren.Konferenca e paqes e Tilisit do te shenonte nje kthese rrenjesore te marredhenieve te Frances me Ali Pashen.Ky bashkepunim ne nje fare menyre i lire i bazuar ne premtime te ndersjellta dhe jo ne veprime konkrete do te kalonte ne armiqesi flagrante pasi te dyja palet mbeten kemngulese ne pretendimet e tyre persa i perket territoreve ish veneciane ne detin Jon dhe bregdetin shqiptar.Duke ndjekur traktatin e Tilisit Franca ju kushtoi me shume rendesi bejlereve te tjere shqiptar se Ali Pashes.Kontakti I aliut me britaniket si nje aleance alternative,sepse ekzistonte nje flote britanike ne keto territore dhe mundesia e nje ekspedite te tyre ku ti bashkohej edhe Aliu,e detyroi Francen qe te vendoste nese do te pranonte kerkesat e Aliut per ti dhene Pragen ose te kerkonte aleancen e rivaleve te tij.Pozita e veshtire logjistike e francezeve i detyroj ata te benin negoziata me Aliun ku te fundit u mbajten ne 1807,por keto nuk do te benin gje tjeter vetem do te formalizonin fundin e marredhenieve te bashkepunimit te Frances me Aliun.Franca do te kethehej ne armike te Aliut.Ajo do te organizonte e formonte konfederaten te bejlereve rival te Aliut dhe do ta mbeshteste ekonmikisht dhe ushtarakisht ne lufte kunder Ali Pashes.Kurse Aliu per te realizuar qellimet e tija do te krijonte aleancen e re me Anglezet.

Free Blogger Albert Pasho

Skulpturat dhe bazorelievet e Parteneonit ne Athine dhe Ali Pashe Tepelena

 Interesi dhe kerkimi i te bukures si asaj antike po ashtu edhe asaj moderne ka qene nje kostantante ne jeten e Vezirit te Janines.Kjo per dy arsye kryesore. E para sepse ai sundonte ne nje territor te banuar qe ne kohet antike dhe ky territor qe i pasur me nje histori mijevjeçare per njerezimin,ku gjurmet e saj edhe ne kete periudhe qe flasim si dhe sot,ishin e jane te dukeshme dhe te prekeshme.Dhe e dyta sepse keto objekte antike ishin edhe nje pasuri ekonomike,financiare e diplomatike per shtetin e tij.Aliu eshte i njohur si kolecionist i madh dhe brilant per gjerat e bukura e te rralla si ne vlere monetare po ashtu dhe ne ate artistike e historike.Por ajo qe njihet pak per publikun e gjere eshte pasioni i tij per antilkitetin dhe arkiollogjine.Ai bashke me djalin e tij Veliun ka ndermare ekspedita te shumta kerkimore arkiollogjike.Ishte i apasionuar nga keto kerkime ne sarajet e tij mblidhte shume objekte qe gjende ose i sillnin.Sipas bashkepuntorit te tij te ngushte Psalidas i cili shkruan ne menyre te veçante; qe ne antiken Apolloni,Aliu beri germime arkiollogjeke dhe ku zbuloi dy statuja te medha dhe menjehere i transferoi ne Berat.Ndersa Pouqueville ne leteren qe i shkruan Ministrise te Jashteme Franceze ne 1807 shkruan; ne sarajin e tij gjenden 22 basorelieve antike Greke,dhe antike te ndryshme Etruske(Pellazge) qe jane ne zotrim te tij.Po ne kete leter Pouqueville shkruan qe ka mar leje te beje germime ne Nikopolis (Preveza),Fenice qytet antik i Pirros ,Larisa dhe ne Rrugen e shenjte ne Athine, duke shtuar qe Aliu ka bere germime me pare ne keto vende. Ne kete periudhe zotrimet e tij dhe Athina ishin mbushur plot me vizitator te huaj te çdo fushe por sidomos arkiollog ne kerkim te lavdishme te dikurshme antike.Pikerisht ne kete periudhe kur arkiollogu italian Giovani Battista Lusieri qe vene ne sherbim te Lordit Anglez Elgin per te transportuar ne Angli skulpture te Acropolit per llogari te Lordit Elgin ndersa po pregatitej e paketonte skulpturat per transport u paraqiten konsuli Britanik dhe njeriu i posaqem i derguar nga Ali Pasha.Ky i komunikoj ;se per urdher te Aliut skulpturat jane te konfiskuara dhe duhen derguar ne Janine bashke me vazot antike te ketij koleksioni.I derguari i Aliut pasi kontrolloi koleksionin dergoi lajme Aliut qe skulpturat per shkak te dimensioneve dhe peshes nuk mund te transportohen ne Janine.Keshtu ne Janine u derguan vetem vazot antike,qe ne Korrik te 1807 nje pjese e ketyre vazove ju dhurrua Napoleone Bonaprte,duke e informuar kete qe pjesa tjeter e kolecionit te Luzierit per Lord Elgin ishin nen kontrollin e tij per ti ruajtur.Pouqueville per kete çeshtje i shkruan Ministrise te Jashtme Franceze per Napoleone fjalet e Aliut;" Se Anglezet protestojne,thuani atyre se Pashai Janines do ti beje qe te flasin me veten".Ndersa skulpturat rrinin te bllokuara ne Athine ,Aliu ne fund te Nentorit te 1808 i dergon nje leter shume dashamirse Lord Elgin,ku i premton qe ne kohen me te pershtateshme per te ,do te kujdeset per koleksionin e tij.Ne te njejten kohe i lutet qe ti porosit nga zejtari me i mire i kohes aty ,dy pistoleta te zbukuruar me diamant qe te mos kushtonin me shume se 60.000 piastre dhe tja dergonte sa me shpejt.Nderkohe arkiollogu italian Luiseri duke shpreshuar qe te krijonte nje marredhenie sa me te mire me Aliun ne menyre qe skulpturat te çbllokoheshin sa me pare u trasferua ne Janine ku qendroi per rreth tre muaj.Gjate kesaj kohe Aliu e pyeste here pas here se si po shkonte puna e pistoletave qe kishte porositur.Pas gjithe kesaj kohe Luiserin ne deshperim u kethye ne Janine ku pas shume perpjekjes duke dhene para nen dore e paguar fuksionar turq ne Athine ja arriti te ngarkonte skulpturat ne aninjen Hydra dhe ti transportoj ne Londer.( Jane pikerisht nje pjese e ketyre skulpturave te kesaj perriudhe qe jane sot ne qender te incidentit diplomatik midis Anglise e Greqise.)

Free Blogger Albert Pasho